SUİTİ
(roman)
…Kürsüyə qalxanda hiss elədi ki, deyəcəyi sözlər bu «qoyun sürüsünə» təsir eləməyəcək. Həm də, həmişəki səlist cümlələrlə, sinə dolusu nəfəslə danışa bilməyəcək. Çünki yorulub artıq... Danışmaqdan da, üzləri heç nə ifadə eləməyən bu şüursuzlar ordusunu görməkdən də.
Bu gün hamı həmişəkindən daha çox oxşayırdı qoyuna. Yoxsa, bu ona elə gəlirdi?.. Əvvəllər bu sürüdən özünə qarşı marağa oxşar nə isə hiss eləyirdi elə bil. Bu maraq onun şəxsiyyətinəydi, şəxsi həyatınaydı, ya deyib danışacağı sözlərəydi?.. Ya bəlkə heç bir maraq-zad yox idi, bunu öz-özüdən uydurmuşdu?.. Bir az da dözüb yaşamaqdan ötrü illər uzunu özü üçün uydurduğu qalan o biri şeylər kimi uydurmuşdu?..
Daha heç kimdə ona qarşı marağabənzər nə isə yox idi. Nə onun özünə, nə də dediklərinə. Bir də axı nə deyirdi?.. Nə bu şüursuz üzlərə, nə də özünə dəxli olmayan bu mənasız söz yığnağını kimdən və nədən ötrü danışırdı?..
- ...İlin ikinci rübünə nəzədə tutulan layihələr üçün vəsait barədə mühasibat öz rəyini verməlidi ki, biz də nəhayət nəyi necə edəcəyimizi dəqiqləşdirə bilək. - dedi və hiss elədi, necə dili bapbalaca, köməksiz quş balası kimi titrəyib heydən düşdü. Bir sözlə, daha danışmağa halı yoxdu.
Sonra nə olusa, qəfildən ona elə gəldi ki, hamı qaşınır... Xüsusən arxa və orta cərgəkilərin oturduqları yerdə əzab dolu üzlərlə gizli-gizli vurnuxmalarından, bədənlərinə gicişmə düşdiyü bilinirdi... Onun şişman vücudu, bir-birinin ardına düzdüyü xirtdəkdənyuxarı, əhəmiyyətsiz cümlələri qaşındırırdı hamını...
Qabaq cəgədə oturanlardan kimsə gözünü, sonra əl atıb qulağını qaşıdı... sonra arxa cərgədəkilərin də gözləri qaşındı... Yalnız indi anladı ki, hamının gözü qaşınır... Hamının gözü onu görməkdən qaşınırdı...
Gözünün ikisi də birdən aydın. - ürəyində fikirləşib sözünə davam elədi.
Dili danışmaqdan, ya dünəndən bura pəhrizini pozduğuna görə qupquru quruyub damağına yapışmışdı deyə, udqunanda boğazı göynədi.
Olsun ki, yenə şəkəri qalxıb... Dünənki yağlı plovun, qaşığın ortasında göz yaşı kimi titrəyən quyruqlu quzu ətinin, rahat-hülqum kimi üst-üstə, az qala bütöv-bütöv udduğu üç ballı paxlavanın altıydı, çəkirdi...
...Çıxışını yekunalşdırıb burun yaylığını çıxardı, gicgahından süzülüb ətli buxağının arasına dolan tərini qurulayıb kürsünün kənarına qoyulmuş su dolu stəkanı başına çəkdi... sərin su sinəsinə yayıldıqca, dünənin axşamını... qonaq olduqları evin xanımının ağ, yumru qollarıyla nimçəsinə plov çəkdiyini, arvadınınsa, oğrun baxışlarla altdan-altdan gah onu, gah incəbel xanımı süzdüyünü xatırladı... və xatırladıqca, adamla dolu zalın başına hərləndiyini hiss edib özünü ələ aldı...
...Arvadı onu bu dünyada olan bütün incəbel qadınlara qısqanırdı. Olsun, ona görə ki, arvadının, o biri qadınlardan fərqli olaraq, beli yox idi. Heç əzəldən olmamışdı. Sağ əliylə sol ovcunu qaşıya-qaşıya fikirləşdi ki, arvadının nəinki beli, «qadın» adlandırılan bütün məxluqlara xas olan yancaqları da yox idi… Arvadının yancaqlarına dolası əti elə bil çaşıb, niyəsə yuxarı - çiyinlərinə və qollarına dolmuşdu, onu qadından çox, ağır çəkili idmançıya bənzədirdi. Odu ki, qısqanclıqdan boğulub ölürdü, gün-gündən saralıb solurdu... Dünən də arvadı onun, evin xanımının şərəfnə söylədiyi “şanlı” nitqini nifrət dolu, iynəli baxışlarla dinlədikcə, stolun altından ayağını bastayıb, nadinc uşağa göz ağardan tək, gözünü ağardmışdı, acıqlı zabit zəhmiylə astadan:
- Çörəyini ye. - demişdi.
O da başını aşağı salıb, şəkərini unudub, ürəyi arvadının zəhmindən parçalana-parçalana, qabağına keçəni içəri ötürmüşdü.
Odu ki də, indi ölürdü… Arvadı belə çıxırdı axırına.
Əslində, ölməyi dünən gecədən başlamışdı... mədəsi, bir-birinin üstündən ötürdüyü müxtəlif növ yağlı yeməkləri həzm eləməkdən imtina eləyib acıqlı yumruğa dönmüş, səhərəcən ona gözünü yummağa imkan verməmişdi... Səhərəcən qıcqırıb az qala ağzına qayıdanlara müqavimət göstərə-göstərə, yerinin içində çabalaya-çabalaya qalmış, sübh tezdənnən güzgüyə baxanda isə özündən qorxmuşdu...
Dünənki gecədən sonra arvadının da bəbəkləri yerini dəyişmişdi. Bunu səhər yeməyi vaxtı mətbəxdə arvadıyla üzbəüz oturanda, arvadı, onun üzünə baxmadan, əsəbi hərəkətlərlə ona kəsmik yaxması hazırlayanda anlamışdı. Səhər naharının axırında isə arvadı həmin o dəyişmiş bəbəkləriylə onun qarnına zillənib ilan fışıltısını andıran yandırıcı pıçıltıyla:
- Əclafsan ki, əclafsan. - demişdi... o, dinməz-söyləməz ayağa qalxıb
dəhlizə çıxanda isə özünü saxlaya bilməyib alov kimi püskürmüşdü, otuz ilin xatirələrini dil boğaza qoymadan, ortaya töküb, öz-özünü qəsdən bir az da coşdurmuşdu...
Fikirləşdi ki, görəsən niyə arvadının bəbəkləri gündən-günə dəyişir, kiçilib cansız nöqtələrə dönür?.. Axı yadına gəlir, evlənəndə arvadının əməlli-başlı iri gözləri vardı?!.. Yaraşıqlı boy-buxunu və hətta deyəsən beli də vardı?!
Bu yerdə nazirin yadına, nişanlı vaxtları arvadının belini qucaqlamağı... arvadınınsa, boyu çatadığından, barmaqlarının ucuna qalxıb isti qollarını onun boynuna dolamağı, nəvazişlə çənəsindən öpməyi düşdü…
…Əlini boynunda, çənəsində gəzdirdi.
Boynu yox idi... əli qatlı buxağın üzəriylə sürüşdü…
…Zala sakitlik çökmüşdü. Bir yığın göz, hücuma köklənmiş aqressiv çəyirtkə sürüsü kimi ona zillənmişdi… Ağzını açmağını gözləyirdilər ki, «A» deyən kimi üstünə şığıyıb minlərlə soyuq, iti neştərlərini bədəninə sancsınlar…
Özünü toplayıb mikrafonu aşağı əydi, ağzını az qara mikrafona yapışdırıb mümkün qədər təmkinlə:
- Bir də, bayaq burda irəli sürülən bütün təkliflər əslində mənə çoxdan tanışdı. - dedi - Məsələ burasındadı ki, ilk əvvəl biz bunu dəqiqləşdirməliyik ki, Teatr İdarəsinin - bu balaca, alaçiy qurumun bu gün bu sayaq əcaib bir iddiaya düşməsinin əsil səbəbi nədir?.. Bir də, ay mənim əzizlərim, ideya irəli sürmək məsələnin bir tərəfidir. Onu həyata keçirmək - tamam ayrı bir şeydir. Onu da nəzərə alsaq ki, bizim bu günkü yeni fikirli, gənc rəhbərimiz teatr sahəsi üzrə kifayət qədər püxtələşməyib və açığını desək, idarənin bu günkü vəziyyəti də bir o qədər qənaətbəxş deyil, zənnimcə bu məsələylə bağlı heç də tələsməli olmadığımızı anlayarıq.
Zala narazı bir pıçharıç düşdü. Kimsə yerindən:
- İmkan verin, danışsın!.. - dedi.
Sağ əlini yuxarı qaldırıb:
- Bircə dəqiqə-bircə dəqiqə. Özünüz bilirsiz ki, mən heç bir zaman yeniliklərin və islahatların əleyhinə olmamışam. - dedi. - Amma gəlin məsələyə bir qədər ayıq yanaşaq. Bu gün Teatr İdarəsinin ortaya atdığı bu qondarma məsələ siz deyən, elə bir yenilik də deyil axı?!.. Bu barədə vaxtı ilə mən özüm də müxtəlif səviyyələrdə məsələ qaldırmışam. Onda yəqin bizim bu inqilabçı müdirimiz hələ orta məktəbdə oxuyurdu...
Bu yerdə hiss elədi ki, həyəcandan, ya incikliyindən boğazını qəhər sıxır, dili sözünə baxmır… ölü balıq kimi ağzının içiə yatıb o üz-bu üzə çırpılır…
Niyə kövrəldi axı?.. Nədən belə qəhərləndi?.. Yadına keçmiş illəri, bu vəzifəyə çatmaq üçün keçib gəldiyi daş-kəsəkli yollar düşdü, nədi?.. Yoxsa bu, artıq bu xəstə bədəniylə daha heç bir daş-kəsəyə davam gətirə bilməyəcəyini, qarşıda daha heç bir yolun olmadığını, keçə biləcəyi yolların artıq keçildiyini, ya elə keçilmədən, arxada qaldığını anlamağın qəhəri idi?..
...Teatr İdarəsinin müdiri - 30 yaşını yenicə haqlamış daz başlı, eynəkli adam müttəhim sifətiylə arxa cərgələrdə oturmuşdu, ordan, adamların arasından xoflu baxışlarla üzünə zillənmişdi...
Olsun ki, neylədiyini anlamışdı. Gec də olsa... - bayaqdan ayaq üstə dayandığından şişib köpüşmüş ayaqlarını qoyub götürə-götürə fikirləşdi və gözunun qabağına, bu “gənc inqilabçının”, Mərkəzi Komitəyə vurduğu şikayət teleqramını son nəticədə onun stolunun üstündə görərkən düşdüyü vəziyyəti gəldi...
Olsun ki, məhz həmin an bu burnufırtdıqlı müdir idarəçilik və dövlətçiliklə bağlı nə isə qanmışdı. - fikirləşdi. - O olmayan başıyla. Yaxud, havası dəymişdi üzünə... “Gözündən gəlsin!.. - ürəyində dedi. - İllərlə Elmlər Akademiyasının dəhlizlərində küllənən ütük namizədlərin arasından seçilib adamlar cərgəsinə qoşulmağına belə qudurdu. Yiyəsinə şıllaq atan küçük!.. Sonra başıyla arxa cərgələrə işarə edib:
- Bizim bu gənc müdirimizin belə bir sərbəstliyə can atmasının əsl səbəbini də gözəl başa düşürəm. - dedi - O məqaləsindən sonra qoltuğuna qarpız verənlərin sayı çox olub görünür. Bəs hanı indi onlar?.. Mən sizinləyəm yoldaş Qənizadə!..
Gənc müdir onun bu sözündən, gözlənildiyi kimi sonra ayağa qalxmadı. Əksinə, başını aşağı salıb adam dolu cərgələrin arasında elə bil yoxa çıxdı.
- Elə belə deməyiblər:”Yetimə can-can deyən çox olar...” Əlbəttə, o məqalə elə-belə cızmaqara deyildi axı?!.. Bu, yeni Mədəniyyət nazirinin platforması idi!.. Bu yoldaşın dərdi - Teatr İdarəsinin vəziyyəti deyil, ay mənim əzizlərim, bunu birdəfəlik başa düşün! Və mənə elə gəlir ki, çoxumuz da bunu başa düşürük. Axı o təkəbbür və iddia dolu cızma-qaranı, Allaha şükür, hamımız oxumusuq.
Zalda yenə pıçıltı gəzdi.
- Lakin mən istəyərdim, bizim bu cavan dostumuz birdəfəlik sırğa eləyib assın qulağından ki, mən heç də özümü, necə deyərlər, köhnə qvardiyanın təmsilçisi hesab eləmirəm. Əksinə, özümü, bütün həllivacib islahatların həyata keçirilməsi əzmində olan müsəlləh əskər bilirəm! Buna kifayət qədər qüvvəm və bacarığım da var!..
...Burda hiss elədi ki, səsi yerli-dibli qırıldı, dili ölüb cansız ət parçası kimi çənəsinin içinə düşdü…
...Kürsüdən özünü zorla çəkib çıxardı. Döşəmənin taxtaları ağır ayaqları altında cırıldaya-cırıldaya keçib yerinə əyləşdi, bir stəkan suyu da orda başına çəkib fikirləşdi ki, gərək özünə, bədəninə uyğun kürsü düzəltdirsin. Çünki son aylar, ələlxüsus da, doyumlu naharlardan sonra kürsüdən çıxmaq müşkül məsələyə çevrilirdi. Normal insan ölçüsünə heablanmış bu qədim kürsü hər çıxışda tarım qayış kimi bədəninə dolanıb göbəyini sıxırdı... geriyə çəkilib çıxmaq istəyəndə isə, bədəni kürsünü laxladıb mikrofona gurultu sala-sala zalda çaxnaşma yaradırdı...
...Hamı ona gülürdü... - fikirləşdi. - ...onun bu bədheybət natarazlığına, piylənib il-ildən rezin balış kimi üfürlənən qarnına, gombul qadın üzünü andıran dəyirmi sifətinə, alma yanaqlarına, ətli buxağına... Bir dəfə beləcə dartınıb kürsüdən çıxanda və yoğun ayaqlarını ardınca sürüyə-sürüyə yerinə yollananda, hardansa arxa cərgələrdən, heç cür tanımadığı cavan qadın səsinin:
- Kişi suitidi elə bil... - dediyini öz qulaqlarıyla eşitmişdi.
Bir dəfə isə... Bir dəfə, yadına gəlir, kürsüdən heç çıxa bilməmişdi... Həmin gün, yadına gəlir səhərin və günortanın sulu naharından üfürlənib şişən qarnı kürsünün içini yoğun kolbasa kimi doldurmuşdu... O gün nitqini mümkün qədər uzadaraq, təzəcə yediyi yeməklərin həzmə gedib qarnını yumşaldacağını gözləmişdisə də, qarnı yumşalmamışdı... və son əlac - düşmən səngərindən qurtulan tək, bu darısqal qutudan dartılıb xilas olmağa qalmışdı... Daha doğrusu, bədənini kürsüdən yox, kürsünü bədənindən çəkib çıxarmalı olmuşdu...
...Nida ahəngli son cümləsindən sonra zala uğultu düşmüşdü... Arxa və orta cərgələrdə nisbi sakitlik idi. Burda nazirliyin bitərəf əməkdaşları əyləşmişdilər. Qabaq cərgələrsə, fırtınaqabağı dəniz kimi dalğalanıb bulanırdı...
Stolun üstündəki qrafini dibinəcən stəkana boşaldıb birnəfəsə başına çəkdi və qarşısındakı vərəqdə, çıxışa qədər çəkdiyi dəvəquşunun dimdiyini qaraltmağa başladı.
Zalın «dalğalanması» gerilərə də yayılmışdı, ordan-burdan:
- Qoy özü desin!..
- Söz verin, danışsın!.. - deyə yer-yerdən səslənirdilər.
“Küçük…” - nazir, dimdiyi əsəbi-əsəbi qaralda-qaralda fikirləşdi. - “Səni qoz qabığına soxmaq mənə borc olsun…”
Sonra nə oldusa, qəfildən gözü Teatr İdarəsi müdirinin, tərəddüd və təlaş saçan üzlərlə yerlərində vurnuxan əməkdaşların arasından ona pis-pis zillənən gözlərinə sataşdı... və bədəninin tən ortasından - hardansa, mədəaltı vəzi yerləşən nahiyədən ayaq barmaqlarının ucunacan namnazik, soyuq ilanabənzər nəyinsə sürünüb keçdiyini hiss edib duruxdu…
Axı niyə bu cavan adam ona bu qədər nifrət eləyir?!.. Yaxşı tutaq ki, ona, istədiyi sərbəstliyi vermir, yaxud, dəhlizdə üzbəüz gələndə, məlum səbəbdən, salamını soyuq alır. Tək bir buna görə adama bu qədər nifrətmi eləyərlər?..
Yo-ox, bu nifrətin ayrı səbəbləri var... onun bilə bilməsə də, təqribən duyuq düşməyə başladığı daha dərin səbəblər var.
Bu yerdə nazirin beynindən, bu səbəbin, onun lırt vücuduyla necəsə, əlaqəsi olduğu fikri ötüşdüsə də, bu fikrin dərininə getməyə hövsələsi çatmadı...
- Deyirəm, bəlkə bağlayaq bazarı?.. - bayaqdannan sağ tərəfindən, abırsız bir maraqla onun dəvəquşusunu müşahidə eləyən müavinin səsi qulağını daladı.
Başını «yox» işarəsiylə yelləyib işinə davam elədi və bu prinsipiallığına görə özünün özündən xoşu gəldi.
Neçə illərdən bəri öz dılğır aləmində özünü hazır-nazir hesab eləyən bu özündən müştəbehin məhz təcrübəsizlikdən irəli gələn növbəti səhvini - yersiz tələskənliyni tutduğuna görə gizli bir qürurla qürrələndisə də, bunu biruzə vermədi... dimdiyini səliqəylə qaraladığı dəvəquşunun üstündən başını belə qaldırmadan fikirləşdi ki, az qala iyirmi ilə yaxın bir müddəti yüzlərlə əməkdaşı olan belə bir idarənin rəhbər vəzifəsində keçirsə də, fəlsəfə elmləri doktoru olsa da, bu adam insan psixologiyasının incəliklərini başa düşmədi. Deməli o ömrünün axırınacan onu da başa düşə bilməyəcək ki, təkcə elə bunu başa düşə bilmədiyi üçün də heç bir vaxt nazir ola bilməyəcək. İndi bu boyda narazılığın belə bir gərgin məqamda, bu sayaq qaynayıb-coşan vədələrdə iclası bağlamaq - içi paqqapaqla qaynayan qaynar qazanın ağzını ağır qapaqla qapamaq kimidi. Belə fırtınaları yatırmağın ən sınanmış üsulu - “ədalət hissi ilə coşub kükrəyən bu inqilabçı ruha” geniş tribuna vermək, içlərə yığılan kin-kidurətin boşalmasına imkan yaratmaq, səbr və təmkinlə silahlanmış dinləmə mexanizmini işə salmaq və sair və ilaxır...
- Belə getsə, məsələ yoğunlayacaq.
Bunu sol tərəfində oturan müavin dedi, sonra da - Mən dedim də. Bu aşkarlıq məsələsi müsəlman üçün döyül axı?!..
Başını yenə dəvəquşunun üstündən qaldırmadan, ağzının içində:
- Darıxma. - dedi və vərəqi o biri üzünə çevirdi.
Belə adi məsələləri Koroğlu kimi, bu biri də qanmır. - nazir kağızı xırda rəqəmlərlə doldura-doldura fikirləşdi. - Qanmırlar, amma hər ikisinin könlündən nazir olmaq keçir.
...Allah bilir, bunu gecələr yuxularında da görürlər... Görürlər, necə onun yerində oturub qara ebonitlə palıdın qarışığından düzəltdirdiyi möhtəşəm iş stoluna dirsəklənirlər, necə İtaliyadan gətizdirdiyi meşin üzlü kreslosuna yayxanıb dövlət telefonuyla yekə-yekə danışırlar... necə çəhrayı maşınının məxmər üzlü oturacağında yellənə-yellənə, Nazirlər Kabinetinə, ordan Prezident Aparatına gedirlər… necə nazirliyin beş-on işçisini başlarına yığıb, Çindən ona hədiyyə gələn, soğan qabığı kimi incə çini cay dəsgahında çay içirlər…
Bu yerə gəlib çatanda sol gicgahı qəribə, ritmsiz döyüntülərlə lükküldəməyə başladı... və nazir fikirləşdi ki, olsun ki, təzyiqi qalxdı. Bunun ardınca, fikirləşdi ki, bunu ölənəcən yuxularında görəcəklər və vərəqin o biri üzündə çəkib başa çatdırdığı atın quyruğunu qaralaya-qaralaya, öz-özünə əsəbiləşdi ki, gör bir nə haqda fikirləşib öz-özünü əsəbiləşdirir, çərlədir, bu birilərininsə heç dünya veclərinə deyil.
...Atın quyruğunu axıra qədər qaralamağa hövsələsi çatmadı, stolun sağ cinahında qalaqlanan kağız komasından çəkib çıxardığı təmiz vərəqi qarşısına qoyub zala baxdı.
Doğrudan, bu nə cəmiyyətdi, yaşayır?.. Bu nə həşərat yuvasıdı?!.. Niyə hamı bu qədər acıqlı və kinlidi?.. Niyə hamının qəlbindən nazir olmaq keçir?!.. Bu malbaş müavinlər də nazirlik arzusundadılar, Teatr İdarəsinin o dılğır müdiri də... Nazirlər Kabinetinin elm, təhsil və mədəniyyət şöbələrində də nazirlik azarına tutulanlar çox idi... bir-iki düdük qəzet redaktoru da nazir olmaq arzusu ilə yerində dingildəyə-dingildəyə, onun bostanına daş atmaqdan yorulmurdu... Hamıya da elə gəlirdi, nazir olmaq - səhərdən axşamacan selektorun düymələrində «çalıb», dövlət telefonuyla yuxarılarla danışmaqdan, sənədlərə imza atıb, lovğa-lovğa dövlət maşınında şellənməkdən ibarətdi. Ay hay… Özü də niyə hamının könlündən məhz mədəniyyət naziri olmaq keçirdi?! - bu yerdə nazir lap hövlləndi. - Niyəsə, heç kimin könlündən, təhsil, ya meşə naziri, yaxud rabitə naziri, yaxud, tutalım, lap tikinti naziri olmaq keçmir?..
...Qabaq cərgədə oturub bayaqdannan bəri sürməli gözlərini süzdürə-süzdürə üzünə zillənən Musiqi İdarəsinin xanım - rəisi qəfildən başının güclə seziləcək hərəkətiylə qapıya işarə edib ayağa qalxdı, arxadakılara mane olmamaqdan ötrü belini əyib ehmal addımlarla zaldan çıxdı… və nazir, hamının dəli həvəslə düşdüyü “mədəniyyət naziri” azarının səbəbini axır ki, deyəsən, tapdı... bu fikirdən qabırğasının altının qəribə bir qıdıqla qıdıqlandığını hiss edib geniş, yağlı bir təbəssümlə gülümsəməkdən özünü zorla saxladı...
Bir-birindən maraqlı və cavan müğənnilər, balerinalar, aktrisalar…
Hə, məsələ də elə burasındaydı. - nazir qələmi yerə qoyub sağ əliylə sol ovcunu qaşıya-qaşıya fikirləşdi. Olsun ki, yuxarılar da, aşağılar da, hamı ona mədəniyyət nazirindən çox, ölkənin tanınmış qadınlar zümrəsinin baş xacəsi kimi baxır...
...bu fikirlə nazir, hansı möcüzəyləsə, rəhm və ağrılar dolu doğma üzü ilə gözünün qabağında bitən keçmiş müəllimini - bir vaxtlar, universitetdə oxuduğu illər ona tarix fənnindən dərs deyən, indi isə təqaüdə çıxıb şəhərin Bayıl qəsəbəsində, balaca, iikigözlü mənzilində tək-tənha yaşayan qoca professoru, onun qədim türk müharibələrindən oxuduğu mühazirələr zamanı qalınlar barədə dediklərini xatırladı... «...tarix boyu bütün qədim savaşların və müharibələrin alt qatında - torpaq və ərazi iddiasından çox, yeni torpaqlarda ələ keçiriləcək yeni-yeni yad qadınlar sevdası durub həmişə. Ayrı halda heç nə minlərlə başıpozuq, qızğın erkəyi ölümün cənginə gözüyumulu atılmağa təhrik edə bilməzdi...»
...Qoca professorun, hansısa heyvanın gözlərini andıran xırda, işıltılı gözləri hardasa, lap yaxınlıqda işıldadı... və nazir, sevgi və sədaqət dolu bu ağıllı gözlərdən damla-damla içinə sızmağa başlayan yupyumşaq ilıqlığı hiss edib məmnunluq içində əridi... Qoca müəllimi üçün hədsiz darıxdığını, neçə vaxtdan bəri ziyarətinə getməyə vaxt tapmadığı bu müdrik insandan ötrü burnunun ucunun göynədiyini anlayıb bu qərara gəldi ki, bu həftə mütləq ona baş çəksin. Axı bircə onun yanında özünü rahat hiss eləyir... ən gizli sirrlərini, dərdlərini bircə onunla bölüşür. Daha kiminlə bölüşəydi ki?..
...Zala uğultu düşmüşdü... Kürsüyə - hündür, şiv qaməti, tarıma çəkilmiş dolu buxağıyla hansısa opera müğənnisini xatırladan Plan şöbəsinin müdiri çıxmışdı... bas səsiylə mikrofonu guruldada-guruldada nazirliyin “planında olan” işlərindən - Teatr İdarəsinin il uzunu yığılan borclarından, mühasibata təqdim etdiyi bir yığın “bisavad” sənədlərdən danışa-danışa, hər iki cümlədən bir «bu haqq-hesabla özünümaliyyələşdirmə olar?» - deyib gözaltı nazirə baxırdı.
Plançının, nazirin əsəblərinə toxunan bas səsi professorun işıqlı üzünü yoxa çıxartdı... və nazir yenə üzləri heç nə ifadə eləməyən qoyun sürüsünün arasında təmtəkcə qaldı…
Fikirləşdi ki, hələ dünən bu heyvərəni yanına çağırtdırıb dönə-dönə tapşırmışdı ki, çıxışında Teatr İdarəsi məsələsinə toxunması, toxunsa da, kənardan yanaşılsın. Xeyri nəydi?.. Qoyun ki, qoyun…
…Atın quyruğu hazır idi, rənglənib qapqara mina kimi parıldayırdı. Atın yanında qadın başı da çəkmişdi... Olsun ki, bu başı o, özü də bilmədən, plançının eybəcər səsindən necəsə, qorunmaq üçün çəkmişdi. Amma pis alınmamışdı. Bir suyu keçmiş sevgilisini - bayaq ona göz-qaş eləyib iclasdan sivişən Musiqi İdarəsinin xanım - xatın rəisini xatırladırdı...
Ehmal-ehmal qadının boynunu, sonra döşlərini çəkdi. Döşlər qəşəng alındı.
Şəklə baxdıqca, içi qıdıqlandı... və fikirləşdi ki, axı niyə şəkildən alınan həzzin təsiri bu qədər ani və ötəri olur?.. Sonra da gözucu zala baxdı.
Hamı yarımaçıq ağızlarla plançını dinləyirdi...
...Qadının da saçını qaralayıb atın quyruğu kimi parıldatdı, sonra nə fikirləşdisə, saçların ucunu uzadıb atın quyruğuna caladı... sonra qələmi yerə qoyub şəklə kənardan baxdı.
Şəkil canlı alınmışdı... İndi əgər at hərəkətə gəlib yerindən tərpənsəydi, qadını yerə yıxıb arxasınca sürüyəcəkdi… Odu ki, atın qaçmağının qarşısını almaq üçün başına cilov atdı və cilovu rəngləyə-rəngləyə fikirləşdi ki, əslində, nazir olmağın çətinliyi - elə düymələri basıb telefonla danışmaqdı. Əsas məsələ də elə burdadı. Kiminlə necə danışmaq, demək istədiyin mətləbi hansı tonda demək, yaxud dolayısı mətləblərin arasından keçirib üsulluca işə salmaq, yeni məlumatları, yaxud sətiraltı eyhamları havadaca tutub yaddaşının mıvafiq rəflərində yerləşdirə bilmək qabiliyyəti, yaxud, səsinin ahəngini, cümlələrin ardıcıllığını həmsöhbətinin ovqatına uyğunlaşdırmaq və nizamlamaq məharəti, deyilməsi vacib sözü məqamında ortaya atıb, süni gülüş fəvvarəsində əridə bilmək bacarığı və sair və ilaxir…
...Qəfildən ürəyi zəif döyüntülərlə çırpındı…
Dünənki plov deyəsən, doğrudan atasına od vurmuşdu.
Dünənki qonaqlıqda süfrəyə düzülənləri bir-bir yadına salıb fikirləşdi ki, evin o incəbel xanımı da, onun əri - bu dəqiqə sol tərəfində bir dizini əsdirə-əsdirə oturub, kağızların arasında gizlədiyi «Qadın ensiklopediyası»-nı dəli maraqla altdan-altdan oxuyan bu dılğır müavini də yağlı düyünün və ballı paxlavanın onun xəstə bədəninə nə qədər zərərli olduğunu bilirdilər. Bilə-bilə də, qəsdlə gecənin o vədəsində, həzm prosesinin susub səngidiyi saatlarda qarnını bu yağlı yeməklərlə doldura-doldura ölümünü istəyirdilər... Bunu nə adlandırmaq olardı?..
Yalnız və yalnız düşmən qurğusu!.. Üzünə gülüb ayağının altını qazan müdhiş xəyanət! Hələ əlacları olsaydı, üstündən beş-altı stəkan şirin çay da içirdərdilər ki, elə ordaca, gözlərinin qabağındaca yerə tirlənib, ağzından köpük fışqıra-fışqıra gəbərsin. - bu yerdə nazir əsəbi-əsəbi rənglədiyindən vərəqin bir tərəfini cırdısa da, özünü o yerə qoymadı, vərəqi dörd qatlayıb cibinə qoymaq istəyirdi ki… bu məqam sağ böyründə, ağzı az qala əsnəməkdən cırılan bığıburma müavin qəfildən necə asqırdısa, nazirin bayaqdan bura səylə rəngləyib başa çatdırmaq üzrə olduğu şəkli havaya uçurtdi... Şəkl havaya qalxıb bir neçə an çəkisiz ləngərlərlə üzdü... sonra yelləncək yığralanmasıyla hərlənib qabaq cərgələrin arasında döşəməyə endi…
…Az qaldı ürəyi dayana... çönüb, qorxusundan meyid rəngi almış müavinə, sonra kağızın qonduğu cərgələrdə oturanların üzlərinə baxdı...
...Qəribəydi ki, heç kəs havada ağ quş kimi süzüb cərgələrin arasında yerə enən vərəqi görmədi... və nazir bədəninə soyuq tər gələ-gələ sinə dolusu nəfəs dərdi, sonra müavininə sarı çevrilib onun qorxudan bərəlmiş gözlərinin içinə bir də, bu dəfə qatı nifrətlə baxdı.
O biri köksünü incə qız səsiylə:
- Üzr istəyirəm… - dedi. - ...qəfildən oldu...
Pencəyinin döş cibindən çıxardığı nişastalı burun yaylığını ehmalca alnına toxundura-toxundura fikirləşdi ki, bu heyvərənin dərsini verməyin vaxtı çatıb deyəsən. Hürküdüb yenə dəli vəziyyətinə salmağın, gecələrlə səhərəcən yerinin içində çabalada-çabalada, yuxuda çığırda-çığırda ulatmağının məqamı yetişib. Sonra oturduğu yerdə birdən-birə nazirin ağlına daha pis fikirlər gəldi...
Nazir çoxdannan bəri yadırğadığı qəribə bir sayıqlıqla, son aylar nazirlikdə baş verən bir-birindən xoşagəlməz hadisələri səliqəli ardıcıllıqla yaddaşında sıralayıb bu qərara gəldi ki, burda, özülü soyuq müharibələr və intriqalarla qoyulmuş bu idarədə heç nə elə belə baş vermir. Bu mənada, qəfil təsadüf kimi görünən bu asqırağın özü də, elə-belə, adi burun gicişməsinin yaratdığı refleks deyil... Olsun ki… - bu yerdə nazir, düşünüləsi vacib mətləblərin lap dərininə gedəndə adəti üzrə elədiyi kimi, üz-gözünü iki əli ilə ovub söykənəcəyə yayxandı.
- Zökəm olmuşam, dünənnən üşüdürəm. - gözləri hələ də yerinə oturmayan bığıburma müavin udquna-udquna böyründən mızıldandı, sonra nazirin ətini tökə-tökə süni-süni öskürdü.
- ...Qoymarıq!..
Bunu, bayaqdanna birinci cərgədə hansısa təşkilatdan bura yoxlamaya gəlmiş komissiya üzvü kimi, əlləri qoltuğunda, vacib görkəmlə oturan qocaman hüquq məsləhətçisi yerindən çığırdı... sonra ayağa qalxıb dil-dodağı süni həyəcandan əsə-əsə, xırda gözləri yaşara-yaşara nazirin “zəngin həyat təcrübəsindən”, keçdiyi “keşməkeşəli siyasi-ictimai həyat yolunun çətinliklərindən” danışaraq, deyəsən, doğrudan-doğruya kövrəldi...
Nazir fikirləşdi ki, komsomolda uzun müddət işləməyin axırı budu, bax. Yaşı səksəni ötüb, ağlı isə elə uşaq ağlıdı.
Hüquqşunas balaca yumruqlarını, həmişəki qaydasında düyünlənib böyürlərinə qısdı, cılız bədəni həmin əsgər məsuliyyəti ilə tarıma çəkildi:
- Qoymarıq bu sayaq ekstremist əhvallı qüvvələr bizim doğma ailə birliyimizə mane olsun! Bəli, biz ailəyik!.. Doğma ailə!.. Ailənin də başçısı var!.. Özü də necə başçısı… - bu yerdə elə bil «qoca komsomolçunun» ürəyi getdi... sözünü saxlayıb dayandığı yerdə bir neçə dəfə ləngər vurdu.
Zala çaxnaşma düşdü... kimsə arxadan içini çəkib:
- Onu oturdun, görmürsüz halı çöndü?.. - dedisə də, hüquqşünas dərhal özünü ələ alıb sözünə davam elədi...
Ətin tökülsün, qoca… - nazir fikirləşdi - necə ki, tökülüb elə…
Fikirləşdi ki, rəhm belə axmaq şeydi, bax. Neçə illərdi, ortaya təqaüd məsələsi çıxanda, boynunu qar altından yenicə çırtlamış sütül bənövşə tək, burub saatlarla qəbulunda oturan bu miskin qocanın binəva körpə sifətinə, it gözü kimi sadiq gözlərinə baxıb: «Di yaxşı, - deyirdi - bu ili də başa vur, sonrasına baxarıq». Hər il də bu «sonra» bir qayda olaraq, «sonralara» çevrilirdi, sonra bu «sonraların» da bir «sonrası» tapılırdı və sair və ilaxır... sonra günlərin bir günü axır özü də başa düşdü ki, bu «sonra»ların sonu olmayacaq. Daha doğrusu, onu başa düşdü ki, sonu olması heç məsləhət də deyil. Başa düşdü ki, bu qoca meymun, bu balaca, həyatsevər meymuncığaz, onu təqaüdə yola salıb yerinə götürəcəyi sağlam gövdəli, diribaş hüquqşünasla çənə döyməkdən min qat sərfəlidi...
Odu ki… - nazir fikirləşib yorğun-yorğun əsnədi… - ...illər ötəcəkdi, bu qocaman komsomolçu lap qocalacaqdı... beli əyilib çənəsini yerə dayayacaqdı... beyni yumşalıb, əriyib bomboz horraya çönəcəkdi… Onun da bu «horra»yla bağlı qəti bir qərar verəməyə yenə ürəyi gəlməyəcəkdi...
...Yuxusu gəlirdi... Yuxusu gələndə, ilk növbədə yadına düşən - evdə, qonaq otağının yuxarı başında, televizorun üzbəüzündə dünyadanrazı, kök qadın kimi uzanan məxmər üzlü divanı olurdu... Gərgin iş günündən sonra yuyunub, şam yeməyini yeyib, özünü isti vannaya salan tək, yumşaq rahatlığının içində saldığı, əlini məxmər üzünün sürüşkənliyində gəzdirə-gəzdirə mürgülədiyi yupyumşaq, rahat
divanı... Sonra hardansa yadına, bazar günlərindən birinin günortası bu məxmər sürüşkənliyi tumarladığı yerdə qəfil mürgüləməyi, cəmi bir neçə dəqiqə çəkən mürgünün içində, əlini aramla şümal dərisi boyu gəzdirdiyi əcaib suiti düşdü...
O nə dəri idi elə, ilahi?!. O necə sürüşkənlik idi?!. Əli dərinin üstü ilə sürüşdükcə, bədəninin uçunduğunu... barmaqlarının, bu hamar sürüşkənlikdən yumşalıb, əriyib qəribə bir sıyıqlıqla bir-birinə qarışa-qarışa, balıq üzgəcini andıran çəhrayı yelpincə bənzəməyə başladığını xatırlayıb duruxdu...
- Buna hələ baxırıq!.. - hüquqşünas geriyə qanrılmadan, balaca başını əsdirə-əsdirə arxada oturanlardan kiminsə üstünə çımxırdı, sonra yumruğunu havada silkələyib onun üzünə baxdı…
Hüquqşünasın hədəsindən sonra bütün zal ona zillənib qaldı...
“Bunun başı tamam-kamal xarab oldu...” - nazir, vəziyyətdən çıxmaqdan ötrü, adəti üzrə üz-gözünü iki əlləri ilə ovuşdurdu və bu məqam hiss elədi ki, üzünün bir tərəfini keyiyib…
...Zalın arxa hissəsi, o hissəsi ki, ömür-billah iclaslarda qarğa-quzğun kimi qarıldaşıb bir-birinə danışmağa aman vermirdi, indi nə əcəbsə, dinməz-söyləməz oturmuşdular, qəzəb və ikrah dolu gözlərlə üzünə zillənmişdilər...
Olsun ki, sözləri qurtarıb. - fikirləşib özünü dikəltdi, ürək döyüntüləri başına düşə-düşə - Hər şeyin əvvəl-axır, bir qurtaran vaxtı olur. İndi bunlar da beləcə. Danışıb-danışıb yorulmuşdular. Bəs necə?.. İnsan bədəninə - bir yığın ətdən və sümükdən ibarət bu balaca tuluğa nə boyda hikkə-ədavət yerləşə bilərdi axı?!.
Hüquqşünas, bir qədər gözləyib sözünə davam elədi. Bu dəfə son illər nazirliyin qazandığı nailiyyətlərdən, kitabxaqalarda və mədəniyyət evlərində aparılan köklü islahatlardan danışdı və yalnız bundan sonra zalda elə bil ötəri bir mülayimlik yarandı...
Allaha min şükür... - ürəyində dedi və yorğun-yorğun əsnədi. Özlərindən bədgüman bu insancıqlar ordusunun, əvvəl-axır illər uzunu apardığı bu soyuq müharibədən yorulub əldən düşəcəyini o, lap çoxdannan, Teatr İdarəsinin bu ədəbaz rəisi hələ qudurub özündən çıxmamışdan çox-çox əvvəllərdən bilirdi.
Bir də axı, onsuz da hər şeyin axırı elə ora gedirdi. Yorulmağa, heysizliyə, səssizliyə, yoxluğa… - nazir fikirləşib yorğun-yorğun əsnədi... - Hər şey, heç bir ədavətsiz və hikkəsiz də, öz təbii axarıyla özü-özünə yeyilməkdə, nazilib, korşalıb üzülməkdəydi... Bu dünyanın qanunu bu idi. Nazir bunu evdə - yazı masasının üstünə qalaqlanan kitabların hansındasa da oxumuşdu... çoxillik məmur təcrübəsində də görmüşdü. İl-ildən qocalıb zəifləyən, xəstələnib, heysizləşib səssizləşən neçə-neçə mötəbər və qüdrətli, təkəbbürlü və qüvvətli məmurların, dövlət adamlarının, idarə başçılarının, onlarla ədavət aparan digər əjdahaların da son aqibətini öz gözləriylə görmüşdü. Vəzifədə işlədiyi vaxtlar qılınc oynadıb ətrafına divan tutan, yaşa dolub qocaldıqca, xəstələnib zəiflədikcə, canı üçün əsən qoca, qorxaq tülkülərə çevrilən, saxta təbəssümlərinin arxasında müdrik ağsaqqal obrazına girənləri çox görmüşdü.
...Bircə o nazilmirdi, üzülmürdü... Əksinə, hələ get-gedə, elə bil daha da yoğunlaşıb ağırlaşırdı... olsun ki, onun üzülüb nazilmə prosesinə hələ çox vardı... yaxud, bu proses hardasa, lap dərində gedirdi... - fikirləşdi və bu fikirdən elə bir oturduğu yerdə zəiflədi... göz qapaqları ağırlaşıb, yuxusuzluq giziltisiylə gizildədi…
...Saatına baxdı. Dördün yarısı idi... naharının vaxtı ötürdü...
Kaş indi evdə olaydı... doyunca yeyib otağına çəkiləydi, yorğan-döşəyinə girib, ipək üzlü balışını qucaqlayaydı... yatdıqca yataydı... yatıb bu gecəki yuxusunun ardını görəydi... o yuxusunun ki, orda nazir deyildi... qarnı üfürlənmiş, qalstuku xirtdəyinə dirənmiş bu şişkin buxaqlı, mənasız, məzmunsuz məmur cildindən canı qurtarmışdı… hündür boylu, enlikürək, alagöz bir cavana çevrilmişdi... narıncı önlükdə, əlində kərpic, o biri əlində ev tikirdi... kərpiclərə naziq palçıq qatı çəkib səliqəylə bir-birinin üstünə, böyür-böyürə yığırdı... ev tikilib başa çatdıqdan sonra qırmızı kirəmidli damını yerinə oturdurdu… kərpiclər də, dam örtükləri də o qədər yüngül, o qədər hamar idilər, elə bil sementdən yox, şümal səthli mərcandan idilər... ümumiyyətlə, o yuxuda hər şey o qədər çəkisiz və rahat idi ki, əlinin yüngülcə tərpənişindən, xariqələr yaranırdı... əlləri, qolları o qədər qüvvətli, bədəni o qədər qıvraq idi ki, əl saxlayıb dayanmağı, nəfəs dərib dincəlməyi gəlmirdi... geriyə çəkilib, başa çatdırdığı binaya kənardan baxdıqca, heyrətə gəlir, ucaltdığı bu qüdrətli tikilinin yaşayış evi yox, divarları bal dolu, nəhəng şan olduğunu, bu möhtəşəm şanı necə, hansı vəchlə yaratdığının sevincindən qanad çalıb uçmağı gəlirdi… sonra doğrudan-doğruya uçurdu da... ha tərəfdənsə, möhtəşəm uğultuyla vızıldaşa-vızıldaşa üstünə axışan, onu dövrəyə alıb doğma gözlərlə üzünə baxan arılara qoşulub onlarla bir, şən-şən vızıldayırdı... narın qanadlarını titrədə-titrədə, balaca təyyarə kimi uçub, narıncı ləçəkləri ilə günəşin özünə bənzəyən gülün üstünə qonurdu... neştərini ortasına sancıb şipşrin süd tamlı şirəsindən, doymaq bilmədən, sümürdükcə sümürürdü... nə gülün şirəsi bitib qurtarırdı, nə damağı bu daddan doyurdu…
…Hamısı andır şəkərin zibilidi... - köməkçinin qıvraq ofisiant hərəkətləriylə qıvrılıb stolun üstünə qoyduğu su dolu qrafinə baxa-baxa fikirləşdi. Bədəni yuxuda da şəkər tələb eləyirdi... sonra köməkçinin stəkana süzdüyü suyu iri qurtumlarla başına çəkdikcə, onu da fikirləşdi ki, görən arılarda şəkər xəstəliyi olur?..
...Zalın işığı azaldı... yoxsa, ona belə gəldi?..
OLsun ki, ona elə gəldi. - fikirləşdi... axır vaxtlar tez-tez gözünün qabağı, oturduğu yerdə beləcə qaralırdı... bunun ardınca, sol gözünün kökü, beynini iynələyən ağrılarla lükküldəməyə başlayırdı... həkimi demişdi axı, yeməyin vaxtını ötürməsin, yoxsa, vəziyyəti pisləşər.
Dünən də yeməyin vaxtını ötürmüşdü... sonra da yatar qarına o qədər yemişdi ki, gecənin bir aləmi yuxudan, qovrula-qovrula, bişmək üzrə olduğu qaynar tavadan qurtulan tək, ləhləyə-ləhləyə oyanmışdı... bədəni od tutub yana-yana, dili-ağzı quruya-quruya, bir balon suyu bir-birinin ardınca necə başına çəkmişdisə, səhərəcən yerinin içində vurnuxa-vurnuxa, qarnı, başına çəkdiyi bir balon sudan luqquldaya-luqquldaya qalmışdı...
…Bu yerdə nazir, əli çənəsində, vüqarlı görkəmlə oturduğu yerdə, yaddaşının ha tərəfindənsə, soyuq hava axıntısıyla beyninə sızan hədsiz xoşagəlməz və bulanıq görüntüdən duruxub özünü dikəltdi... və bu gecə ona, yarımçıq qoyub ayıldığı arılar dolu yaşıl çəmənliyə qayıtmağa imkan verməyən qorxunc vaqeəni xatırladı… Qabırğasının altından, elektrik cərəyanının xırda qapanmalarını andıran soyuq giziltilər ötüşə-ötüşə ikirləşdi ki, necə olmuşdu ki, bu gecəki o dəhşəti… dəhşət filmlərin nəfəskəsən kadrlarını andıran o vahiməli görüntüləri unutmuşdu?!.. Nə səhər yuxudan oyananda, nə sonra - mətbəxdə, arvadıyla üzbəüz oturub səhər naharına hazırlanmış sosisləri bir-birinin ardınca içəri ötürəndə, nə işə gələrkən, adətən düşüncəyə daldığı yol uzunu o dəhşəti, bütün gecəni ona, nəfəsini dərməyə imkan verməyən sirli vaqeələri xatırlamamışdı?!..
Qəribəydi... - nazir bu fikirlə bir müddət qulaqları uğuldaya-uğuldaya, gözləri yol çəkə-çəkə oturub qaldı... sonra yaddaşının işıqlı uşaqlıq xatirələri ilə zəngin tərəiylə düşündü ki, çox güman ki, bu gecə, həmin o ballı yuxudan oyandıqdan sonra gördükləri də yuxu olub. Şəkərli diabet xəstələrinin tez-tez üzləşmək məcburiyyətində qaldıqları bu sayaq qarabasmaların adi sinir pozğunluğu ilə əlaqədar olduğu bardərə bir xeyli düşünüb bir qədər toxtadı.
…Qabaq cərgələrdə kiminsə əlindən ağır çantaya, ya qovluğabənzər nə isə şarappıltıyla yerə dəydi... qoca hüquqşünasın yeknəsəq nitqi altında mürgüyə qərq olmuş zal dik atılıb səs gələn tərəfə boylandılar və nazir bu gecə ballı yuxudan sonra baş verənlərin yuxu olmadığını, necəsə, anlayıb titrətdi…
...dünənki gecənin vahiməsini, yuxudan oyanandan sonra, ayıq olduğu bilinməsin deyə, barmağının ucunu belə tərpətmədən, gözaltı seyr edib şahidi olduğu qorxunc görüntüləri xatırladı...
...izaholunmaz, iblisanə bir dəyişkənliklə dəyişib darısqal məhbəs otağını andırmağa başlayan yarıqarlıq yataq otağını, pəncərələrdən içəri sızan küləyin qorxunc-qorxunc yırğaladığı ağır, məxmər pərdələrin xışıltısını, çarpayısıyla üzbəüzdəki stulun başından asdığı pencəyinin döşündə balaca, qırmızı ulduz kimi işıldayan deputat nişanının qəribə, göyümtül rənglərlə bərq vurmasını xatırlayıb dəhşətə gəldi... bütün vücudunu saran bu nəfəskəsən xatriə çələngindən qurtulmaq üçün zala göz gəzdirdisə də, yaddaşının ən dərin qatında oturmuş bu gecədən çıxış yolunun olmadığını anlayıb yazıq-yazıq geriyə söykəndi… bir vaxtların komsomol ulduzunu andıran bu balaca nişanı almaqdan ötrü keçən rəzalət və iztirab dolu həyatı, üzüntülər və miskinliklər dolu uzun-uzadı illəri bir ovuc qum kimi yaddaşının ha tərəfinisə cıza-cıza sovrulub ötdü… bu gecə arılar dolu ballı yuxudan sonra düşdüyü qaranlıq zülməti, yuxusunu qaçırmamaqdan ötrü gözlərini yumub böyrü üstə çönsə də, arvadının, ilan fışıltısını andıran xorultusundan yata bilməməsini, bir müddət yerinin içində vurnuxa-vurnuxa qaldıqdan sonra…
…bu yerdə nazir, ürəyinin aramsız döyüntülərlə çırpındığını hiss edib özünü ələ almağa, yaddaşından qara lehmə tək, sızmağa başlayan bu görüntüləri beynindən qovub çıxarmağa çalışdısa da, gecənin bir aləmi yataq otağının qaranlığında bərq vurmağa başlayan qəribə, göyümtül şüaları, getdikcə insan siluetlərinə çevrilən bu işıq axıntılarının, gözü görə-görə, qədim zənci rituallarının rəqsini andıran əcaib hərəkətlərlə rəqs etməyə başladığı məqamları cərəyan vurmuş kimi, xatırlayıb oturduğu yerdi silkələndi...
Sağ böyründəki müavin deyəsən, titrətməsini hiss etdi, çönüb gözaltı üzünə baxdısa da, nə isə deməyə ürək eləmədi.
…Vərəqi qarşısına çəkib, qələmi əsəbi bir titrəyişlə titrədə-titrədə bayaq səliqəylə cızdığı dairənin içini qaralamağa başladısa da, sağ böyründən vərəqə zillənmiş baxışları tutub əlini saxladı, özünü dikəldib, qələmin ucuyla yaraladığı vərəqi iki qatladı, sonra əlinin içində əzib stolun altındakı zibil zənbilinə atdı, geriyə söykənib özünü ələ almağa çalışdısa da, xırda qarışqa sürüsü tək, kürəyinə, ordan belinə daraşıb bədənini gicişdirən xoşagəlməz giziltidən qurtula bilmədi... əli qəribə özbaşınalıqla buxağına qonub, bu gecə, yataq otağında baş verənlərin vahiməsində çabaladıqca, necəsə, özü də bilmədən, cızıb qanatdığı yaranın səthiylə gəzişdi... və gecəki vaqeəni nazirə bir də yaşatdı...
...ölüm sükutuna qərq olmuş yataq otağının qəfil əcaibliklə göyümtül şüalara bürünməsini... gözləri bu şüa bərqlərinə alışmağa macal tapmamış, döşəmənin, o biri üzdən qapı kimi, ehmal-ehmal döyülməsini... bir qədərdən sonra döşəmə taxtalarının, üstündə kimsə gəzirmiş kimi, asta-asta cırıldaya-cırıldaya yırğalanmasını xatırlayıb hövlləndi... sonra hər şeyi indilərdə, gözünün qabağında baş verirmiş kimi, bütün dəqiqliyi ilə gördü...
…Döşəmənin cırıltısı bircə an çəkmişdi... nazirin yuxudan keyləşmiş vücudunu, cərəyan tək, vurub yuxusunu yoxa çıxarmışdı... və o bu məşum gecənin qalan hissəsini, qorxudan nəfəsi kəsilə-kəsilə, bədəni muncuq-muncuq tər bağlaya-bağlaya, döşəmənin, zəlzələqabağı torpaq qabarmasını andıran qorxunc tərpənişlərlə yırğalanmasını müşahidə etdikcə, alt mərtəbədə yaşayan qonşuların üzlərini bir - bir yadına salmağa çalışmışdı... və bulanıq şəkildə də olsa, bir neçə qonşunun üzlərini xatırlamışdısa da, məhz onların mənzilinin altında yerləşən mənzilin - tavanları məhz bu qaranlıq yataq otağının döşəməsinə açılan bu sirli məkanın sahibinin üzünü xatırlaya bilməmiş, bir qədər keçdikdən sonra isə, başının tükü qabara-qabara, o mənzildə, ümumiyyətlə, deyəsən, heç kimi yaşamadığını anlayıb daha pis qorxmuşdu... sonra yadına, alt mərtəbələrdə yaşayan digər iki mənzilin sakinlərini - əsasən səhərlər işə gedərkən, pilləkəndə rastlaşdığı dombagöz komitə sədrinin, onun özündənrazı, bədheybət arvadının, yemişvari baş quruluşuyla humanoidi andıran oğlunun, bir də yanaşı mənzildə yaşayan o biri sakinlərin üzlərini salmışdısa da, bundan vəziyyəti yüngülləşməmişdi… dəqiqləşdirə bildiyi bircə bu olmuşdu ki, üzlərini xatırladığı bu adamların heç biri, tavanı onların yataq otağının döşəməsinə açılan mənzilin sakini deyil.
...Bu yerdə nazir, tavanı onlarına döşəməsində bitən alt mənzilin qapısının axırıncı dəfə nə vaxt açılıb-örtüldüyünü yadına salmağa çalışdısa da, bu binaya köçəndən bəri o qapının açılıb-örtüldüyünü ümumiyyətlə, görmədiyini anlayıb dəhşətə gəldi... pencəyinin döş cibindən çıxardığı burun yaylığını ehtiyatla gicgahından buxağına yol açan tər şırımına toxundura-toxundura fikirləşdi ki, necə olub ki, bu vaxta qədər, tavanı onların döşəməsinə bitişik mənzildə yaşayışın kim olduğu ilə maraqlanmayıb?.. Tutaq ki, buna onun vaxtı olmayıb. Bəs arvadı?.. Arvadı ki, bütün binaya bələd idi... hər mərtəbədə yerləşən mənzilin altını da, üstünü də, ovcunun içi kimi tanıyırdı?!.. O niyə bu mənzil barədə bu qədər ili susmuşdu?.. Bəlkə o da heç nə bilmiridi?.. Yoxsa, bilirdi?..
...bu yerdə, bədənini silkələyən növbəti fikir dalğasından gözləri qaraldı...
...Arvadı o mənzil barədə bilirdi... bu sirli mənzilin qapısının, bu binaya köçəndən bəri bağlı qaldığından, oranın sirli sakinlərindən xəbərdar idi, amma susurdu... gör bir neçə ildi, inadkar bir sükyutla susurdu...
...Bədəninə yenə tər gəldi. Bu dəfə gələn, isti tər idi... alt köynəyini isladıb kürəyini gicişdirdi...
Kürəyini ehmal-ehmal stulun söykənəcəyinə sürtub gözaltı zala nəzər saldı, görsün ona baxan var, ya yox...
Ona məhəl qoyan yox idi... zalda oturanların başı, bir-birinin sözünü kəsə-kəsə, ortaya düşən mübahisəni ayırd eləməyə qarışmışdı...
...Saatına baxıb fikirləşdi ki, bu tərləmələrin axırı yaxşı qurtarmayacaq... bunu ötən həftə həkimi də demişdi ona. Gözlərini ağardıb, qorxunc xəbərdarlıqla dönə-dönə tapşırdığı o olmuşdu ki, çalışsın, tərləməsin. O səbəbdən ki, tərlə bir bədəndən xaric olunan bir sıra faydalı minerallar xəstəliyinin fəsadlarını artıra və onun üçün ağılagəlməz əngəllər yarada bilərdi.
…Əlini xirtdəyinə atıb, bayaqdan bura hülqumuna dirənən qalstukunun düyünü bir qədər boşaltdı və axır ki, yadına, arvadının, bir-iki həftə bundan əvvəl, aşağı mərtəbədəki mənzillərdən hansı birindəsə yaşamış, lakin sonradan, qəfil bilinməzliklə dünyasını dəyişmiş naməlum qonşu barədə - üzündə çapıq izi olan, qaraqabaq adam haqqında dedikləri düşdü... sonra bu barədə qəribə bir ehtiyatla - danışmağını, söhbət sirli qonşunun dünyasını dəyişməsi məqamına çatanda, üzü, anlaşılmaz bir doğmalıqla işıqlana-işıqlana içini çəkib: «...o, quş kimi uçub getdi…» - deməsini xatırlayıb əsəbiləşdi... bunun ardınca gözlərini qıyıb fikirli-fikirli: « ...nə yatağa düşdüyündən, nə dəfnindən xəbər tutan olmadı... nözən billah, elə bil qeybə çəkildi…» - deyən arvadının, o günün axşamınacan qəribə bir çaşqınlığa düşdüyünü, evdə hamıyla, nədənsə ehtiyat edən tək, ehtiyatla davrandığını xatırlayıb duruxdu... belə bir həyatəhəmiyyətli məlumatı qulaq ardına vurduğuna görə öz-özünə acığı tutdu... adəti üzrə evdə olduğu saatlar fasiləsiz danışmaqdan yorulmayan arvadının məzmunsuz çərənləmələrindən can qurtarmaqdan ötrü qulaqlarına tıxadığı yumşaq biruşaların, bu sirli qonşu barədə deyilən nə qədər əlavə məlumatı ona yaxın buraxmadığını fikirləşib dilxor oldusa da, özünü ələ alıb stola dirsəkləndi, əlini çənəsinə dayaqlayıb, zalda səslənən fikirləri başıyla təsdiqləyə-təsdiqləyə, son həftələr və günlər axarında arvadının dediyi sözləri bircə-bircə yadına salmağa çalışdı... və yadına, keçən həftənin axırında…
...bu yerdə nazir, yadına düşmək üzrə olan görüntünün, beynində qəfil fikir tozanağıyla bir-birinə qarışan fikirlər arasında tədricən əriyib yoxı çıxmağa başladığını hiss edib gözlərini qıydı, yaddaşını gərib, bulanıq suyun dibinə çökməkdə olan xırdaca çöpün ucundan tutan tək, yaddaşının qaranlıq dərinliklərinə enməkdə olan bu solğun görüntünü axır ki, qarmağa keçirə bildi..
...hə, keçən həftənin sonu... səhv eləmirdisə, şənbə günü… çiskinli, yağışlı bir gün... arvadı mətbəxdə, dəyirmi masanın arxasında oturub dırnaqlarına lak çəkə-çəkə danışırdı...
...bu yerdə nazir, yaddaşının qaranlıq tərəfinin, dan yeri sökülən tək aramla işıqlanmağa başladığını və əynində güllü xalat, mətbəxdə oturub xüsusi ləzzətlə dırnaqlarına lak çəkən arvadının dediklərini bir də, bu dəfə bütün dəqiqliyi ilə eşidib doluxsundu... və bir vaxtlar qoca müəlliminin yaddaşla bağlı dediyi qızıl kəlmələri xatırladı... “...narahat olma, oralarda heç nə itib batmır... hətta sənin bilmədiklərin də...”
…qoca müəlliminin bu ibrətamiz kəlamı fikirlərinin bayaqkı ardıcıllığını pozdu... arvadının, ağzının içində dediyi sözlərin arasına, beyninin hansı dəlmə-deşiyindənsə, bir yığın mənasız, qarmaqarışıq sözlər, səslər axıb doldu... Yoxsa, zalda çaxnaşma yarandı?!..
...Qoca hüquqşünas sözünü yarımçıq kəsib ona zillənmişdi…
- Davam edin… - nə baş verdiyinin fərqinə varmadan, mümkün qədər nəzakətlə dedi və yenə bir addım geriyə - içinə çəkilib ötən həftənin sonuna - həmin o yağışlı şənbə gününün səhər çağına, mətbəxt kətilinin üstə oturub dırnaqlarını laklayan arvadının yanına qayıtdı və xatırladı...
...arvadı ona yuxusunu danışırdı… yuxuda, həmin o tavanı onların yataq otağının döşəməsinə açılan alt mənzildən «qeybə çəkilən» qonşunu görməyindən, bu sirli adamın, çarpayısının ayaq tərəfində peyda olub ona: «sən yat bala, mən səndən ötrü gəlməmişəm...» - deməyindən danışıb, içi xof dolu gözlərlə altdan-altdan ona zillənirdi...
…içi, qızdırmaqabağı içini sovuran qaynar, sivri bir uçunma ilə uçundu... yaddaşını gərib arvadının, üzüçapıqlı barədə daha nələr dediyini tələsik xatırlamağa çalışdısa da, yaddaşı susdu... bir qədər sonra isə beyni, arvadının nə vaxtsa, ağzını marçıldada-marçıldada danışdığı balıq buğlamasıyla bağlı məzmunsuz məlumatlarla dolub yükləndi... Özünü yığışdırıb pencəyinin bağlı düymələrini yoxladı, sonra işgüzar ifadəylə zalın gur işıqlı çilçıraqlarına baxıb beyninə dolan qəraməti dağıtmaq, fikrini yayındırıb iclasın gedişatına qoşulmaq istədisə də, yenə həmin zülmət qaranlığa... dünənki sirli vaqeənin ortasına düşdü... yataq otağının qapısından, ya pəncərəsindən peyda olub, çarpayıslarının ayaq tərəfində üstünə şığımağa hazır quzğun tək, dayanıb onun yuxu içində yumşalan tosqun bədəninə, rəngi qaçmış yarımaçıq ağzına, alnına dağılan seyrək saçlarına zillənən sirli gecə qonağının tələsinə düşdü...
…Hüquqşünas nəhayət ki, sözünü bitirib səhnənin alçaq pillələri ilə zala endi, yerinə oturub yaltaq gözlərlə üzünə zilləndi. Yəni “necəydi?”
Üzünü gərib saxta təbəssümlə gülümsədi... zalın ha tərəfindənsə üstünə axmağa başlayan hava kütləsininin soyuqluğundan halının dəyişdiyini, ürəyinin bayaqkı quş çırpıntısıyla çırpınıb susduğunu hiss edib, həkiminin tapşırdığı kimi, dərindən nəfəs aldı... və bu gecənin... şahidi olduğu bütün o dəhşətli görüntülərin yuxu, yoxsa, reallıq olduğu barədə fikirləşib yenə yastı üzlü həkiminin sözlərini xatırladı... “şəkərin faizi son həddi aşanda, insanda ağır qalüsinassiya halları yaradır...” və dünənki gecənin iztirablarının səbəbinin, bütün digər bəlalarında olduğu kimi, şəkərin yaratdığı fəsaddan savayı ayrı bir şey olmadığı nəticəsinə gəlib bir qədər toxtadı... bir vaxtlar canına üşütmə salan bu sözlərdən canına qəribə bir rahatlıq yayıldı. Bunun ardınca, şəkər xəstəliyinin yarada biləcəyi digər fəsadlar haqqında düşünüb bu qərara gəldi ki, ümumiyyətlə, həyatında baş vermiş və baş verməkdə olan bütün neqativ halların yaradıcısı odu. Bir vaxtlar dəmiri yaran iradəsini həyatının hansı döngəsindəsə itirməsinin də, canı ağrısa da, heç cür pəhrizə əməl edə bilməməsinin də, quzu kimi xidmətində duran üzüyola, başıaşağı arvadının, onun bu zəifliyindən istifadə edib ifritiəyəyə çönməsinin və onunla, əqidəsiz, məsləksiz, alçaq məxluqla rəftar edən tək, davranmasının da səbəbi o idi... - nazir fikirləşib uzun-uzadı əsnədi... dəqiqədə bir damağının kökünə dolub, ona iri qurtumlarla hava udduran bu əsnəyin özü də elə-belə, adi yuxu əsnəyi deyildi... bunu da nazir dəqiq bilirdi... bu da şəkərin yaratdığı daha bir fəsadın - həkimi demişkən, “beyin-qan damarı sisteminin kəskin oksigen çatışmazlığı əsnəyi” idi...
Odu ki… - nazir hansısa fikrin əvvəlinə çatdısa da, bu fikrin beynindən sovuşub, hardsa, başının ətrafında çəkisiz toz zərrəcikləri tək süzən bir yığın dağınıq fikirlərə qarışdığını hiss edib duruxdu... onları bir yerə toplamağa, yuvarlaqlaşdırıb yekunlaşdırmağa cəhd elədisə də, fikirlər, yüngül pərvazlarla pərən-pərən olub havaya dağıldılar…
...bir neçə dəfə öskürüb boğazını arıtladı və hiss elədi ki, bayaqdan bura danışmadığı halda səsi batıb...
…Zalın ağ qırçınlı pərdələri arasından göyün bir parçası görünürdü...
Hava qaralırdı...
Növbəti gecə yaxınlaşırdı...
...yenə hava qaraldıqca, darısqal məhbəsə çevrilən yataq otağına çəkilməyin, yatağına girib, başının kəsiləcəyi anı gözləyən qurbanlıq qoyun tək, yuxuya getməyin məqamı çatırdı... bu gecə nələr baş verəcəkdi, onu bir Allah bilirdi...
Bu yerdə qəfildən özünə yazığı gəldi... günortaların canüzücü eybəcərliklərindən yaxa qurtarıb pənah apardığı mənzilində də rahatlığı yox idi...
...qələmi əlinə alıb vərəqdə beşguşəli ulduz çəkdikcə, boğazını qəhər sıxdı... gözlərinə iri damlalarla yaş dolub göz qapaqlarının arasında çalxalandı…
İndi bu göz yaşları məcrasından çıxıb yanağına axsaydı...
...özünü bir təhər ələ alıb, boğazına dolan qəhəri udub fikirləşdi ki, bu yersiz kövrəlmələrin özü də andır şəkərin zibilidi... və bu məqam yenə hardansa, gözünün qabağına, arvadının həmin o səhər mətbəxdə oturub, dırnaqlarını laklamağı gəldi... sehrli avazla bir-birinin ardınca düzdüyü duayabənzər mətni qulaqlarında səsləndi… və yenə mədəsi təyyarə uçuşları zamanı qəfil hava uçurumlarında yığılıb-açılan tək, qəribə bir titrəyişlə titrəməyə başladı... bunun ardınca, gözünün qabağı yenə bu gecənin məşum mənzərələriylə dolub qaraldı... üzü çapıqlı, əli çəlikli, sirli qonaq zülmət qaranlığıın ha tərəfindənsə peda olub qorxunc nəzərlərini onun yuxulu vücuduna sancdı… və nazir, ağlına gələn növbəti fikrin dəhşətindən, oturduğu yerdə təntiyib tərlədi...
...Axı niyə çarpayının məhz çarpayının ayaq tərəfində?!.. - ulduzun guşələrini xüsusi səliqəylə rəngləyə-rəngləyə fikirləşdi... və qəfildən gözünün qabağında bitən növbəti görüntüdən özünü, ayağa sıçramaqdan zorla saxladı...
Görüntü - əsasən bayram günlərində ziyarət elədikləri qəbirlərin ayaq tərəfində dayanmaqları idi...
...sopsoyuq duman axıntısıyla canına dolmaqda olan bu yersiz görüntünü beynindən qovmaqdan ötrü çəkib başa çatdırdığı ulduzu bərkitmək üçün əlavə bir naxış çəkməyə girişdisə də, torpağın altında, ya üstündə yatmış ölü, ya diri insanın ayaq tərəfində dayanmağın sirli mənası barədə başında dolanan fikirlərdən qurtula bilmədi...
Odu ki, qələmi yerə qoyub rəyasət stolunun sol cinahında qalaqlanmış illik büdcə sənədlərini qabağına çəkib bir yığın xırda rəqəmlərlə dolu sənədləri gözdən keçirməyə başladısa da, xırda, qanadlı cücülər kimi bir-birinə qarışıb kağızın səthiylə uçuşmağa başlayan rəqəm fəvvarəsindən başı hərləndi...
...Zalın arxa cərgələrində oturanlardan kimsə ayağa qalxıb:
- Qış mövsümündə kitabxanaların əksər hissəsi ümumiyyətlə bağlı olur.
dedi və nazir, uzaq gənclik illərində xüsusi bir həzzlə baxdığı dəhşət-filmləri - bu dünyanı o biri dünyadan ayıran sirli pərdənin arxasından peyda olub burda insan həyatı üçün ağlasızmaz təhlükələr yaradan əcaib varlıqları xatırlayıb düşündü ki, bu gecə baş verənlər, onun düşündüyü kimi, heç bir qarabasma yox, hansısa real təhlükədə xəbər verən qorxunc reallıqdır... və bu reallıq heç harada yox, məhz arvadının yuxusunda - onun, hansı möcüzəyləsə daxil olduğu sirli ərazidə baş verir...
sonra başı hərlənə-hərlənə, qorxunc gecə qonağının arvadının yuxusuna, məhz ondan ötrü gəldiyini... gecələrlə çarpayılarının ayaq tərəfində bitib, onun yuxulu vücudunu səbrlə müşahidə eləyə-eləyə, heç bir sual vermədən, dinib danışmadan, sehrli çubuğunun sezilməz hərəkəti, ya hansısa, sirli qabiliyyətiylə arvadındandan onun barədə Allah bilir, nələr soruşduğunu fikirləşib xoşagəlməz bir titrətməylə titrətdi...
...hə, özüdü ki, var. - ürək döyüntülərinin tezləşib gicgahında döyünə-döyünə fikirləşdi... elə olmasaydı, arvadı hər yuxudan sonra özünü günahkar kimi aparmazdı... nə vaxtsa, alt mərtəbədə yaşamış “naməlum qonşu” -nun ölümündən, ən əziz doğmasının itkisindən danışan tək, danışmazdı...
...Gözləri qaraldı...
...Üzüçapıqlı arvadının gecə həmdərdi idi...
...Arvadınınsa, ondan savayı, ayrı bir dərdi yox idi... Ələlxüsus da məsələ nazirliyin dəhlizlərində və həndəvərində dolaşan qadınlara dirənəndə...
...məsələ bu yerə çatanda, arvadından nə desən, gözləmək olardı... - nazir boğazı quruya-quruya fikirləşdi və bircə cümləsini belə anlamaq iqtidarında olmadığı büdcə sənədlərini komalayıb əvvəlki yerinə - qovluğun arasına keçirdi.
...növbəti qısqanclıq tutmalarından birində arvadı gecə qonağıyla əlbir olub o, yuxuda ikən civə də tökə bilərdi qulağına...
Bir dəfə elə belə də demişdi ona... Musiqi İdarəsinin direktrissası barədə qulağına çatan dedi-qodudan qan çəkmiş gözləri hədəqəsindən çıxa-çıxa:
- Nə civə tökərdim qulağına?!.. - demişdi...
Hə… - nazir qrafini ehmal hərəkətlərlə qabağına çəkib qapağını açdı - …yaxşı yerdə axşamladı... Olsun ki, arvadı, neçə vaxtdan bəridi gecələrlə bu yuxu qəhrəmanıyla çox mətləbləri alt-üst edir, çox mətləblərdən dəm vururdular... onun yuxudan süstləşmiş vücuduna, qanı qaçıb avazımış dodaqlarına baxa-baxa, Allah bilir, nələrdən danışırdılar, hansı planlar hazırlayırdılar... Olsun ki, arvadı - bu toyuq ağıllı «fatmanisə», qonağın gözünə yaxşı görünməkdən ötrü hər şeyi olduğu kimi açıb danışmışdı... hələ üstəlik, beşini də üstünə qoymuşdu…
...Qrafinin qapağını açıb stəkanı ağzınacan doldurdu, suyu qurthaqurtla başına çəkdikcə, sərinliyin axıb niyəsə sinəsinə yox, başına dolduğunu və beyninə qalanmış fikrləri soyudub dondurduğunu hiss edib duruxdu... stəkanı astaca stolun üstünə qoyub fikirləşdi ki, niyə bu qədər qorxacaq olub axı?.. Axı nə deyəcəkdi arvadı?.. Tutalım, deyəcəkdi ki, simicdi. Bu, arvadının sevimli sözü idi. Ortaya söz düşən kimi, birinci bu düşürdü yadına, Nuh əyyamından qalmış söhbətləri ortaya töküb şivə qopardırdı. Çox əcəb. - fikirləşdi. Hər mövsüm üst-üstə dəyişdiyi şubalarının rənginə düşən sırqa-üzük dəstinin çatışmazlığından şikayətlənib sıtqadıqca, özü biabır olacaqdı. Sonra nə deyəcəkdi?.. Deyəcəkdi ki, “arvadbazdı!” “Gözünə qadın tumanında dəyən hər şeydən çaşıb özünü itirir…”
...Bu yerdə, arvadının gözlərini bərəldə-bərəldə üzüçapıqlının qabırğasına döşəyəcəyi sözləri gəldi qulağına… “Ölür!.. Can verir bədbəxt! Gözü ki, arvad tumanına sataşıda ha, ayağının altını görmür ki?!.. Balasını da taptayıb üstündən keçər!..”
...Qəribəydi ki, arvadının, qadın məsələsindən əməlli-başlı başı çıxırdı. Bilirdi, hansı qısqanmalıdı, hansı yox. Onlara onun gözüylə baxırdı, nədi?..
...Kimsə yerindən replika atdı və hamı bir-birinə baxa-baxa gülüşdü... böyründəki hər iki müavin də çoxmənalı baxışlarla ona baxıb güldülər...
...Ona gülürdülər, nədi?.. - ürəyi döyünə -döyünə fikirləşdi.
- Deyirəm, bu Xasməmməd kefdi ey... - sol tərəfindəki müavin qulağına sarı əyildi. - Söz- altında qalmır da köpəyin oğlu...
Bu da bunların qanacağı... - ürəyində dedi və əlindəki qələmi qrafinə vurub zala cingilti sala-sala:
- Mətləbə keçin... - dedi və zala bayaqkı sakitlik çökdü.
...arvadı onun barədə daha nə deyəcəkdi?.. Tənbəlliyindən deyə bilərdi... söz verib aradan çıxmaq adətindən, «arvad kimi hər şeydən qorxub ehtiyatlanmağından» danışa bilərdi... danışmalı məsələ çox idi... - nazir fikirləşdi və hardansa, sinəsinin alt hissəsindən boynuna, ordan üzünə yayılan isti axıntısından qızarıb pörtdü. Niyə bu vaxta qədər bu barədə düşünməmişdi?.. Bu qədər samballı nöqsanların yiyəsi olduğunu dərk eləməmişdi?.. Bu barədə dərindən fikirləşməyə imkanı olmamışdı?.. Yoxsa, bunun fərqinə varmamışdı?..
Hə, fərqinə varmamışdı... - saçlarının dibi gizildəyə-gizildəyə fikirləşdi... o səbəbdən ki, başı, fərqinə varılası bir çox digər mətləblərə qarışmışdı... arvadı mütləq bunlardan da danışacaqdı... zəif məqamlarında ürək qızdırıb açdığı sirlərini, gizli planlarını ortaya qoyub, neçə illərdən bəri yuxarılara çatdırılacaq məbləği onun və uşaqlarının “qanı hesabına” yığmağından, o puldan, keçən il arvadının öd kisəsinin müalicəsinə qıymayıb, 5000 manatı sonradan Musiqi İdarəsinin nazlı müdirəsinin yay istirahətinə xərcləməyindən danışacaqdı... danışıb-danışıb əfi ilan fışıltısıyla fışıldayacaqdı...
...Zalın uzaq, yarıqaranlıq küncdən zillənən baxışlardan bədəni vicələndi... özünü dikəldib, eynəyini gözünə keçirib arxaya baxdı.
Teatr İdarəsinin düdük müdiri idi... deyəsən, bayaqdan bura gözünü ondan çəkməmişdi...
- O biri taya da söz verək?!.. - tüklü bığları sağ qulağını dalayan müavin dedi.
Çiyinlərini çəkib, başını yana əydi. Yəni: «özün bil.»
Əmri almış müavin rəyasət stolunu qarnıyla tərpədib yırğalaya-yırğalaya, su şüşələrini bir-birinə vurub cingildədə-cingildədə ayağa qalxdı. Zalda pıçıltı gəzdi.
Evin tikilsin, qarın yiyəsi… - ürəyində dedi, sonra gözaltı öz qarnına baxdı.
İndi arvadı burda olsaydı, «ekizin tayı ayağa qalxdı.» - deyib harın bir hırıltıyla hırıldayacaqdı. - fikirləşdi, sonra yoğun boryları andıran kök qıçlarını becid-becid tərpədə-tərpədə kürsüyə sarı yeriyən müavininin ardınca baxdıqca, arvadının nifrət və intiqam saçan qırışlı üzünü təsəvvüründə canlandırdı... ürəyi bu görüntüdən pis-pis bulanıb döyündü...
...Arvadı üzüçapıqlıyla əlbir olub ona qarşı nə isə hazırlayırdılar… qərəzli tədbirlər tökür, onu məhv etmək üçün gizli planlar cızırdılar... odu ki, özünü gün-gündən pis hiss edir... durduğu yerdə gözləri qaralır, başı hərlənir, bədəninə soyuq tər gəlir və sair və ilaxır…
Fikirləşirdi ki, indi neyləsin, bu gizli düşmən qurğusunun qarşısını necə alsın?..
…nəfəsi daralıb sinəsinin ortasında qapandı... qalstukunun düyününü boşaldıb solunda oturan eynəkli müavinə:
- Yaman istidi. - dedi.
Müavin başıyla zalın hansı tərəfinəsə işarə verdi və çox keçmədi ki, salonun hündür pəncərələrindən bir neçəsi taybatay açıldı…
...buxağının altına dirənən düyməni açıb dərindən nəfəs aldı... və hardansa yadına, nə vaxtsa, lap çoxdannan gördüyü əcaib yuxusu düşdü... hansı möcüzəyləsə peyda olduğu nəhəng çalaya bənzər dərənin kimsəsizliyindən vahiməlnib bağrı çatlaya-çatlaya bağırmağını... sonra bağırtısına yığışan adamlara batmış səsiylə, orta məktəb illərindən yaddaşına həkk olunmuş “Uşaq və buz” şeirini deməyini xatırladı... bunun ardınca nazirin yadına, bir vaxtlar professorun yuxularla bağlı dedikləri... “ruhunda və həyatında köklü dəyişikliklər yaratmış” bu görüntülərin qeyri-səlist məntiqə malik olduğu, heç bir hesaba və ölçüyə gəlməyən bu sirli ərazinin ağlasığmaz qanunları arasında azıb qaldığı barədə danışdıqları, saatlarla üzəriylə uçub heç cür qona bilmədiyi ucsuz-bucaqsız, sarımtıl-yaşıl qitələrin təsviri düşdü...
...Hardasa yaxında milçək vızıldayırdı… iri idi deyə, nazirin qulağının yanından balaca təyyarə kimi uğuldayıb ötürdü… milçəyin vızıltısıyla bir, səhərlərlə arvadının birnəfəsə üyüdüb tökdüyü mətnlər də uğluldadı qulağında... yaddaşına, içi xırdavat boxçadan tökülən tək, səpilən bir yığın mənasız sözlərin arasında qorxunc ölüm hökmü kimi qaralan mətni bir də, bu dəfə sözbəsöz eşitdi... «...sol yanağında xətt kimi qaralan dərin çapıq, əlində çəlik... zəhmindən adamın bağrı yarılır…” bunun ardınca nazir, binaya yenicə köçdükləri dövrləri... bəzi gecələrlə tavanı onların yataq otağının döşəməsinə açılan alt mənzildən eşidilən xəfif səsləri… bu səslərə məhəl qoymadan, böyrü üstə çönərək, ipək üzlü qulaqbalışını qulağına basması, özünü hər bir şeydən yayındıra-yayındıra yuxuya getməsini xatırladı... daha sonra yadına, hansı gecələrin birindəsə arvadının onu yuxudan oyadıb, aşağıdan eşidilən hənirtilərə qulaq asmağa məcbur etməsini, onunsa, çiyin atıb yenidən qulaqbalışının altında gizlənməyini xatırlayıb yerində qurcalandı...
...Zalın aşağı başında qapı cırıldadı... elə bil kimsə içəri daxil oldu… və nazir yenə bu fikrə gəldi ki, hamısı şəkərin zibilidi. Ötən həftə şəkər xəstəliyi barədə oxuduğu iki qəzet səhifəsi həcmində məqalə də bunu deyirdi... şəkər xəstəliyinin, ilk növbədə, insanın beyin toxumalarını zədəliyini elmi dəlillərlə sübuta yetirirdi...
Hə, şəkər beynini yeyib qurutmuşdu… Kürsüyə zillənib, danışdıqca hülqumu, dəvə hülqümü kimi, aşağı-yuxarı tərpənən müavinə baxa-baxa fikirləşdi ki, bu məşəqqətin içində də beyin qalar?..
...Bir azdan şəkər beynini büsbütün yeyəcəkdi… sümüyün iliyini soran tək, sorub çiyinləri üstə boş qafa saxlayacaqdı... Bəs sonra?.. Sonra nə olacaqdı?..
...Sonra qalar buynuzun… - fikirləşdi və stola dirsəklənib ətli çənəsini ovcunun içinə dayadı.
- …budurmu dediyiniz o demokratiya?.. - müavin yoğun gövdəsinə yaraşmayan bir civiltiylə kükrədi...
Yaxşı ki, o biriləri kimi çığırmır. - nazir ürəyi sıxıla-sıxıla fikirləşib saatına baxdı... sonra nə oldusa, birdən-birə gözləri qaraldı... Yoxsa zalın işığı azaldı?..
Yeməyinin vaxtı keçirdi... yoxsa bayaqkı axmaq fikirlərinin təsirindən idi, nə idisə, birdən-birə oturduğu yerdə zəiflədi, taqətdən düşdü... sonra elə bil zalın işığını keçirdilər... yoxsa, öldü?..
...Yox, ölməmişdi... çıxışçının sözlərini bircə-bircə eşidirdi... olsun ki, oturduğu yerdə ürəyi getmişdi... gözünün qabağı aramla işıqlanırdı... sübhün ala-toranını andıran bu yarıqaranlığın içiylə zalın arxa cərgələrindən ona zillənən baxışlarıdın dik atılıb dikəldi, gözlərini qıyıb arxaya baxdı...
...cüssəsiz bir adam idi, arxa cərgənin söykənəcəyə qısılıb ona baxırdı...
Kim ola bu?.. - zalı nəzərdən keçirə-keçrə fikirləşdi... və bu məqam qəfildən zalın tamamilə boş olduğunu, bu yarıqaranlıq, havasız məkanda ondan və bayaqdannan bəri arxa cərgədə oturub dovşan gözlərini üzünə zilləmiş bu naməlum adamdan savayı bir kəsin olmadığını anlayıb dəhşətə gəldi... ayağa qalxıb arxaya:
- E-ey, kimsən orda?… - deyə səsləndisə də, arxadan səs çıxmadı.
Qaraltı elə bil onu eşitmədi... yoxsa, özünü eşitməzliyə vurdu?.. Sonra kimsə güldü... hardansa, arxadan civiltili gülüş səsi eşidildi…
Yox, bu daha lap ağ oldu… - nazir darıxdığı hiss edib stolun arxasından kənara çıxdı, səhnənin taxtalarını nəhəng ayaqlarının altında cırıldada-cırıldada zala endi, əlini pərdənin arxasına uzadıb işıq düyməsini axtardı və tapdı...
Zalın işıqları yandı...
...Zal həqiqətən bomboş idi... ən arxa cərgədə, xırda üz cizgiləri, balaca, vız başıyla yoluq sərçəni andıran cüssəsiz bir qarı oturmuşdu… söykənəcəklərin arxasından güclə görünən girdə gözlərini ona zilləyib, dəqiqədə bir nədənsə təəssüflənmiş tək, içini çəkir, ya da xısın-xısın gülürdü...
...Qorxunc yuxunu andıran bu mənzərədən dizlərinin boşaldığını, addım atmağa belə taqəti olmadığını anlayıb özünü yaxın oturacaqların birinə dayadı...
Burdan qarının üzü daha aydın görünürdü... bu üz, bu dünyada görüb tanıdığı üzlərin ən doğması idi... səsi də... uzaq uşaqlıq illərinin hansı döngəsinisə yada salan gülüşü də... quş bəbəklərini andıran qorxaq gözləri də, hamısı tanış və doğma idi... Bu doğmalıqdan içində baş qaldıran qəribə bir ağrını da hiss etdi... və qəfildən xatırladı… Odu... Özüdü ki, var. Anasıdı… Necə olmuşdu ki, onu o dəqiqə tanımamışdı?..
...Nə vaxt ayağa sıçrağını, bu filləşmiş kötükləri ardınca sürüyə-sürüyə özünü qarıya sarı atdığını bilmədi... qarının qarşısında diz çöküb başını dizlərinə qoydu... heç nə demədən, dinib -danışmadan, boğazına dolan qəhərini udub lap uşaqlıqdakı kimi:
- Ana… - deyib ağladı... sonra başını qaldırıb gözlərinin yaşını axıda-axıda, neçə vaxtdan bəri həsrət qaldığı bu doğma üzə zilləndisə də, qarının gözlərinin dərinliyində işaran dəlisov sevinc sovuşub itmədi... - ...məni tanımadın?.. Mənəm, Murad...
...Qarı ona baxmırdı... quş gözlərini ha tərəfəsə zilləyib öz-özünə astaca gülürdü...
...Cərəyan almış kimi titrədi... barmaqlarının ucundan bədəninə yeriyən xof dolu giziltiylə qəfildən, səhv etdiyini, bu dəlisov qarının heç də anası olmadığını anlayıb vahimələndi... elə həmin an uca, şiv qaməti, iri, ala gözləriylə ha tərəfindəsə peyda olan anasının ağrı və nisgil dolu səslə dediyi: “Balam mənim...” - kəlməsini eşittdi... nə vaxtsa lap çoxdannan, həyatının hansı döngəsindəsə itirdiyi bu doğma səsdən qəhərlənib zəiflədi...
...ayağa sıçramaq, cansız müqəvvanı andıran bu qorxunc qarıdan qaçmaq lazım idi... mümkün qədər tez və təcili...
...bədənini hərəkətə gətirib ayağa sıçramaq istədisə də, dizlərinin, ağır gövdəsini tərpətməyə taqəti çatmadı... bədəni laxlayıb, çalxalanıb əvvəlki vəziyyətini aldı... onda başını geriyə atıb səsi gəldikcə bağırdı... bağırdı...
...zalın meşin üzlü qapıları səsini o biri üzə buraxmadı...
...qarı qaramtıl üzünü ona sarı əyilib qulağına:
- Deyirəm, daha kifayətdi, yekunlaşdıraq. - dedi…
...dik atılıb ətrafına baxdı...
...yuxunun vahiməsindən tutulan boğazını arıtlayıb, nə baş verdiyinin fərqinə varmadan:
- Yekunlaşdırın. - dedi, bayaqdan bura buxağının altına dayadığından keyimiş əlini ovuşdura-ovuşdura, uğuldayan zala baxdı.
- Uduzdular. - bu biri müavin böyründən pıçıldadı və bığaltı bic-bic güldü…
***
...Qonaq otağının tən ortasında elə bil gün çıxmışdı. Dəyirmi nahar masasının üstünə düzülən brilliant bilərziklərin, sırqa-üzüklərin bərqindən göz qamaşırdı...
Arvadı, bir gözündə birtaylı binokla bənzər zərgər gözlüyü, o biri əlində qələm, süfrəyə düzülən zinətləri siyahıya alır, bir-bir tənziflə silib parıldadıb o üz-bu üzə çevirir, arada bir dadına baxacaqmış kimi, az qala ağzına soxurdu...
...Yumşaq ev başmaqlarındaydı deyə, arvadı içəri daxil olduğunu hiss eləədi, briliantlar saxlanan dəri üzlü çantanı ağzıaşağı əyib dibinə ilişib qalanları da süfrəyə tökdü.
Arvadını hürkütməməkdən ötrü lap astadan:
- Yenə yoxlamadı?.. - dedisə də, arvadı dik atılıb bədəniylə süfrənin üstünə yatdı:
- Bisimillah, nə vaxt gəldin, heç xəbərim olmayıb?.. - deyib təngidi...
- Özümü nə isə pis hiss elədim.
- Yenə noldu?.. - arvadı dikəlib gözlüyü çıxartdı, üzünü turşudub - Dedim axı, az ye o paxlavanı?!.. - deyib əlini siyahının üstünə qoydu.
O biri otaqdan qızların civiltisi eşidildi, sonra otağın qapısı aralandı, kiçik qızı başında qazan, əlində kəfkir, hərbi addımlarla qarşısından keçə-keçə:
- Böyük Niderland xalqına eşq olsun!.. - deyib dəhlizin o biri başına getdi... içəridən o birinin dəli qaqqıltısı eşidildi…
Yataq otağına keçərkən, dəhlizin divar güzgüsündə içi havayla doldurulmuş kimi üfürlənən şişman qarnına, sinəsinin üstünə asılıb qalstukunun düyününü görünməz edən, ətli buxağına baxıb:
- Bunlar nəyə gülürlər?.. - dedisə də, arvadı eşitmədi.
...Yataq otağına keçib qapını arxasınca ehmalca bağlaya-bağlaya fikirləşdi ki, gərək arvadından o gecəki yuxusu barədə soruşaydı... nahaq ürək eləmədi...
Sonra trümonun qabağına keçib bir müddət də burda özünə baxdı...
Ensiz çiyinlərindən üzüaşağı yoğunlayan şişman bədəniylə, köklükdən üfürülüb gərilmiş yanaqlarının üstündə itib-batan ala gözləriylə hansısa su heyvanını xatırladırdı... Qızları da olsun ki, elə buna gülürdülər... nəfs və tamah əsarətində keçmiş ömrünün bariz nəticəsinə - çaxır tuluğuna çönmüş lırt bədənə, qorxular və saxtakarlıqlar dönəmində heysiyyətini itirib qadınlaşmış sifətinə gülürdülər...
Həqiqətən də gülməliydi... yoxsa ağlamalı idi?..
...Gözlərinin içi qan çəkmişdi… elə bil ağlamışdı. Rəngi də fərli deyildi. Yenə həmin o xoşagəlməz sarılıq çökmüşdü burnunun ucuna...
Şalvarını soyunub səliqəylə stolun başından asıb fikirləşdi ki, olsun ki, beyni qurumağa başlayır... Bütün şəkərli xəstələrin aqibəti budu. Keçmiş nazirin də ömrü bununla bitmişdi... dəli cöngə kimi bağırdığı kollegiya iclasından kabinetinə döndüyü yerdə - kabinetinin qapısına çatar-çatmaz, yerə sərilib canını tapşırmışdı... üstünə çağrılan təcili yardım həkimi isə nəbzini yoxladıqdan sonra cansız biləyini peşman halda sinəsinin üstünə qoyub:
- İnsultdu. - demişdi, sonra niyəsə ona sarı çönüb - Bu xəstəliyin xasiyyəti
budu. - deyə əlavə eləmişdi.
Onda həkimin bu sözündən sonra yadına gəlir, bütün bədəni dəli bir qaşınmayla qaşınmışdı, ağzının içi qupquru quruyub zəhər tamı vermişdi... səhəri günü isə özünü çatdırdığı klinikada verdiyi analizlərin nəticəsi - onun da bu çarəsiz xəstəliyin daşıyıcısı olduğunu təsdiqləmişdi...
...Pijamasını geyinmək istəyirdi ki, otağın qapısına elə bil təpik vurdular... qapı zərblə açılıb çiyninə dəydi...
Arvadı idi... boyun-boğazı, bayaq süfrəyə düzülən brilliantlardan işım-işım işıldaya-işıldaya qapının ağzında dayanmışdı... əllərini belinə vurub onunla güləşəcəkmiş kimi, intiqam dolu gözlərlə üzünə zillənmişdi...
- Necədi?.. - arvadı dedi, sonra içəri daxil olub otaq boyu əcayib burcutmalarla yeriyə-yeriyə yuxarı başa gedib geri qayıtdı, onunla üzbəüz dayanıb, qaşının birini tarıma çəkdi:
- Xoşuna gəlir?..
Qapının zərbindən əzilən çiynini ovxalayıb:
- Nə istəyirsən?.. - deyib zarıdı... - ...özün görürsən ki, onsuz da ölürəm öz günümə…
Arvadı dəli bir gülüşlə qaqqıldayıb susdu, sonra astadan:
- Sən?.. Səndə ölən üz yoxdu. - dedi. - Otuz ildi, elə bunu eşidirəm...
...Arvadının qolundan yapışıb onu dəhlizə itələdi, qapını arxasınca bağlayıb bir neçə dəfə açarladısa da, arvadı əl çəkmədi, üzünü qapının şüşəsinə dirəyib:
- Nədi, xoşuna gəlmirəm?.. Yenə aşiq olmusan?.. Yoxsa tay halın yoxdu aşiq olmağa hə?.. - deyib, nazirin damarlarını donduran vəhşi bir gülüşlə güldü, sonra şüşənin arxasından yoxa çıxdı.
...İşığı keçirib özünü ipək üzlü, yumşaq yorğan-döşəyin içinə saldı, çarpayının böyründəki mizin siyirtməsini çəkib, yuxu dərmanı şüşəsindən ovcuna sürüşdürdüyü iki həbi dilinin altına qoydu, yorğanı başına çəkib, bədəninin ağırlığı altında cırıldadayan çarpayını yırğalaya-yırğalaya sağ böyrü üstə çöndü, ürəyində: «yatmaq, yatmaq və yenə yatmaq…» - deyə-deyə, bir də onu fikirləşdi ki, sağ böyrü üstə yatmaq, sol böyrü üstə yatmaqdan xeyirliydi. O səbəbdən ki, belədə ürəyə yük düşmür, gecə-gündüz qanın cövlan elədiyi bu həyatəhəmiyyətli bədən üzvü çəkisizlikdə qalır və qan dövranını normallaşdırır. İndi o beləcə - öz bədənindən arxayın rahatlıqla yuxuya gedəcəkdi... bayaq idarədən çıxar-çıxmaz, şam əvəzinə yediyi bəhməzli qatıq aramla öz işini görəcəkdi, qara ciyərini qidalandırıb öd kisəsinin və mədəaltı vəzin işini yüngülləşdirəcəkdi... Öd kisəsi balaca, saz apparat kimi yığılıb açıla-açıla, ödü lazımı qədərində buraxacaq, gün ərzində yediyi bütün yeməkləri parçalayacaqdı... sonra nazir başını yastıqdan ayırıb tül pərdənin arxasından görünən nəfəsliyə baxdı.
...nəfəslik də açıq idi... ordan içəri axan soyuq hava kütləsi otağın havasını hissə-hissə təmizləyəcəkdi...
Beləcə, hər gecə rahat yuxulamaqdan ötrü beynində sıraladığı fikirləri yekunlaşdırıb mürgüləmək üzrə idi ki, qəfildən hardansa yadına, bayaqkı iclasda qabaq cərgələrdə oturub, dəqiqədə bir çəpgöz dovşan kimi ona göz vuran kadrlar şöbəsinin sarımtıl üzlü müdiri düşdü və nazirin yuxusunu qaçırdı...
Otağın qapısı cırıldadı…
Geriyə qanrılmadan, barmağının ucunu belə tərpətmədən, gözaltı qapıya sarı baxdı...
...Gələn arvadıydı... qapının kilidini o biri üzdən necəsə, açmışdı... içəri daxil olub, onu oyatmamaqdan ötrü səssiz addımlarla çarpayısına sarı yeridi... orda həmin səssizliklə soyunub ehmalca yorğanın altına sivişdi və daha tərpənmədi... və çox keçmədi ki, yataq otağını arvadının, qəzəbli xorultusu bürüdü...
Arvadı son vaxtlar belə xoruldayırdı... bəzi gecələrlə isə bu xorultu, insan xorultusundan çox, pusquda yatan məkrli pələngin ac mırıltısını andıran qorxunc nəriltilərə çevrilirdi... yataq otağını lərzəyə gətirən bu nəriltilərdən yaxa qurtarmaqdan ötrü nazir, son bir neçə ayı bir sıra tədbirlərə əl atmışdısa da, heç bir nəticə hasil olunmamış, son çıxış yolu - özünü yatağa arvadından əvvəl çatdrmağa, yorğana bürünüb arvadı gələnəcən, yuxunun dərin qatlarına baş vurmağa qalmışdı.
...indi isə arvadı zirək tərpənib özünü, o yuxuya getməmişdən əvvəl yetirmişdi... indi gözlərini yumub, nəhəng gəmi aramla suyun dibinə qərq olan tək, yuxunun dərinliklərinə enəcəkdi... endikcə, damağı keyləşib ağırlaşacaq, boğazının yolunu tutub, vəhşi nəriltiləri çölə buraxacaqı...
Ürək döyüntüləri sürətlənə-sürətlənə fikirləşdi ki, yorğan-balışı qoltuğuna vurub o biri otağa sivişmək, orda yuxulamağa çalışmaq lazım idi... sonra o biri otaqda yatacağı divanı, divanın, bədənini sığışdıra bilməyəcəyi yığcam oturacağını, səhərin gözü açılanacan bu darısqal oturacaqda vurnuxa-vurnuxa qalacağını təsəvvürünə gətirib dilxor oldusa da, qərarından dönmədi... şələ-küləsini yığışdırb ayağa qalxmaq istəyirdi ki, qəfildən peysərinin, arxadan zillənmiş baxışlardan iynələndiyini hiss edib dayandı... arvadı idi... yuxulu mışıltı içindən ona baxırdı... sonra bunun, ona elə gəldiyini düşünüb fikrini yayındırmağa çalışdısa da, çox keçmədi ki, kürəyinin, eynilə peysəri kimi, iynələndiyini hiss edib fikirlərinin əlaqəsini itirdi...
...Hə, arvadı idi... nifrət və qəzəb dolu baxışlarını indi də kürəyinin tüksüz hissəsinə zilləmişdi...
Nə istəyirdi axı ondan?.. Nə vermişdi ona, ala bilmirdi?.. - ürəyi əsəbi döyüntülərlə döyünə-döyünə fikirləşdi... - Yenə keçmiş haqq-hesabları çürütməyin, olub keçənləri ortaya töküb xırdalamağın, sualı-suala dirəyib canını almağın vaxtı çatmışdı...
...bayaqdan bura yuxu proqramı üzrə gördüyü tədarük, tökdüyü tədbirlər puça çıxmışdı… yuxusu tamam-kamal qaçmışdı...
...kürəyinə quş caynağına bənzər nəyinsə toxunduğunu hiss eləyib səksəndisə də, bunu biruzə vermədi... qorxunu içinə sıxıb hərəkətsiz qaldı...
Arvadı idi… yatıb-yatmadığını yoxlayırdı… bu fikirlə, nəfəsini içinə çəkib yuxlu-yuxulu mışıldadı... ayıq olduğu bilinməməliydi... bilinsəydi, günortalar onu əlçıraqlı axtaran arvadının ağzı açılacaqdı... haçandan bəri üstünə yağdırmağa macal tapmadığı tikanlı sualları qırğı kimi üstünə yağacaqdı...
...arvadının əli kürəyinin üstü ilə kor əqrəb yerişiylə gəzişirdi... çiyinlərinin seyrək tükləri arasından sivişə-sivişə, orda nə isə axtardı elə bil...
...ürəyi gicişmədən sıxıldısa da, əl atıb kürəyini qaşımağa ürək eləmədi...
...arvadının əqrəb-əli isə, onun ürəyindən keçənləri oxumuş kimi, ayaq saxlayıb “bir ayağıyla” onun kürəyini qaşıdı...
Bu necə ola bilərdi?.. - ürəyi köhnə maşın mühərriki tək, nizamsız döyüntülərlə çırpınıb, axa-axa fikirləşdi... - Arvadın əqrəb-əli bu əmri kimdən ala bilərdi?..
Qəfildən səbri daraldı... kürəyi üstə çönüb arvadına sarı qanrıldı, desin ki, “Nə var, ay qız?!.. Nə gözlərini zilləmisən mənə?..” - ürəyi qırıldı...
...Arvadı yatmışdı... burnu, yenicə doğulmuş inək balasının burnu tək, şişə-şişə, deyəsən, nərildəməyə hazırlaşırdı...
Bu nə demək idi?.. Başına hava gəlirdi, nədi?..
Sonra anladı... qəfildən anladı... bayaqdan bura nə baş veridiyini, bütün bunların qızdırmalı adamın başına gələn qarabasmalar olduğunu axır ki, başa düşdü... dərindən nəfəs dərib fikrini yayındırmağa çalışdısa da, gözünün qabağı, hansı möcüzəyləsə yaddaşından qopan məmnun ifadəli tanış üzlərlərlə, saxta təbəssümlərlə dolub əhvalını büsbütün korladı… sonra gecənin bu vədəsində, öz halal yorğan-döşəyinin içində düşdüyü bu yöndəmsiz təsəvvür tələsindən qurtulmaqdan ötrü, yuxulamağa çalışdısa da, kürəyini hələ də xoşagəlməz bir istiliklə qızdırmağa davam edən naməlum şüa axıntılarından azad ola bilmədi...
Olsun ki, istilik içəridən gəlir... - fikirləşdi... - ...döyüntüsünü artırıb gücə düşən ürəyinin istisi idi...
Yatmaq lazım idi... o isə yata bilmirdi...
İndi Allah bilir, yuxusu nə vaxt gələcəkdi?.. Yalnız yuxunun bərpa edib rahatlaya biləcəyi ürəyini, şəkərin əldən saldığı xəstə sinirlərini nə ilə ovunduracaqdı?..
İndi dünyadan bixəbər arvadı böyrü üstə çönüb divarları lərzəyə gətirə-gətirə, harın bir xorultuyla xoruldayacaqdı, yuxulu ağzını marçıldadıb nə isə “gövşəyə-gövşəyə” mızıldayacaqdı... o isə... səhərin gözünü, yaddaşından süzülən bir yığın eybəcər xatirlər və üzlərlə açacaqdı…
Yenə bayaqkı böyrü üstə çönüb fikirləşdi ki, indi yuxusu gəlməsə, neyləyəcək?.. Çarpayısının üstündən asılan divar işığını yandırıb kitab oxusun bəlkə?.. Ya bəlkə o biri otağa keçib orda başını nə ilə qatsın?.. Sonra bir istədi, özünü tərpədib ayağa qalxa... dayandı...
ürəyi sivrilirdi... mədəsi ac sümrülmələrlə sümrülüb quruldadı…
Bəli də, vaxtında yuxuya getmədisə, güzəranı budu. İndi bu acgöz mədəsini necə başa salsın ki, indi gecədi, səhər açılmayıb hələ... bu vaxt yemək qəbul edə bilməz və sair və ilaxır?!.. Sonra gözlərini yumub yüzdən birəcən saymağa başladı... Bunu da həkimi öyrətmişdi.
“Heç nə haqda düşünmədən, ürəyinizdə yüzdən birəcən sayın.” - demişdi.
O da sayırdı... amma altmışa çatar-çatmaz, beyninin hələ də oyaq olduğunu, ordan aramla gözünü qabağına sızmağa başlayan yerli-yersiz xatirələrin məcrasına düşdüyünü hiss edib saymağı saxlayırdı.
...«Axsaq əqrəb» yenə peysərinə qonmuşdu... çəkisiz ayaqlarını asta-asta tərpədə-tərpədə, onu hövsələdən çıxarmağa çalışırdı elə bil...
...əlini peysərinə atıb “əqrəbi” tutmaq istədisə də, əlinin altına, daz təpəsinin şümal dərisindən savayı heç nə gəlmədi...
Geriyə qanrılıb dikəldi, döşəyə dirsəklənib, arvadının, küçənin zəif neon işığından işıqlanan üzünə baxdı…
….Arvadının gözləri bayaqkı kimi yumulu, ağzı yarımaçıq idi…
...qaçmaq... canını bu xəstə qarabasmadan qurtarmaq üçün ayağa sıçramaq istədisə də, yerindən tərpənə bilmədi... yataq otağın aşağı başından eşidilən xəfif tıqqıltı səslərinə duruxub dayandı… dikəlib tıqqıltı gələn tərəfə boylandı.
Küçəyə diqqət kəsildi... Aşağıda sakitlik idi...
Uzanmaq istəyirdi ki, yenə haranısa asta-asta taqqıldatdılar...
Özünü balışın üstünə salıb yorğana bürünə-bürünə fikirləşdi ki, gecənin bu vədəsi bu nə tıqqıltı ola?.. - taqqıltı bu dəfə daha aydın eşidildi... və nazir, taqqıldayanın döşəmə olduğunu anladı.
...Döşəmə o biri üzdən döyürdi... elə bil kimsə onu, çöl qapısını döyən tək, döyüb içəri daxil olmaq istəyirdi...
…Gözünü qıyıb döşəməyə zilləndi... və gördüyünün dəhşətindən az qaldı bağıra… Daha doğrusu, bağırdı da… amma səsi çıxmadı...
...Döşəmənin taxtaları göz görə-görə tərpənirdi... elə bil kimsə o biri üzdən - aşağıdan onları bircə-bircə laxladıb bura yol açmaq istəyirdi...
Çönüb arvadına baxdı… çiynindən silkələyib yuxudan oyatmaqdan ötrü əlini ona sarı uzatdısa da, əli havadan asılıb qaldı... sonra nazir, sən demə, bütün bədəniylə yüngülləşdiyini, cansız ağırlığıyla döşəyə pərçimlənmiş ayaqlarının çəkisizləşdiyini hiss edib duruxdu… o biri qolunu da yuxarı qaldırdı... və bədəninin, qolunun ardınca havaya dartındığını hiss elədi... canına yeriyən vahimədən boğula-boğula arvadına sarı çönüb dəhşətli bağırtılarla “Səmayə-ə-ə!!!” - deyə çığırdısa da, səsi çıxmadı... Onda nazir, əcayib göyümtül şüalarla bərq vurmağa başlayan otağın qaraltılar dolu, yarıqaranlıq künclərinə nəzər saldıqca, burda baş vermiş hansısa sirli dəyişkənlikdən heç nəyin səsinin çıxmadığını... nə divar saatının, nə arvadının xorultusunun eşidilmədiyini, tək bir, bu qorxunc döşəmə tıqqıltısından savayı hər bir şeyin hansı möcüzəyləsə, sualtı səssizliyə və çəkisizliyə qərq olduğunu anlayıb vahimələndi... və çarpayıdan aralanıb havaya qalxmamaqdan ötrü yorğanı bərk-bərk özünə sarıyıb nəfəsini içinə qısdı... və anladı...
...bədəninin bir sıra ayıq toxumalarıyla, istədiyinə axır ki, nail olduğunu, baş tutmasını mümkünsüz saysa da, hansı möcüzəyləsə, arvadının yuxusuna düşdüyünü anladı... və bu fikirdən bir xeyli toxtadı. Ürəyinin iynələnməsi də, ağzının quruluğu da bununla sovuşdu.
Sonra nazir, yuxunun yüngülləşdirdiyi əzalarının vəziyyətini sınaqdan keçirmək üçün sağ əlini tərpətdi... və əli, meh əsintisindən pərvazlanan qu tükü kimi yuxarı qalxıb havadan asıldı... Onda nazir, içinə yayılan yüngül bir rahatlıqla yorğanı üstündən atdı, adətən tıncıxıb tərləyə-tərləyə hərəkətə gətirdiyi yoğun ayaqlarını cütləyib asanlıqla qaldırdı... sağa-sola çevirib, velosiped sürən tək, hərlədi…
...Ayaqları elə bil selilloiddən idi, içinə hava doldurulmuş uzunsov şarlar kimi bir-birinə dəyib yelləndilər…
Hə, yuxudu… - nazir, bu dəfə qəribə bir şadyanalıqla fikirləşdi və çönüb arvadına baxdı.
...Arvadı qıpqırmızı qızarıb pörtmüşdü… İstidən pörtmüşdü, nədi?..
Fikirləşdi ki, indi o, düşdüyü bu yuxuda çarpayı, şkaf, ya balış kimi bir şeydi... neyləsə də, görünməyəcək. Yoxsa görünəcək?..
…Döşəmə yenə tıqqıldadı… sonra ağır-ağır cırıldayıb gərildi… və taxtalarından biri sıçrayıb kənara düşdü...
Yorğanı başına çıkib nəfəsini içinə qısdı... və fikirləşdi ki, nə qədər vahiməli də olsa, heç nəyin ona dəxliyyəti yoxdu... istəyir bu döşəmə lap otaqqarışıq iki yerə bölünsün...
...Üzüçapıqlı, nazirin gözlədiyi kimi, döşəmənin altından yox, yataq otağının qapısında peyda oldu… qapının qızılı qulpunu aramla aşağı gərib ağır addımlarla içəri daxil oldu... bir ayağını arxasınca sürüyə-sürüyə yeriyib, arvadının təsvir elədiyi kimi, çarpayılarının ayaq tərəfində dayandı...
…bütün bunların arvadının yuxusu olduğunu anlasa da, üzüçapıqlının yaxınlığından, ya otağı bürüyün əcaib bir qoxudan vahimələnib titrətdisə də, gözlərini bərk-bərk yumub hərəkətsiz qaldı…
...Üzüçapıqlıdan səs çıxmırdı...
...başını, boynunu tərpətmədən gözünün yanıyla kipriklərinin arasından sirli qonağa sarı baxdı... və gördüyü mənzərədən ürəyi sıxıldı…
…Üzüçapıqlı çəliyinə dirsəklənib, dinməz-söyləməz arvadına zillənmişdi…
Olsun ki, oyanmağını gözləyir... - nazir, fikirləri bir-birinə dolaşa-dolaşa fikirləşdi... qoy nə qədər istəyir, gözləsin. Əsas odu ki, ona məhəl qoymur... daha doğrusu, onu görmək marağında deyil... burda uzanıb-uzanmadığı da olsun ki, bu yuxuda elə bir əhəmiyyət kəsb etmir... Bir də, əgər üzüçapıqlıya o lazım olsaydı, daha arvadının yuxusuna niyə girirdi ki?.. - nazir fikirlərini beləcə yekunlaşdırmaq üzrəydi ki, döşəmə yenə asta bir tıqqıltıyla tıqqıldadı və qonaq çəliyini yerə vurub, nazirin heç bir vaxt eşitmədiyi qəribə, yandırıcı pıçıltıyla döşəmənin o biri üzündə olan kimlərəsə:
- Susun orda! - deyə çımxırdı.
Üzuçapıqlının bu müdhiş əmrindən sonra döşəmənin o biri üzünə ölüm sükutu çökdü... və nazir, döyntüsü yenə zəifləməyə başlayan ürəyinin səsini eşidə-eşidə, döşəməni o biri üzdən tıqqıldadıb üzüçapıqlını əsəbiləşdirənlərin kim ola biləcəyi barədə fikirləşmək istəyirdi ki, qəfildən arvadının, alt mərtəbədəki mənzildə yaşayan sirli sakin barədə danışdıqlarını xatırladı… alnından süzülüb yanağının büküşü ilə ağzına sızan tərinin tamını duydu…
...Təri göz yaşı kimi isti və şorməzə idi... bədəninin olan-qalan həyatəhəmiyyətli minerallarını süzüb özünə içirdirdi...
...Yoxsa, ağlayırdı?.. Özündən xəbərsiz, bağrı bu müdhiş gecə vaqeəsindən yarıla-yarıla, səssiz, köməksiz hıçqırtılarla ağlayırdı?..
Hə, ağlayırdı… Çünki yalnız ağlayanda nəfəsi bu cür nizamsız təngimələrlə boğazına dirənirdi... ürəyi, dərin, dibsiz çalaya düşən tək, əsim-əsim əsirdi...
Boğazına dolan qəhəri bir təhər udub gözlərini dolduran göz yaşının arasından, qapı aralığından boylanan tək, sirli gecə qonağına baxdı…
…Üzü çapıqlı, əli çəlikli qonaq bayaqkı kimi, dinməz-söyləməz dayanmışdı.. və bayaqkı kimi ona tərəf baxmırdı... elə bil ümumiyyətlə, onu görmürdü... Yoxsa, ona sarı baxmağı ona yasaq eləmişdilər?..
...Arvadı nəhayət ki, oyanmışdı... Olsun ki, üzüçapıqlının çımxırtısına ayılmışdı... uzandığı yerdəcə, əlləri sinəsində cütlənmiş halda, quzu mələrtisini andıran titrək səsiylə üzüçapıqlının suallarına cavab verirdi.
- ...mənim günahım deyil… - arvadının yarıpıçıltıyla dediyi cümlənin sonunu eşitdi, sonra arvadı, elə üzüçapıqlı da çönüb deyəsən, ona baxdılar...
Arvadının dediyi bu üç kəlmə, ucu zəhərli, soyuq bıçaq kimi sinəsinin ortasına sancıldı.. sinəsinin göynərtisi ürəyinə yayıldı...
Bir istədi, o biri böyrü üstə çönsün, ürək eləmədi... bədəninin cüzi tərpənişi, onun yatmadığını bildirə bilərdi… odu ki, ürəyi sinəsinin göynərtisindən deşilə-deşilə, hərəkətsiz vəziyyətdə qaldı…
- ...mənim öz günahlarım var, boynuma alıram... - arvadının səsi titrədi... sonra elə bil ağladı, yatağından sürüşüb döşəmə boyu diz-dizi yeriyə-yeriəyə üzüçapıqlının ayaqlarına sərildi... və nazirin, həyatında ilk dəfə eşitdiyi, içi ağrı və iztirab dolu yanıqlı bir səslə:
- Peşmanam, əhv edin… - deyib hönkürdü...
...Nəfəsini içinə qısıb gözünün sezilməz hərəkətiylə aşağı zilləndi...
...Arvadı, üzüçapıqlının əfi ilanı andıran, qara əsasını öpə-öpə:
- Tövbəmi qəbul edin! Tövbə eləyirəm!.. Tövbə eləyirəm!.. Tövbə eləyirəm... - deyə-deyə, əti kəsilmiş kimi, ağlayırdı…
Üzüçapıqlı çəliyi ilə onu geriyə itələyib:
- İtil... - dedi - ...səninçün gəlməmişəm. - sonra çönüb qaranlığın içindən deyəsən, ona zilləndi...
Vücudunu saran qızdırmalı titrətməylə titrətdisə də, özünü bir təhər ələ ala bildi...
– ...axı əvvəl-əvvəl... yenicə evləndiyimiz vaxtları deyirəm, hər şey yaxşı
idi?!.. - arvadı hələ də dizi üstə idi, amma daha ağlamırdı... - ...sonra uşaqlarımız oldu. Bir gün o, çoxlu pulla gəldi, pulları mənə verib: “Bunları əmin bir yerdə gizlə.” - dedi. Mən də onun dediyi kimi elədim, pulları əmin yerdə gizlədim... Amma sonra o yenə pul gətirdi... sonra yenə və yenə... Evdə pul gizləməyə yer qalmamışdı... hər şeyin altı da, üstü də pul idi. Bütün bədbəxtçiliklər də onda başladı... Biz gecələr də rahat yata bilmirdik... Mən bir də baxdım ki, tamamilə onun yaddan çıxmışam... O uşaqlarını da unutdu, Allahı da...
...Arvadının bu sözündən oldu, ya nə oldusa, göy dəhşətli şimşək zərbələrindən guruldadı... yataq otağı ildırım çaxıntılarından ağappaq ağarıb işığa bürüdü...
İldırımın səsindən, yoxsa, arvadının dediklərindən, elə bil ürəyi dayandı...
- ...cavan bacısı əriylə maşın qəzasına düşəndə o bir cüt yetimi... - arvadı ildırıma məhəl qoymadan, danışmağına davam edirdi - ...nə qədər and- aman elədim, onlara yiyə durmadı. - bu yerdə arvadı yalandan, ya doğrudan-doğruya doluxsunub ağladı...
...Bu yerdə nazir yorğanı üstündən atıb ayağa sıçramaqdan, arvadını saçlayıb:
- Sən nə həyasız adammışsan?.. - deyərək, başını, cavanlıqda elədiyi kimi divara çırpmaqdan zorla saxladı və deyəcəklərini, əəbilikdən daralan nəfəsiylə gizli-gizli ürəyində dedi: “Sən deyildin, məni kənara çəkib: “Sən niyə?.. Bacısı ölməyib ki?!.. Qoy o da yiyə dursun yetimlərə!..” - deyən?..
- …biçarə yetimləri uzaq kəndə, qoca bibisinin yanına yolladı ki, guya hər ay onlar üçün kəndə pul göndərəcək. Ay-hay!.. Pul göndərmək qalsın bir yana, yetimlərin evini satdı... malına yiyə durdu... Mən-külbaş da onun fitvasına getdim. Günahım böyükdü, bilirəm... dünya malı gözümü tutdu. - arvadının səsi bu yerdə xırıldadı...
Sənin gözünü yalnız torpaq doyurar... - nazir, dişi bağırsağını kəsə-kəsə, ürəyində dedi, arvadının son cümləsindən, ya nədənsə, ürəyinin pis-pis bulandığını hiss etdi... Ağzı sulana-sulana ”yenə mədəaltı vəzidi...” fikirləşdi. Belə gərgin məqamlar yalnız o ürəyini beləcə bulandırmağa, ağzını suyla doldurmağa qadir idi...
- ...amma indi başa düşürəm... hər şeyi başa düşürəm... - arvadı deyib elə yanıqlı-yanıqlı ağladı ki, bacısının qara gözlü cüt balası məsum sifətləri ilə gəlib durdular gözünün qabağında...
...Ürəyi əzildisə də, nəfəsini nizamlayıb ürəyində, həkiminin öyrətdiyi kimi, yüzəcən saymağa başladı... lakin iyirmiyə çatmamış nəfəsinin təngidiyini, gicgahının əsəbi döyüntülərlə döyündüyünü hiss edib fikirləşdi ki, axı niyə o vaxtlar bacısının zavallı yetimlərinin bu məsumluğunu sezməmişdi?.. Ürəyi indiki kimi əzilməmişdi?.. Və yadına düşdü... o dövrlər ürəyi ümumiyyətlə, heç nəyə ağrımırdı axı?!.. O dövrlər ürəyinin başı qarışıq idi... onda bu balaca, zirək əzası tamam ayrı bir xasiyyətin yiyəsi idi axı... indi hər səsdən, hər təsadüfi sözdən diksinib yarpaq kimi tir-tir əsən ürəyi o dövrlər təkəbbür və lovğalıq dağarcığı idi axı?!.. Bunun ardınca nazir yadına, həmin o hay-küy dolu, bərbəzəkli dövrlər kövrəlib doluxsunduğu, ya təsirlənib qəhərləndiyi hansısa hadisəni, ya dönəmi salmağa çalışdısa da, yaddaşı hüznlü bir sükutla susdu... Ən əziz, doğma adamların itkisini, hamının elliklə hönkürüb yana-yana ağladığı faciəvi məqamları yadına salıb dəhşətə gəldi... heç birində gözünün ucu belə yaşarmamışdı... heç ürəyi də əzilməmişdi... Əksinə, o dövrlər yadına gəlir, ürəyi, mexanizmi saz işləyən yığcam mühərrik kimi, ritmik bir ardıcıllıqla döyünürdü... hətta o faciəvi qəzanın özündə də, yadına gəlir, onu narahat edən ilkin məsələlərdən biri - başsız qalmış bacıçı uşaqlarını uzaq kəndə, qoca bibisinin yanına göndərəndən sonra onların bombulumboş qalacaq evlərinin aqibəti olmuşdu... Hərçənd onda özünə, bacısının yiyəsiz qalmış mülkünü, uşaqların gələcəyi naminə - evin satışından əldə olunacaq pulun əmanət kassasına qoyulacağı məqsədi ilə satdığını təlqin etmişdisə də, sonradan bu qərarını necəsə, unutmuş, yaxud, olsun ki, ortaya çıxan hansısa qəfil gözlənilməzliklər zəmnində bada vermişdi... “qəfil gözlənilməzliklər” isə adəti üzrə, vəzifə yüksəlişləri, yaxud, hansısa mötəbər vəzifə sahibi ilə iş birliyinin qurulması, yaxud, hansısa, digər daha vacibəhəmiyyətli məsələlərdən doğan zərurətlə bağlı olurdu deyə...
...bu yerdə nazir daha bu barədə müfəssəl şəkildə fikirləşmək istəmədiyini, buna nə heyinin, nə də cəsarətinin çatmadığını anladı...
- Elə bilirsiz, o indi anlayır?.. - arvadı deyib susdu və bu sözdən sonra yəqin ki, hər ikisi çönüb nifrət dolu baxışlarla onun yorğana bürünmüş siluetinə zilləndilər…
Baxın-baxın... - nazir, ürəyi az qala yerindən qopsa da, nümayişkaranə bir laqeydliklə fikirləşdi. Bunu da ona şəxsi həkimi - ölkənin bir nömrəli şəkər mütəxəssisi öyrətmişdi: “Qorxu hissini neytrallaşdırmağın ən asan üsulu - ona laqeydlik nümayiş etdirməkdi.” Bunun ardınca yenə hardansa, yadına, qəzaya düşmüş bacısının evinin satışından əldə etdiyi məbləğin min bir yollar və üsullarla yuxarılara çatdırması uğrunda apardığı gizli mübarizələr, pullar ünvana çatdıqdan sonrakı şadyanalığı... bir müddət, vəzifəsindən düz iki pillə yuxarıya - dövlət aparatında şöbə müdiri vəzifəsinə keçdiyi dövrləri, özünü, əlinə gələcək pulu, qərara aldığı kimi, bacısı uşaqlarının adına əmanət kassasına qoyacağı ilə sakitləşdirməyi, lakin sonradan bu qərarını da necəsə, unutmağı, yuxusuz gecələrlə dəli həvəslə cızdığı karyera planlarının arasında bada verməyi düşdü...
...qəribəydi... çox qəribəydi… - ürəyi sıxıla-sıxıla fikirləşdisə də, vücudunu saran dəhşətli günah hissinin mahiyyətinə varmağa yenə halının olmadığını anladı...
- Siz bir ona fikir verin... - arvadı nazirin bu otuz ilin ər-arvadlığında
eşitmədyi qəribə, incə bir səslə dedi.
...Arvadı olsun ki, indi də gecə qonağına yarınmaq, onun xoşuna gəlmək istəyirdi... - nazir əsəbilikdən boğula-boğula fikirləşdi və arvadının bu yad səsindən, yoxsa, hələ də otağın qaranlığıyla ara-sıra bərq vurmağa davam edən göyümtl şüaların, yağışlı havalarda yeknəsəq, zəif bir cızıltıyla cızıldayan elektrik naqilləri tək, cızıldamağa başlamasından, saçının dibi, qarışqa sürüşü daraşan tək, dəli bir gicişməylə gicişib qaşındısa da, əl atıb başını qaşımağa cəsarət eləmədi...
Olsun ki, saçları ağardı... - fikirləşdi və elə həmin dəqiqə də qəfildən, bayaq iclas zalında düşdüyü əcayib mürgü xumarı içində gözünə görünən quş caynanqlı, şüursuz qarını xatırlayıb, onu hardan tanıdığını anladı...
...uzaq, keçmiş illərin hansı yuxusundasa gördüyü bu qarını anası zənn edib qarşısında diz çökməyini, dizlərini qucaqlayıb o ki, var, hönkür-hönkür ağlamağını... sonra qəfildən bağrına sıxdığı bu cansız çəkisizlikdən uçunub geriyə sıçradığını... gücü gəldikcə, soyuq ölüm saçan bu qorxunc vücuddan qaçmağını, bulağa, ya gölə oxşar qəribə bir yerdə əti çimçəşə-çimçəşə yuyunmağını xatırladı…
Yuxularıyla həyatı bir-birinə qarışmışdı...
- Sus daha. - üzüçapıqlı astaca dedi. - Bunlar ayrı məsələlərdi. Onun ayrı günahları var...
…Qonağın son kəlməsi otağın qaranlıq sakitliyində səssiz güllə partlayışı ilə açıldı...
...O hansı günahları deyirdi?.. - boğazının yolu quruya-quruya fikirləşdi... arvadının dedikləri onu maraqlandırmırdı... nə haram yolla qazandığı pulları, nə bacısının yetimləri... sonra nə oldusa, nazir bu fikirlərdən yayınıb, dəhşətdən başının tükləri qabara-qabara, bu qədər ili, bu qədər günahla yaşamağından dəhşətə gəlib titrətdi...
- Onu rahat burax... - qonaq anlaşılmaz bir təmkinlə deyib susdu və otağa qorxunc bir sakitlik çökdü...
...Bəlkə o, ondan əvvəlki nazirin ölümünə işarə edir?.. - qabırğasının altı, soyuq cərəyanlardan iynələnə-iynələnə fikirləşdi... Axı əvvəlki nazirin - bir yığın sağalmaz xəstəliyin əldən salıb donqar belli, kütbeyin qocanın sıravi iş günlərinin birində, günün günorta çağı öz kabinetində oturduğu yerdəcə, ürək çatışmazlığından keçinməsini ki, Allaha şükür, hamı bilirdi?!.. Düzdü, həmin o qalmaqallı dövrlər o sərsəm qocanın ölümünü, qəlbinin “dəruni” guşələrində çox arzulamışdı... amma axı o dövrlər bu ölümü sidq-ürəkdən arzılayan tək bir o idimi?!.. Yoxsa, üzüçapıqlı ötən ay nazirliyin yetərsiz fəaliyyəti barədə iki qəzet səhifəsi həcmində iftira yazan o özündənrazı jurnalisti dama saldırmasına eyham vururdu?.. Ya bəlkə...
- Bunların heç biri deyil… - qonaq, onun beynindən ötüşənləri oxumuş kimi, astaca dedisə də, arvadı əl çəkmədi, səsinin incə yerinə salıb yalaq bir yaltaqlıqla:
- İcazə verin deyim... bir-bir sadalayım… - dedisə də, qonaq narazı bir çımxırtıyla:
- Lazım deyil. - deyib arvadının sözünü ağzında qoydu, sonra elə bil o eşitməsin deyə, lap astadan - Bu, sənlik deyil. - əlavə elədi və bununla da nazirin olan-qalan nəfəsini kəsdi... tərpənməyə cürət eləməsə də, üzünün qəribə bir tarımlıqla gərilib keyidiyini… ağzının, bir tərəfdən aşağı dartılıb, sol gözünün yığıldığını hiss etdi…
«İflic olur nədi?!.» - dil-dodağının quryluğu arta-arta, tələm-tələsik fikirləşdi... əlini ağzına atıb əyintisini düzəltmək istədisə də, ağzını hiss eləmədi... çənəsi də, dodaqları da, içinə jelatin dodurulmuş hissiyatsız əşyaya çönmüşdülərvar...
Dəhşətdən ürəyi az qala, ağzına gələ-gələ geriyə qanrılıb var gücü ilə:
-Səmayə-ə-ə!!!.. - deyə çığırdısa da, səsi çıxmadı... bayaqdan bura hərəkətsiz vəziyyətdə uzanıb qaldığından keyimiş bədənini bir təhər hərəkətə gətirib özünü dikəltdikcə, üzüçapıqlının, dəmir ucluqlu çəliyini asta-asta döşəməyə vura-vura, çəkisiz addımlarla yataq otağının qapısına sarı addımladığını... qapıya çatıb geriyə qanrılaraq, əvvəl ona, sonra arvadına baxaraq:
- Gedirəm, ərin oyandı... - deyib dəhlizə çıxdığını... yataq otağının qapısının, üzüçapıqlının arxasınca aramla bağlandığını öz gözləriylə gördü… sonra otağın göyümtül şüalarının tədricən səngiyib yoxa çıxdığını, arvadının, dinməz mütiliklə geriyə sürünüb, hasarın üstünə dırmaşan tək, çarpayısına dırmaşdığını və ona məhəl qoymadan, yerinə uzanıb yorğanı başına çəkib, şirin mışıltıyla yuxuya qərq olduğunun şahidi oldu... onda nazir arvadının çiyinlərindən silkələyib səsi gəildikcə “Səmayə!!!” - deyib bağırmağa, arvadının üzünü şillələləməyə başladısa da, arvadının vecinə gəlmədi... bir də baxdı ki, bayaqdan bura döyüb silkələdiyi arvadı yox, həmin o quş caynaqlı, balaca qarıdı... döyüldükcə, ətürpədən civiltiylə civildəyib titrəyir...
...yuxudan, darısqal cəngəllikdən sivrilib çıxan tək, çıxdı... nəfəsi təngiyə-təngiyə yan-yörəsinə baxdı...
...Otaq sakit idi... arvadı, əlləri, dua oxuyurmuş kimi, sinəsi üstə çarpazlanmış vəziyyətdə yatmışdı...
Çarpayısına bitişik dolabçanın üstündən eynəyini götürüb gözünə taxdı, arvadına yaxından baxdı… və ürəyi qırılıb içinə düşdü...
...Arvadının burnu da, göz qapaqları da ağlamaqdan şişib köpüşmüşdü...
...Yuxunun keyi sovuşmamış üzünü ovxalayıb köks ötürdü, yerinə uzanıb eynəyi gözündə yarıqaranlıq tavana zilləndi…
Adətən yuxusu çəkilən gecələrlə zilləndiyi çıxılmaz darısqallıqlar saçan tavan indi qəribə, aydın bir rahatlıq gətirirdi beyninə... beyni dincəlmək istəyirdi... nə haqdasa düşünmək, nəyisə təsəvvürünə gətirmək, ya xatırlamaq halında deyildi... beyni yorulmuşdu... daha bu gecənin nə vaxt düşdüyünü, yatağına necə girdiyini, işığı necə keçirdiyini, qaranlığa qərq olmuş bu otaqda nələr baş verdiyini müəyyənləşdirməyə imkan vermirdi...
...Çönüb yenə arvadına baxdı. Arvadı indi də, üzündəki yaramaz ifadəylə əcnəbi casusa oxşayırdı...
Bir istədi, çiynindən tərpədib oyatsın arvadını… sonra fikirləşdi ki, oyadıb nə deyəcəkdi axı?.. Özünü onun yuxusuna saldığını, orda baş verənlərin, onun o satqın çıxışlarının gizli şahidi olduğunu?.. Sonra yaddaşını gərib bu gecə baş verənləri xatırlamağa çalışdısa da, yaddaşı adda-budda görüntülərlə işarıb söndü... və nazir bu gecə şahidi olduğu bütün məşəqqətləri xatırlayıb, arvadının yuxusunun hardan başlayıb, harda bitdiyi və ümumiyyətlə, bütün o dəhşətlərin, arvadının, yoxsa, onun yuxusu, yoxsa, reallıq olduğu barədə fikirləşib bu qərara gəldi ki, məsələyə aydınlıq gətirməkdən ötrü yaxşısı budu, arvadını yuxudan oyatsın. Lakin elə həmin dəqiqə də, yuxudan kal oyandığından it sifəti alan arvadının, ona zillədiyi tikanlı baxışlarını təsəvvürünə gətirib bu fikrindən vaz keçdi.
Hə, arvadı yuxudan oyanan kimi, qaşının birini yuxarı qaldıracaqdı... başını, özbək rəqqasələri kimi, yırğalaya-yırğalaya:
- Bütün həyatımı zəhər eləməyin bəs deyil, gecələr də yatmağa qoymursan. - deyəcəkdi.
Yox-yox, yaxşısı budu, arvadının öz təbii vaxtında oyanmasını gözləsin… - nazir, bir-birinə ilişən fikirlərini sahmanlamağa çalışa-çalışa düşündü... sonra nə oldusa, yenə hər şey birdən-birə yadından çıxdı… beyni, batareyası bitmiş elektron cihazı tək, susdu...
Divar saatı zəngini işə salıb bir neçə dəfə ağır-ağır danqıldadı... və nazir beynin ha tərəfindəsə işaran bircə ayıq toxumasıyla anladı ki, indi gecə vaqeələrindən zədələnmiş bu xəstə başıyla nəyin arvadının, nəyin onun yuxusu, nəyin ümumiyyətlə yuxu, nəyin reallıq olduğunu ayırd edə bilməyəcək...
Bu nə dərin quyu idi düşdü?.. - ürəyi, yataq otağının ha tərəfindənsə ona sarı sızmağa başlayın köməksiz çıxılmazlıqdan ürəyi sıxıla-sıxıla fikirləşdi... və bu qərara gəldi ki, hər halda arvadını yuxudan oyatsa yaxşıdı. Hə, hər ehtimala qarşı, arvadını yuxudan oyatmalı, amma oyatmamışdan əvvəl, gecənin bu vədəsi oyaq qaldığının, yuxulaya bilməməyinin səbəbini tapmalıdı. Səbəblər isə kifayət qədər idi... evə vaxtında dönə bilmədiyi, arvadının gecə hücumlarını cavabsız qoyduğu və sair və ilaxır bu sayaq çətin məqamlarda, cibində ehtiyatda saxladığı xırda pulun üstündən xərcləyən tək, sağa-sola xərcləməli səbəblər yetərincə idi...
Məsələn, ən sadəsi - özünü qəfildən piss hiss elədi… ürək nahiyəsində kəskin ağrılar baş qaldırdı… çünki... çünki bayaqdan bura gözünə min cür əcinnə-şeytan görünür... qorxudan az qalır, bağrı yarıla...
Yox, bunu deyə bilməzdi. - qəfil bir gicişməylə qaşınmağa başlayan kürəyini qaşıya-qaşıya fikirləşdi. Desəydi, arvadı həmin dəqiqə onun, yuxusuna girdiyini anlayacaqdı və...
...arvadını oyadıb sadəcə, halının qəfildən pisləşdiyini, onun köməyinə ehtiyaclı olduğunu deməliydi, vəssalam. Sonra bunu təsəvvürünə də gətirdi... necə arvadını oyadır... necə yuxudan kal oyanmış arvadı turşumuş sifətlə üzünə zillənir... yuxudan kobudlaşmış səsini sancılanmış tək, uzada-uzada: “Nədi-i, no-oldu yen-əə?..” - deyir... beşcə dəqiqə bundan qabaq üzüçapıqlının ayaqlarına yıxılıb, sıtqamaqdan pörtüşməsi hələ də sovuşmayan üzündən utanıb xəcalət çəkmədən, onu bir xeyli beləcə, başdan-ayağa süzür, ürəyində də: «kaş elə öləydin, canım birdəfəlik qurtaraydı!..» - deyib dünyaya nifrət eləyə-eləyə, ayağa qalxır, başmaqlarını, xalatını geyinib, ayaqlarını ardınca sürüyə-sürüyə, təzyiqölçən aparatın ardınca mətbəxə yollanır... sonra geriyə qayıdıb yataq otağının işığını yandıraraq: “Həyatımız zəhərdi, zəhər!..” - deyə-deyə, təzyiqölçənin qolçağını qoluna bağlayır, rezin armudunu ovcunun içində qəsdən birə beş sıxıb qolçağı, dərisini cırıanacan şişirdir, yalnız o ufuldayıb it kimi zingildəyəndən sonra havasını simicliklə buraxıb, dil boğaza qoymadan deyinib danışır... “Deyirsən “az ye”, az qalır adamın gözünü tökə! Gecələr də quzuya dönür.. İndi gəl, Səmayə, buna qulluq elə!”
Ürəyi zəif çırpıntılarla döyünə-döyünə fikirləşdi ki, arvadının ürəyi bununla da soyumayacaqdı, ona ərə gedəndən bəri olub ötüb yaddan çıxan nə varsa, hamısını ortaya tökəcəkdi... hər şey bircə-bircə yada salıb ah nalə təpəcəkdi... “Nə cavanlığımda bir gün gördüm, bu da yaşlı dövrüm...” - deyib, yaraları sızıldayan tək, sızıldayacaqdı...
Bir də nazir onu da fikirləşdi ki, arvadını yuxudan oyatmağın daha bir pis tərəfi o idi ki, arvadı yuxudan oyanıb, bir daha yatmayacaqdı. Arvadının yuxudan oyanıb bir daha yuxulaya bilməmək mərəzini nazir çoxdannan - gecələrlə körpələrin altını dəyişməyə, qulaqlarına dərman töküb, qarınlarını təmizləməyə alışmış arvadının yuxudan, çağanın səsinə oyanıb daha yatmadan, qaranlığın içindən vızlaşmış saçları, əsəbilikdən əyilmiş üzü ilə ona zilləndiyi dövrlərdən bilirdi... Odu ki, bu fikrindən vaz keçdi.
...Ölüm bundan yaxşıdı... - nazir fikirləşdi və çönüb arvadına baxdı... dəhşətdən az qaldı bağrı yarıla...
...Arvadı yatmamışdı... ala-qaranlığın içindən qara, düymə gözlərini üzünə zilləyib dinməz-söyləməz nəyisə gözləyirdi...
- Nədi?.. Yenə yata bilmirsən? - arvadının səsi ağlamaqdan, ya yuxunun təsirindən xırıldayırdı. - İndi kimə aşiq olmusan?..
Ürəyi zəif döyüntülərlə çırpınıb, cansız ət parçası kimi sinəsinin içindən asıldı... qızışmaqüzrə olan dava bəhanələrini kəsməkdən ötrü ehtiyatda saxladığı sözlər yadından çıxdı… sinəsini ovuşdurub:
- Ağrıyıram... - dedi, sonra - ...bu iclaslar axırıma çıxacaq. - deyə əlavə elədi və vəziyyətdən çıxdığı üçün gizlincə sevindi.
- Sənin ağrımayan vaxtın olub ki?… - arvadı deyib üzünü, harasısa ağrıyırmış kimi büzüşdürdü - İndi harandı?..
Cavab əvəzinə gözlərini döydü... gecənin bu vədəsi ağrıyıb onu yuxudan ayılda biləcək səbəbləri götür-qoy elədisə də, heç birinin üzərində dayana bilmədi...
Əslinə qalanda: “bütün vücudum...” - deməliydi... amma arvadı bunu ayrı yerə yozacaqdı... ou ki, gözlərini döyə-döyə susub qaldı.
- Nədi, niyə dinmirsən, dilin qarnına girib?..
...nə isə deməliydi... ağrıyan yerini deməliydi... yoxsa, arvadı əl çəkməyəcəkdi, «onu yatmağa qoymayan» səbəbin axtarışlarıyla axırına çıxacaqdı.
Nəfəsi daraldı... fikirləşdi ki, ürəyini desin... lakin elə həmin an da, arvadının o dəqiqə təcili yardıma zəng vuracağını, aləmi bir-birinə qatıb, adamyeyənlərə oxşayan həkim briqadasını evə tökəcəyini... onların, yaş pambıq tikələrini bədəninin dörd bir tərəfinə yapışdıra-yapışdıra, səhərin gözü açılanacan kordioqram çıxaracaqlarını təsəvvürünə gətirib üşündü… heyi tükənmiş xəstə sinirlərinin bu eybəcər prosedurlara dözməyə gücü çatmayacaqdı...
Bəlkə baş ağrısından şikayətlənsin?.. Desin gicgahı lükküldəyir, təzyiqi qalxıb...
Onda da arvadı mətbəxə cumub, orda əlinin altına keçən dava-dərmanı qucağına yığıb geri qayıdacaqdı, qara ciyərinin atasını yandıran həblərdən ona iki-iki udduracaq, sonra da üzbəüzdəki kresloya oturub hər yarım saatdan bir təzyiqini ölçəcəkdi...
Qara ciyərini desəydi, onda lap vay halına... Arvadının yadına o dəqiqə dübaj düşəcəkdi... həmin dəqiqə onu böyrü üstə yıxıb, sağ qabırğasının altına isidici qoyacaqdı, sonra çay sodası dadan qazsız, isti barjomu boğazına tökə-tökə: “dərindən nəfəs al...” - deyə-deyə, atasını yandıracaqdı...
...Əlini mədəsinə qoyub yazıq-yazıq arvadına zilləndisə də, arvadının gözlərinin dərinliyindəki şübhə sovuşmadı...
- Qarnındı?.. - arvadı deyib onun qarnına zilləndi.
Fikrini bir yerə toplayıb: “ola bilsin” deməyə hazırlaşırdı ki, arvadı ayağa sıçradı... və nazir, əynində uzun ətəkli, qara ipəkdən pijama, əlləri belində dayanıb qəzəb dolu gözlərlə ona zillənən arvadını hansısa nağlın mənfi qəhrəmanına oxşatdısa da, nə o nağılın, nə də qəhrəmanın adını yadına sala bilmədi...
- Düzünü de, qarnındı?.. - arvadı bu dəfə sərt dedi və onunla nə isə eləməyə hazırlaşan tək, fikirli-fikirli yerində vurnuxdu.
Qarnı ilə bağlı elə bir təhlükəli əməliyyat yadına düşmədi deyə, dili dolaşa-dolaşa:
- Hə, odu. - deyib susdu.
Bu sözdən sonra arvadı gəlib başının üstündə dayandı, əllərini qoltuğuna basıb, bu dəfə ona üstdən aşağı zilləndi.
Nazir özü də bir anlıq qarnına baxıb fikirləşdi ki, həqiqətən də belə bir qarınla yuxuya getmək - boğazında qəmbər xalta, suyun üzünə çıxmaq qədər müşkül məsələdi.
...Arvadı bir müddət belcə - gözləri yataq otağının yarıqaranlığından pişik gözü kimi yaşıl işıqlarla işıldaya-işıldaya dayanıb durdu, sonra çönüb iti addımlarla mətbəxə getdi... və yalnız onda nazir, şirinliyi və ələgəlməzliyi ilə ətir qoxusunu andıran yuxu ərazisinin ecazını... bu çarpayıdan, yataq otağından, binanın ən sonuncu mərtəbəsində yerləşən mənzilindən çox-çox uzaqlarda, uzaq, sərin yüksəkliklərdə duman, bulud topası kimi dağılmış sirli ənginlikləri hiss edib titrətdi... gözlərini yumub özünü bu məhrəm çəkisizliyinə buraxmaq, orda hər şeyi unudub bütün vücuduyla ərimək istədisə də, arvadının qalın kişi səsiylə:
- Böyür üstə çön!.. - deməsinə dik atılıb gözlərini açdı.
...Arvadı bir əlində su dolu parç, o biri əlində iri imalə armudu başının üstündə dayanmışdı...
***
...İmalədən sonra nazir özünü bir az zəif hiss elədi.
İmalə elə bil içalatıyla bir damarlarının qanını, sümüklərinin iliyini də yuyub aparmışdı...
Gözünü pəncərəyə zilləyib dan yerinin sökülməyini gözlədi ki, otaq azca da olsa, işıqlansın və gecənin ilan-qurbağa dolu, vahiməli havasını sovuşdurub buralardan aparsın...
Pəncərədən göyün kiçicik bir parçası görünürdü.
Başının üstündən zanbaq kimi asılmış divar lampasının işığı, dan yerinin sökülməyini görməyə imkan verməyəcəkdi... - nazir fikirləşdi və əl atıb işığı keçirmək istəyirdi ki, qəfildən çarpayısının, havadan asılmış beşik kimi yırğalandığını... onu da, uzaq uşaqlıq illərindən yaddaşında qalan xəfif bir ləngərtiylə yırğaladığını hiss edib duruxdu... sonra çarpayının beləcə yırğalana-yırğalana, otağın balkonuna sarı sürüşdüyündən, dördlaylı qapının səsburaxmaz, qalın şüşələrini, suyu yaran tək, yarıb çölə - kirəmidli damları və qüllələri, yenicə çırtlamağa başlayan günəşin çəhrayımtıl şəfəqləri altında ara-sıra bərq vurmağa başlayan binalar dolu şəhərin üstünə asıldığından səksənib dikəldi... yerinin içində oturub sübh ayazından üşüyə-üşüyə yorğana sarıldı... gözləri başgicəlləndirən hündürlükdən qarala-qarala aşağılara baxdı... qəribə bir cazibəylə aşağıya dartınan bədənini havaya atılmaqdan zorla saxladı...
...Səhər açılırdı... ayazın şaxtası damarlarına işləyirdi…
Daha aşağı baxmağa ürək eləmədi… yer onu özünə çəkəcəkdi, yaxasından dartıb bıçaq kimi sinəsinə sancacaqdı… odu ki, başını yorğanın altına soxub oturduğu vəziyyətdə titrədə-titrdə qaldı… sonra hardansa burnun ucuna bir damcı su düşdü... bir damcı da düşdü...
...Başını yorğanın altından çıxarıb göyə baxdı…
Qar yağırdı...
Heyrətdən başı hərləndi... Bu nə vaxtın qarıydı?!.. Payız ki, yenicə girmişdi?!.. Yoxsa, bu yenə yuxu idi?.. Bayaq gözlərini yumub çəkisiz ənginliklərində əriməyə çalışdığı həmin məhrəm ərazidə idi?!.. Yox, bura ora deyildi... çünki aşağıda onu udmağa hazır şəhər qorxunc, bozumtul əjdahaya bənzəyirdi...
...soyuqdan, ya vahimədən üşüdə-üşüdə fikirləşdi ki, indi neyləsin?.. Neçə müddət beləcə, alt tuman-köynəyində göyün yeddinci qatından asılıb qalsın?.. Sonra dörd bir yanına boylanıb anladı ki, çarpayısı hər yerdən çox, yenə öz balkonlarına yaxındı… bir anlıq beynində, var gücünü toplayıb, diqqətini cəmləyib, atılıb eyvana düşə biləcəyini hesabladı... ürəyi bu fikirdən lap ürəyi zəiflədi, yorğanına bürünüb şəhərə baxa-baxa, səssiz-səssiz ağladı... yorğanı çiynindən atıb, çarpayının ortasında dizi üstə durdu, gözlərini yumub, dişlərini bir-birinə sıxıb, bütün vücuduyla yay kimi gərildi... və atıldı...
...Gözlərini açanda döşəmədəydi... yerə bərk dəydiyindən, sağ ombası deyəsən, möhkəm əzilmişdi.
Arvadı başının üstündə dayanmışdı... bir əli belində, robotsayağı bir səslə:
- Yerdə niyə uzanmısan?.. Bu da təzə çıxdı?.. - deyib qolundan dartdı, ona, ayağa qalxmağa kömək elədi, sonra otaqdan çıxhaçıxda yenə həmin robotsayağı - Yuxarıdan zəng vurmuşdular. Saat 11-də büronun iclasıdı. - dedi, sonra mətbəxdən çaydanın, təcili yardım maşının siqnalını andıran ətürpədən fiti eşidildi...
* * *
- Əlbəttə... - ölkə başçısı şəhadət barmağını əvvəl alnını ortasına, sonra
ehtiyatla dodaqlarına toxundurub xoflu baxışlarla ətrafa zilləndi - ...əgər biz onu da nəzərə alsaq ki, əhalinin zeytuna olan təlabatı durmadan artır, onda… - burda başçı sözünü kəsib yenə fikrə daldı, qaşlarını düyünləyib susdu.
Bu sayaq “dərin fikirlər dəryasına qərq olarkən” onun vaxtından əvvəl çallaşmış, qalın qaşları arasında göyümtül bir düyün əmələ gəlirdi ki, bundan başçı qayğılı və əzəmətli görünürdü.
Büro üzvləri - dövlət aparatının məsul işçiləri, nazirlər və əlaqədar komitə sədrlərinin toplaşdığı gur işıqlı otağa sakitlik çökdü.
Üzlərdən yorğun bezginlik yağsa da, hər kəs bunu biruzə verməməyə çalışır, diqqət və məsuliyyət dolu gözlərlə başçıya zillənsələr də, hər birinin buralardan çox-çox uzaqlara qərq olduğu bilinirdi.
- ...Elə isə, özünüz deyin: axı niyə, nəyə görə bizim zeytun təsərrüfatı belə bir baxımsız vəziyyətdə olmalıdı? İnsan sağlamlığı üçün bu qədər əhəmiyyətli olan bu nadir meyvəmiz çöllüklərdə, yol kənarlarında itib batmalıdı?.. Niyə bunu anlamaq istəmirik ki, bu, bizim milli sərvətimizdi?!.. Bütün xalqların və millətlərin qürur duya biləcəyi nadir sərvət!.. - başçı deyib elə bil tarazlığını itirdi, dayandığı yerdə yüngülcə ləngər vurdu və deyəsən, yenə təsirləndi.
- Bəli də... indi yenə başlayacaq arvad kimi ağlamağa. - arxa cərgələrdən, Humanitar siyasət şöbə müdirinin asta səsi, sonra bığaltı gülüşü eşidildi.
- Bizsə bunu anlamırıq yoldaşlar! Anlamaq istəmirik! - başçı sözünə davam elədi və bu yerdə səsi elə titrədi ki, sözünün ardını gətirə bilmədi... boğazına dolan qəhəri udub, kövrəldiyi bilinməsin deyə, üzünü pəncərəyə çevirdi.
Otağa yöndəmsiz bir pərtlik çökdü, müşavirə iştirakçıları döyüküb, çaşqın üzlərlə bir-birinə baxdılar.
- Gərək bu, şair olaydı... - sol cinahda əlləri qoltuğunda oturmuş Aqrar siyasət komitəsinin qaradinməz sədri də dilə gəldi. - Adamda nə qədər ülvi hiss olar, ay başınıza dönüm?.. - sədr deyib yanıqlı-yanıqlı içini çəkdi. Ürəyi bununla da soyumayıb lap astadan:
- Gəl indi başa düş də ki, bunun, özünə yazığı gəlir, yoxsa, dediyi sözlərdən təsirlənir... - deyə pıçıldadısa da, sözləri sükuta qərq olmuş otağın hər tərəfində eşidildi.
- Tarix bunu bizə bağışlamayacaq! - başçı qəhərini udub, qəfildən güllə yarası almış kimi bağırdı...
Hamı dik atılıb bərəlmiş gözlərlə bir-birinə baxdı...
- Bağışlamaq, mən deyərdim ki, mümkün də deyil!… - başçı bir də vurğulayıb, çıxışları vaxtı tez-tez işə saldığı şəhadət barmağını müşavirə iştirakçılarının gözləri qarşısında metronom rəqqası kimi yırğaladı, sonra özünü ələ alıb şeir söyləyən tək, qəribə bir məlahətlə - Dünən gəncləri çağırtdırmışdım bura. Bizim gənc yaradıcı qüvvələri... Necə gənclərimiz varmış, ilahi?!.. - dedi və bu yerdə başçının gözləri qürurdan, yoxsa, vücudunu ani bir cövlanla saran coşqunluqdan elə bir işıltıyla parıldadı ki, nazirin yadına, dünənki gecə... yataq otağının yarıqaranlığı ilə sirli bərqlər vuran göyümtül bərq düşdü...
O birilər də yerlərində narahat-narahat qurcalanıb xof dolu baxışlarla başçıya zilləndilər.
Başçı, sonu sulla bitən qısa nitqdən sonra susub ağır addımlarla pəncərəyə sarı yeridi, orda pərdələri aralayıb harasa, uzaqlara zilləndi...
- Dəliynən bir quyuya düşmədik?.. - sağ cinahda oturan müşavirlərdən biri dedi, içini çəkib nəfəs dərməyə hazırlaşırdı ki, pəncərə qarşısında xəyallara qərq olmuş başçının qəfil həyəcanla:
- Bilirsiz... - deməyinə dik atıldı. - ...gənclik… xüsusən, yaradıcı gənclik əlçatmaz bir qüvvədir axı?!.. - deyə, bu dəfə vücudunu saran yeni bir ilhamla geriyə qayıtdı, yerinə əyləşib stola dirsəkləndi və qəfildən əsəbi bir hökmlə - Onlar bizə lazımdır!.. - deyib, başını, təslim olmuş kimi, aşağı saldı.
Bu dəfə otağa çökən sükut xeyli çəkdi... iclas əhli darıxıb yerlərində qurcalanmağa, əsnəyib, ara-sıra xəfif-xəfif öskürüşrməyə başladı.
…Yenə fikirlərinin əlaqəsini itirdi… - nazir fikirləşdi. - Ana dilini bilməməyin axırı budu, bax. Rus dilində fikirləşib azərbaycan dilində danışmağın axırı budu.
Bu məqam başçının, saysız-hesabsız düymələr və işıqlar dolu nəhəng selektoru bippildəməyə başladısa da, başçı o tərəfə məhəl qoymadı, başını geriyə atıb məmnun bir təbəssümlə öz-özünə, ya kiməsə:
- Olur-olur… - dedi - ...əlbəttə. - sonra qəfildən səsini azaldıb,
dövlətəhəmiyyətli sirr açan tək, məsuliyyət dolu ciddiliklə bir qədər astadan - Bilirsiz, gənclər nə dedilər mənə?.. - deyib vahiməli gözlərlə hamının üzünə zilləndi - Elə bir söz dedilər ki, mən… - burda o yenə təsirləndi... və daha gözlərinə dolan ağır yaş damlalarını gizləyə bilmədi... Damlanın ən irisi yanağı boyu diyirlənib ağ nişastalı köynəyinin yaxalığına düşdü və orda iri nəm ləkəsi açdı...
...Yaxşı yerdə axşamladıq... - nazir ürəyi sıxıla-sıxıla fikirləşdi və stolun o üzbəüz cinahından üzünə zillənmiş Baş müşavirinin çoxmənalı baxışlarından ürəyi düşdü. Müşavir bir müddət ona zillənib, kiçicik kağız parçasında tələsik xəttlə nə isə yazdı, sonra vərəqi dörd qatlayıb masanın səthiylə ona tərəf sürüşdürə-sürüşdürə, göz vurdu.
Kağızın qatını açıb eynəyini gözünə taxdı. Xırda hərflərlə ikicə cümlə yazılmışdı:
«Biz tərəfə belə xəbər çatıb ki, nazirliyə təzə cücələr gəlib. Olmazmı, bir-ikisini bizim tərəflərə də ötürəsiniz?..»
Başını qaldırıb baş müşavirin çopur sifətinə, şəhvət və tamah tamarzısıyla irilib qaralan bəbəklərinə baxdı... eynəyini çıxarıb ehmalca döş cibinə, vərəqi dörd qatlayıb o biri cibinə basa-basa gülümsündü, başının yüncülcə hərəkətiylə «baş üstə» dedisə də, qəfildən bu arvad düşgününün, keçən ay kadrlar şöbəsinə kargüzar vəzifəsinə götürdüyü başıaşağı, üzüyola yeniyetməni - arvadının yaxın qohumunu nəzərdə tutduğunu anlayıb dilxor oldu... ürəyi pis-pis döyünə-döyünə, söz qanmayan, «bu ölsün», «özüm ölüm» - bilməyən bu çopur heyvərəyə, məsələnin nə yerdə olduğunu, sədası qulağına çatan həmin o qız uşağının, arvadnın yaxın qohumu olduğunu necə başa salacağı barədə fikirləşib xoflu-xoflu udqundu.
- ...Dedilər, «Biz sizinləyik! Sizin arxanızdayıq!» - başçı yanağından asılmış göz yaşını barmağının bilinməz hərəkəti ilə silib udqundu. - Mənsə, onlara: “zeytunu”, dedim, “qorumaq lazımdı!” Bu bitkinin insanlara, xalqa… - qəfildən dəli bir bağırtıyla - Xalqımıza!!.. - deyib bağıranda, otaqdakılar açıq-aydın qeyzləndilərsə də, bunu içlərinə salıb ağarmış sifətlərlə bir-birinə baxmaqla kifayətləndilər. - …böyük faydası var!.. Onlar məni anladılar... Bütün bunlar dəhşətdi, yoldaşlar! - başçı bunu, gözündən süzülən ikinci sulu damla sol yanağında bərq vura-vura dedi. - Bu dəhşətin dərəcəsinin hansı həddə olduğunu isə təəssüflər olsun ki, biz anlamırıq!.. An-la-ma-ya-ca-yıq da! Bax, məsələn, siz, yoldaş Salamov, sizə belə bir göstəriş verilsəydi, nə edərdiz, hə? Buyurun-buyurun, danışın... çox maraqlıdır.
Salamov - neçə illərdən bəri ölkənin kənd təsərrüfatı sahəsinə rəhbərlik etmiş qarayanız, qaradinməz adam bayaqdan bura, az qala dörd gözlə başçıya zillənsə də, sualı eşitmədi. Onun həmin bu görkəmlə, yəni gözləri açıq halda yuxulamaq vərdişinə bələd olan müşavirə əhli yerlərində vurnuxub pıqqıldaşdılarsa da, başçı bunun fərqinə varmadı, Salamovun dinmədiyini görüb bir addım qabağa gəldi, nazirin, ifadəsi itmiş gözlərinə zillənib:
- Cənab Salamov, mən sizinləyəm!.. - deyib
Salamov böyrünə vurulan gizli dürtmədən ayıldı... məsələnin nə yerdə olduğunu havadaca tutub ayağa sıçrayaraq:
- Bəli, cənab Sultanov!.. - dedisə də, mürgünün süstləşdirdiyi bədəninin ləngərini saxlaya bilmədi.
Salamovun düşdüyü yöndəmsizliyə gülməyi tutdusa da, özünü ələ aldı, qarşısındakı vərəqdə xırda dairələr cıza-cıza, bu çoxbilmiş təsərrüfatçının, bir-birinin ardınca istefaya, ya təqaüdə yola saldığı dövlət rəhbərlərinin rəğbətini məhz bu qabiliyyəti ilə - darıxdırıcı iclaslara və müşavıirələrə davam gətirməyib gizli-gizli əsnəməyə, yerlərində qurcalanıb, tartınıb gərnəşməyə başlayan o biri nazirlərdən və komitə rəhbərlərindən fərqli olaraq, bu sayaq, gözünü belə qırpmadan “qulaq asmaq” qabiliyyəti ilə qazanması barədə fikirləşib içini çəkdi.
Başçının təkrarən verdiyi sualı Salamov həmin dəqiqə:
- İlk növbədə, sizinlə məsləhətləşirdim! - deyə cavablandırdı.
- Bəs sonra? - başçı Salamovun bu cavabından razı qaldı və hətta elə bil cuşa da gəldi.
Salamov döyüküb:
- Sonra?… - dedi, pərt nəzərlərlə ətrafına göz gəzdirib, donuxub qaldı.
Salamovun bu yöndəmsiz sualı başçını açmadı, o, üz-gözünü turşudub ona, yerinə oturmağı işarə elədi, o birilərə sarı çevirib:
- Budur, bu da bizim səviyyəmiz!.. Buyurun, baxın! - dedi, sonra əllərini şalvarının ciblərinə basıb otaq boyu o baş-bu başa var-gəl eləyə-eləyə - Heç bir komentariyə ehtiyac yoxdu. Mən deyəndə ki, rəhbər eşalondan başlamaq lazımdı, sözümü qəribçiliyə saldılar. Budur, hər şey göz qabağındadır.
Arxa cərgələrdə oturan Dövlət Tele-radio komitəsinin sədri nə isə dedisə də, nazir eşitmədi... Komitə sədrinin replikasından sonra hamı başını aşağı salıb xısın-xısın güldü...
Nazir də o birilərə qoşulub, sədrin qırmızı ləkələr bağlamış kök sifətinə baxa-baxa, mədəniyyət xatirinə gülümsündü, sonra döş cibindən çıxardığı dərman şüşəsinin tıxacını dırnağıyla aralayıb içindəki həblərdən birini ovcuna, ordan ehmallıca dilinin altına sürüşdürdü.
-…necə də razılaşaydım, yoldaşlar?!. Füzulisi, Nizamisi, Üzeyiri olan bir xalqı səviyyəsiz, nadan bir kütlə hesab etmək nə qədər düzgündür? - başçı deyib oynaq baxışlarla oturanlara nəzər saldı.
Bəli də… - saatına baxıb fikirləşdi. - ...indi yenə gəlib Xəmsəyə dirənəcək. Kərpickəsən kişidən başlayıb, İskəndər Zülqərneyə qədər gedəcək. Onunsa naharının vaxtı ötür... mədəaltı vəzi altdan-altdan xəstəhal sümrülmələrlə içini oyur...
Tikinti və sosial təminat naziri nazirlərin ən cavanı olsa da, başçının dilini bircə o bilirdi. Mövzu çərçivəsini aşanda və hamı əlacsız baxışlarla onun üzünə zillənəndə, dərhəl ayağa sıçrayır, başçının sözünü, hansı mövzuda danışdığından asılı olmayaraq, qəfil sualla kəsir, yaxud, onun çox bəyəndiyi “rasional ideyalarından” irəli sürürdü.
İndi yenə imdad diləyən nəzərləri hiss edib ayağa qalxdı:
- Elədir, cənab Sultanov. Biz də bu fikirdəyik və hamımız həqiqətən də... - deyib susdu və hamının gözü qarşısında cavan nazirin də, yalandan, yoxsa, doğrudan-doğruya gözləri yaşardı...
...Yox, daha bu ağ oldu… - buxağının altına dirənən qalstukunu boşalda-boşalda fikirləşdi. Neçə saatdan bura ötürdüyü naharın aclığından, suzluqdan qurumuş dilini damağı boyu gəzdirə-gəzdirə fikirləşdi ki, bəlkə bunların, ha tərəflərindəsə düymələri var ki, lazım olanda, basıb gözlərinin yaşını axıdırlar?..
Bu yerdə əsnəməyi tutdu... və nazir, əsnəyi görünməsin deyə, ağzını əli ilə qapayıb ehtiyatla əsnəyə-əsnəyə fikirləşdi ki, amma düzünə qalandı, vəziyyət həqiqətən ağlamalıdır.
- Burda bircə çıxış yolu var. Konkret iş görülməlidir. - cavan nazir uzun kövrəlmə pauzasından sonra axır ki, qəhərini udub dilə gəldi.
- Məsələn nə!.. - başçı deyib qaşının birini yuxarı qaldırdı və özünü hikkəylə çarxlı kreslosuna atdı.
Bu, o demək idi ki, o, əsəbiləşib, hövsələsi daralıb. Yaxud, onu istəmədiyi mətləblərə qarışmağa vadar edirlər və sair və ilaxır.
Bu yerdə hardansa nazirin yadına, uzaq uşaqlıq illəri... dağın döşünə yaşıl örpək kimi yatan doğma kəndləri... kəndin son ucunda tənha qarovul köşkü tək, qaralan uçuq-sökük məktəb binası... durduğu yerdə özündən çıxıb əsəbiləşən coğrafiya müəllimi Kələntər düşdü… qış-yay qoltuğunda qovluq, məktəbin quş hinini andıran torpaq döşəməli, balaca dəhlizində o baş-bu başa gəzişən, uşaqları, zəng çalınmamış sinif otaqlarına ötürüb, lövhədə cızdığı iri armudabənzər şəkli göstərərək:
- Bu, Afrikadı... onu rəngləyin, mən də gəlirəm. - deyib məktəbin arxa həyətinə keçən, orda axşamacan qoyun qırxan məzəli Kələntər müəllm...
Bunun ardınca nazir, uşaqların bir-birinə qarışıb itələşə-itələşə, lövhəyə daraşmalarını, hərənin bir tərəfdən nəhəng “armudu” rəngləməyə başladığını, armud rənglənib başa çatandan sonra dəftərlərinin arxa vərəqlərindən kağız quşlar düzəldib havaya uçurmalarını, sonra həyətə qaçıb bir-birinin belinə atıla-atıla, ənzəli oynamaqlarını xatırladı... ürəyi qəribə bir nisgtllə göynəyib əzildi... Sonra nazir, nəğmə dərsini... dağa, gül yığmağa getməklərini, gül-çiçəkdən yığıb əllərində gül dəstələri şəkil çəkdirən tək, dağın döşündə üzü günəşə dayanmaqlarını:
Tıraxtorçu çıx meyda…a…a-a…na
Günəş səpilsin hər ya…a-a…na… - mahnısını oxumaqlarını xatırlayıb içində uğundu... sinfdən-sinfə keçdikcə, iştirakçılarının adları dəyişilsə də, mətnləri niyəsə dəyişməyən rus dili dərsliklərini -- üçüncü sinifdə keçdikləri: «U dyadi Qafara tri sına. Starşiy uçitel, sredniy traktorist, mladşiy aqronom.» mətninin, dördüncü sinifdə: «U dyadi Bilala tri sına.» - yla əvəz olunmasını da xatırladı və bu yerdə gözü, başçının qəzəb və nigaranlıq saçan üzünə sataşdı.
Başçı, əllərini Leninsayağı şalvarının ciblərinə basdı, otaq boyu qəribə, rəqqas yerişi ilə yeriyib Yaşıllaşdırma Komitəsinin sədri ilə üzbəüz dayandı:
- Bax, məsələn siz… Deyə bilərsinizmi, xalqa arxalanmaq - nə deməkdi? - dedi, sonra cavab gözləmədən, qəfil sıçrayışla o birilərə sarı çönüb - Bəs siz?.. - dedi, ordan da cavab almadadan, dabanları üstə hərlənib şəhadət barmağını düz nazirə tuşladı, onu cinayət üstündə yaxalamiş tək, başını qəribə bir həzzlə əsdirə - əsdirə:
- Bəs si-iz?.. - deyib dayandı.
...Ürəyi qırılıb az qala ayaqlarının altına düşdüsə də, özünü o yerə qoymadı… ayağa qalxıb ağlına gələnləri bir-birinin ardına düzdü... ölkə mədəniyyətinin ümumi vəziyyətindən, nazirliyin daxilində aparılan islahatlardan danışıb təntidi...
Başçı onun da cavabından razı qalmadı... əllərini arxasında çarpazlayıb başını aşağı saldı, çönüb peşman addımlarla pəncərəyə sarı getdi, ordan uzaqlara zillənib, elə bil iclas əhlindən küsdü.
Yerinə əyləşdisə də, ürəyinin əsəbi çırpıntılarını səngidə bilmədi... qoca dostunun işıq və qırış dolu balaca üzü ha tərəfindənsə astaca: “Qorxma.” - dedi və nazir, ürək döyüntülərinin yalnız bundan sonra səngidiyini, əvvəlki ritmini alıb ardıcıl döyüntülərlə döyünməyə başladığını hiss edib nəfəsini dərdi...
Gözaltı sağ böyründə oturub bayaqdan bura qarşısındakı vərəqdə hey nə isə qaralayan Qaz nazirinin ibtidai sinif şagirdinin xəttinə bənzər əyri-üyrü xəttlə yazdığını oxudu...
Vərəqdə yazılan şeirin son iki sətri belə idi:
Ay qızıl top, qızıl top,
Qalx səmaya, eylə hop…”
Fikirləşdi ki, nə qədər qəribə də olsa, Qaz islahatıyla ədəbiyyatı bağlayan nə isə var. Çünki yadına gəlir, bundan əvvəlki nazir də poeziya aşiqi idi. Amma o, bunun kimi, səfeh uşaq şeirləri yox, əməlli-bahlı dərin mənalı qəzəllər yazırdı, sonra onları kitab halında toplayıb nəşr elətdirir, sonra da onları bu qalın-qalın kitabları oxmağa məcbur edirdi.
…Kimsə gərnəşdi. Çünki otağın ha tərəfindənsə, asta dəvə nəriltisinə bənzər qəribə bir səs eşidildi.
…Başçıya baxanda ürəyi qırıldı...
- Mən sizdən bir də soruşuram: xalq sizi qəbul edəcək?.. - başçı bu dəfə dəli bir gülüşlə gülüb susdu.
Müşavirə mat-mat bir-birinə baxdılar.
Olsun ki, fikri qırıldı. - nazir qolçağını azca çırmayıb saatına baxdı.
Saat altının yarısı göstərirdi... Bir azdan mədəsi ac bir sümrülməylə sümrülüb qanını hərəkətə gəlirəcəkdi, qanı xəstəhal aktivliklə cövlan edib başına vuracaq, təzyiqini qaldıracaqdı...
…Başçının stoluna bitişik mizin üstündəki nəhəng selektor yenə işıqlarını yandırıb söndürə-söndürə bipbildədisə də, o ona əhəmiyyət vermədi stoluna dirsəklənib, əllərini irəliyə uzadaraq, barmaqlarını bir-bir qatlaya-qatlaya saymağa başladı:
- Birinci!
- Sağlamlıq! - deyə bütün otaq xorla bir həftənin hər günü əzbərlədikləri şüarları qışqırmağa başladı.
- İkinci!
- Valyuta!..
- Üçüncü!
- Yaşıllaşdırma!
- …zalımın oğlu, orda o boyda meşələri qırıb külünü göyə sovururlar, yer üzünün xəritəsindən silinir, bu da yapışıb zeytunun yaxasından. - kimsə sakitcə arxadan dedi.
Bunun ardınca, arxa cərgələrdə kimsə asqırdı… və nazir yenə bu gecəki yuxusunu - o biri üzdən vahiməli-vahiməli döyünüb yırğalanmağa başlayan döşəməni... bir qədər sonra çarpayılarının ayaq tərəfində bitən məşum gecə qonağını... onun ardınca, dünən nazirliyin iclas salonunda anası bilib bağrına basdığı dəlisov qarını xatırlayıb udqundu... eynəyi gözünə taxıb üzbəüzdəki divardan asılmış təqvimə zilləndi...
Təqvimdə - ayların və günlərin sütun-sütun yığıldığı rəqəmlər cədvəlinin fonunda çəkilmiş rəngli fotoya - əlində dəyirmi yol göstəricisi, platformaya yaxınlaşmaqda olan qatara işarə verən metropoliten işçisinin şəklinə baxdıqca, hardansa yadına, bir neçə il bundan əvvəl gördüyü yuxusu düşdü...
...O yuxuda o, hansı möcüzəyləsə, dayanacağı, sonu bilinməyən, qaranlıq tunellərin içiylə şütüyən kimsəsiz qatarda peyda olmuş, qatarın hansı qapıdansa içəri daxil olub oğrun hərəkətlərlə yanında əyləşən qaraltıya bənzər, sirli sərnişindən vahimələnmişdisə də, bunu biruzə verməməyə çalışmış, qatarın əvvəl-axır dayanacağa çatacağını gözləmişdisə də, tezliklə bədənini saran anlaşılmaz bir vahiməylə, bunun baş tutası məsələ olmadığını anlamışdı...
...Bədənindən xoşagəlməz bir üşütmə keçdi və nazir, həmin yuxuda qəribə bir mütiliklə, üzüçapıqlını andıran bu qaraqabaq adamın əsirinə çevrildiyini, ona ünvanladığı hansısa suallarını cavablandırdığını... bunun ardınca, yuxunun ən dəhşətli məqamını - qaradinməz qaraltının ona, “öz kişiliyini satmağı” təklifinə bədəninə yeriyən xofun vahiməsindən titrədə-titrədə verdiyi “hə” cavabını xatırlayıb sustaldı... sonra həmin o taleyüklü yuxudan ayılmasa da, beyninnin hansı ayıq tərəfiyləsə bağışlanmaz səhvə yol verdiyini anlayıb xoflanmağını... qorxunc sərnişinin gizlicə ötürdüyü pul bağlamasını cibinin ən dərin guşəsinə basmasını... sonra “satılmış kişiliyin” ilkin şərtlərindən birincisini həyata keçirdiyini - şalvarını soyunub sərnişinə təhvil verdiyini xatırladı... xatirənin təsirindən, ya olsun ki, ötürdüyü naharın taqətsizliyindən ürəyi bulana-bulana bu yuxunu gördüyü ili yadına samağa çalışdısa da, yaddaşı susdu. Gecələrlə yataq otağına soxulub həyatını zəhərləyən sirli qonağın həmin o bir vaxt yuxuda kişiliyini satdığı qaradinməz sərnişin ola biləcəyi barədə fikirləşdi və bu qərara gəldi ki, bu, elə odu. Olsun ki, “ayrı günah” dediyi də həmin o yuxuda satın aldığı kişiliyidi...
...Bu dəfə üzüçapıqlının daha arvadıyla işi olmayacaqdı... - ürəyi əsəbi döyüntülərlə döyünə-döyünə fikirləşdi - ...bu gecə üzüçapıqlı onun yuxusuna təşrif buyuracaqdı... canını, bir vaxt şalvarını qatarda soyundurub alan tək, alacaqdı... Çünki bu gün ayın onu idi... çünki ötən gecənin sonunda, özündən xeyli uzun kölgəsi arxasınca qapıya sarı sürünən üzüçapıqlı otaqdan çıxhaçıxda qəfildən geriyə qanrılıb, qəribə bir avazla arvadına:
- Daha bu gün ayın onudu. - demişdi...
Hə, bu gün ayın onu idi.
Başçı, gözləri hələ də dəli qığılcımlarla qaynaya-qaynaya, boğazının damarları şişə-şişə kükrəyirdi...
...Hövsələsi daraldı... mədəsi ac sivrilmələrlə sümrülüb gicgahını lükküldətdi...
...Bəlkə bu gecə evə getməsin?.. Ya bəlkə gedib başını nə iləsə qatsın ki, gecəni yatmasın?.. Beş-altı fincan tünd qəhvə içib səhərin gözü açılanacan tavana zillənsin?..
...Arxa cərgələrdə nə isə şappıltıyla yerə dəydi və naziri fikirdən ayırdı.
Olsun ki, arxada da onun kimi, acından, ya suzundan, az qala huşunu itirənlər var. - fikirləşib üz-gözünü bərk-bərk ovuşdurdu ki, bəlkə yuxusunu qaçıra, göz qapaqları ağırlaşıb yorğun bir giziltiylə gizildədi... ürəyi sıxıla-sıxıla fikirləşdi ki, salamatı, bu gecə evə getməməkdi… sonra nazir, bu gecə üzüçapıqlıdan xilas olmağın ayrı üsulları barədə fikirləşmək istədisə də, acından, ya həyəcandan taqətini itirdiyini, bu səbəbdən, nə haqdasa ayıq başla fikirləşə bilməyəcəyini anlayıb udqundu və bu yerdə naziri ağlamaq tutdu... oturduğu yerdə gözlərinə yaş doldu...
…Aşağıdan, qasırğanın, dəniz fırtınasının uğultusunu andıran qəfil partlaış eşidildi...
Uğultunu hamıdan əvvəl, bayaqdan bura mobil telefonunun düymələrində oynayan çopur dövlət müşaviri eşitdi... və qəfil təhlükə duymuş ovçu cəldliyi ilə özünü pəncərənin qabağına atdı...
Onun ardınca, qalan müşavirə iştirakçıları təlatümə düşüb ayağa sıçradılar, bir-birini qabaqlaya-qabaqlaya pəncərələrə sarı cumdular...
...Aşağı - binanın baş girəcəyi əli transporatlı insan kütlələri ilə dolu idi... aşağı və yuxarı yollardan aparatın qabağına axışıan adamların əlləri “İstefa!”, “Vətən xainlərinə ar olsun!” sözləri yazalmış plakatlarla dolu idi... binanın girəcəyində sıxlaşanlar saysız-hesabsız nifrət və qəzəb saçan gözlərlə aşağıdan-yuxarı onlara baxır, bir dəniz yumruq hikkəylə havanı yumruqlayırdı:
- İs-te-fa!!! İs-te-fa!!!..
...Çox keçmədi ki, izdihamın içindən sıçrayan əlibayraqlı cavan girişin mərmər pillələri boyu üzüyuxarı dırmaşıb bayrağı dördlaylı qapının üstünə sancdı və az qala bütün şəhərə yayılan uca səslə:
- Xalqın tələbi budur!!! - deyə bağırdı. - Xalqın adından istifadə edib vətəni uçuruma sürükləyənlərə ar olsun!!!
- Ar olsun!!! - çağırışçının ardınca sanki bütün şəhər uğuldadı...
Pəncərəyə qonmuş müşavirə iştirakçıları çaşqın üzlərlə bir-birinə, sonra çönüb başçıya baxdılar...
Başçı stoluna yaxın pəncərənin önündə dayanmışdı... donuq bir sakitliklə aşağı baxırdı...
-Torpaqlar tapdanıb, meşələri od tutub yanır, ana-bacılarımız əsir alınır!
Bu binamuslarsa, burda vəzifə bölüşdürürlər!..
...Pəncərənin qabağında hamıdan irəlidə dayanan Səhiyyə naziri geriyə qanrılıb, qorxudan göyərmiş dodaqlarıyla nə isə dedisə də, nazirin vahimədən tutulmuş qulaqları onun dediklərini eşitmədi... nəfəsi həyəcandan tutula-tutula fikrindən keçən bu oldu ki, indi burdan necə çıxacaqdılar?.. Binanın dörd bir yanı adam dəniziylə çalxalanırdı... hansı dəlikdən çıxsalar belə, ələ keçib bu nifrət və qəzəb dolu insan burulğanının içinə sümürəcəkdilər... əridib yoxa çıxaracaqdılar... Yaxşı yerdə axşamladılar. Özü də gör bir nə vaxt. Az qala bütün sutkanı ac-acına keçirdiyi bir vaxtda... qanında şəkərinin artmaq istədiyi, aclıqdan, suzluqdan zəifləyən dizlərinin əsim-əsim əsməyə başladığı belə bir çətin məqamda...
sonra gözü, əllərini arxasında çarpazlayıb hamıdan arxada barmaqlarının ucuna qalxan, ölü bənizini andıran ağarmış sifətlə aşağı boylanan başçının, qorxudan, ya çaşqınlıqdan kiçilmiş vücuduna sataşdı...
Başçının halı onunkundan betər idi... olsun ki, o da vəhşiləşmiş insan kütləsinin rəhmsiz təpik-yumruğu altında döyülüb ayaqlar altında əzilməyini gözünün qabağına gətirib onun kimi titrədirdi...
...onsuz da zəifləyib döyüntüləri itmək üzrə olan ürəyinin yaralı quş balası tək, çırpınıb sinəsinin ortasından cansız ət parçası tək asıldığını hiss etdi...
- İS-TE-FA!!! İS-TE-FA!!! İS-TE-FA!!! - aşağıdan üzüyuxarıya yayılan səs dalğaları gücləndikcə, pəncərə şüşələri, tavandan cərgəylə asılmış nəhəng, büllur çilçıraqlar tir-tir titrədirdi...
Çox keçmədi ki, aşağıdan mikrafonla tanış familiyaların siyahısı oxunmağa başladı:
- Talıbov!.. Məsimov!.. ...Salamzadə!..
...Öz familiyasını eşidəndə, az qaldı huşunu itirə... Çünki az keçmiş, aşağıdan:
- Ö-lüm!!! Ö-lüm!!! Ö-lüm!!!.. - deyən müdhiş bağırtılar eşidilməyə başladı...
və nazir, bayaqdan bura özlərindənrazı bir arxayınlıqla bir-birlərinə bükülülər ötürən məmur dəstəsinin, hinə soxulmuş tülküdən hürkən yoluq cücə dəstəsi tək, otaq boyu vurnuxmağa başladığını, itələşə-itələşə dəhlizə axışıb mərtəbələr boyu yuxarı-aşağı qaçışdığını öz gözləriylə gördü...
...vahimədən və çaşqınlıqdan vızlaşmış saçlarıyla ağlını indilərdə itirmiş dəliyə oxşamağa başlayan başçı, selektorun dymələrində, pianoda çalan tək, ikiəlli çalır, cihazın ruporundan eşidilən çağırışları sanki anlamırdı...
- Sol və sağ girişlər zəbt olunub....
- Binanı təcili tərk edin! Sizi arxa qapıdan polis maşınları və hərbçilər müşayət edəcək.
- Üçüncü giriş də zəbt edildi...
- Binanın arxa tərəfinə adam axını qeydə alınıb. Tələsin yoldaşlar…
***
...Maşına əyləşəndə, polis alayının əli dəyənəkli dəstəsi inqilabçı kütləni qova-qova binanın ətrafından uzaqlaşdırmışdı. İndi izdihamın səsi hardansa, aşağılardan - Hökümət Evini ekzotik ağaclarla sıralanmış xiyabandan ayıran dənizkənarı prospektdən eşidilirdi...
...Özünü maşının məxmər uzlü, yumşaq oturacağa salıb bir müddət hərəkətsiz qaldı... haçandan-haçana, sürücünün qabaq oturacaqdan ona uzatdığı mineral suyla dolu şüşəni əlinə alıb nəfəsi kəsilənəcən içdi, sonra qabaq güzgüdən xof dolu baxışlarla üzünə zillənən sürücüyə:
- Di tərpən. - dedi. - Bayıl tərəfə sür. - və pencəyinin döş cibindən çıxardığı
dərman şüşəsinin ağzını açıb ordan dilinin altına iki həbb sürüşdürdü, onları dilinin altında tələm-tələsik yumşalda-yumşalda. - Yolüstü yeməyə bir şey götür, gözlərim qaralır... - deyə əlavə elədi və pəncərənin şüşəsini endirib çölün havasını ciyərlərinə çəkməyə cəhd elədisə də, ciyərlərini havayla doldura bilmədi...
Əlini xirtdəyinə atdı ki, qalstukunun düyününü boşaltsın, alt buxağının dibində gizlənən düyün, dartışdırdıqca, yığılıb bir az da bərkidi.
Maşın ləngər vurub həyəti buruldu, qarşısında əlisilahlı hərbçilər dayanmış açıq darvaza qapılarından sivişib dənizə tərəf üz tutdu...
***
...Yağış başlamışdı... Hava qəfildən qaralmışdı...
Havanın bu sayaq təcili bir qəfilliklə qaralması, bu gecə yaxınlaşmaqda olan daha ciddi təhlükədən xəbər verirdi...
Ürəyindən, yoxsa, beynindən ötüşən bu qorxunc xəbərdarlıqdan ürəyi sıxıldısa da, fikrini dənizkənarı xiyabanın yaşıllıqlarına yayındırıb bir qədər toxtadı... sonra necəsə, yarıqaranlıq, balaca aynabəndin bir küncündə, gözündə bir şüşəsi çatlaq eynəyi, qarşısında saralmış vərəqlər dolu əlyazmalar oturub mərhəmət dolu gözlərlə ona zillənən qoca professorun:
- Bütün bunlar o qədər xırda və əhəmiyyətsizdi ki... - dediyini necəsə eşitdi... və sinirlərinin gərginliyi boşala-boşala - çətini ora çatanacandı... - fikirləşdi - içəri girib, dünyanı ovcunda saxlayan bu balaca, sehrli adamla üz-üzə, diz-dizə oturanacandı...
...Məxmər üzlü oturacağın prujinlərini yenicə dəyişmişdi deyə, maşın irəlilədikcə, onu əlahiddə bir yırğalanmayla yırğalayırdı... göz qapaqları ağırlaşır, başı yüngül hərlənmələrlə hərlənirdi...
Yuxusu gəlirdi... yadına evdəki həmin bu sürüşkən üzlü məxmər kreslo-divanlar düşürdü... Kaşı indi onlardan birində uzanmış olaydı... televizoru söndürmədən, gecə məlumatlarının, yaxud, hansısa filmin qarışıq danışıqları fonunda xumarlanaydı...
...evdəki bütün məxmər üzlü kreslo-divanı təsəvvüründə canlandırdı... onların yumşaqlığında əriyib itə-itə, yediyi peçenyeləri, bir gözü televizorun ekranında, gözəyarı oxuduğu kitabları, arada bir əlində alma, yaxud, şirə dolu stəkan mürgü vurub yuxuya qərq olmaqlarını... yuxudan keyiyən bədənini şirin-şirin sığallayan məxmər kimi yumşaq və sürüşkən yuxularını xatırladı... bu yuxuların hansı birindəsə, lap uşaq yaşlarında itirdiyi, üzünü yalnız ağ-qara foto şəkillərdən tanıyan atasını gördüyünü, başını onun sinəsinə söykəyib o ki, var ağladığını, sonra elə ağlaya-ağlaya yuxudan ayılıb, sən demə, üzünü kreslonun söykənəcəyinə söykəyib ağladığını da xatırlayıb kövrəldi... Həmin o təsirli yuxudan sonra o məxmər üzlü divana atası kimi baxırdı...
...Maşın tini burulub çalaya düşdü və nazir fikirləşdi ki, belə məqamlar heç atası da ovundura bilməz onu...
Sonra qəfildən ağlına gələn fikirdən əhvalı pozuldu...
...Birdən professor evdə olmadı, onda neyləyəcək?.. Sonra da özünə toxtaqlıq verə-verə, fikirləşdi ki, dünyanın düz vaxtında çölə çıxmayan professor gecənin bu vaxtında, bu yağışın altında hara gedəcəkdi ki?..
...Maşın Bayıl qəsəbəsinin dairəsini burulub 20-ci sahə deyilən tərəfə üz tutdu.
Yağış bir az da güclənmişdi... pəncərə şüşələrini, damı döyəcləyən tək, döydükcə nazirin yadına, belə bir yağışlı gecədə həmin bu yolla professorgilə getməyi, professorun balaca əlləriylə ona qəhvə dəmləməyi, otağı bürüyən qəhvənin və professorun tənbəkisinin ecazkar qoxusu altında Səlib yürüşlərindən, Atlantidadan, Niberlunqlardan danışması düşdü...
Son qərarı o verəcək… - nazir, əllərində çətir, yağışın islatdığı küçələrlə o baş-bu başa qaçışan, itələşə-itələşə marşrut taksilərin, avtobusların salonlarına doluşan adamlara baxdıqca fikirləşdi... sonra onu da fikirləşdi ki, kaş bu əlizənbilli, maşınsız, sürücüsüz adamların yerində olaydı... işdən çıxıb kasıbyana bazarlığını eləyəydi, qəpiklərini hesablayıb özünü bu sadə insanlarla bir avtobusların hansı birininsə işıqlı, rahat salonuna salıb yağışın döydüyü pəncərənin o biri üzündə qalan qaranlıqlara baxa-baxa uzun-uzadı yol gedəydi...
...Maşın qaranlıq dairəni ötüb çöllüklərlə uzanan dikdirə qalxdı.
Başını pəncərədən çıxarıb dikdirin ən uca zirvəsində görünən balaca beşmərtəbələrə baxdı... Ürəyi döyünə-döyünə birinci beşmərtəbənin ikinci mərtəbəsinin soldan ikinci pəncərəsini axtarıb tapdı.
Pəncərənin işığı yanırdı... Allaha min şükür...
Professorun aynabındindən küçəyə sızan zəif işıq, qəribəydi yi, həmişə nazirin yadına, qorxulu nağılların qaranlıq meşələrində azıb qalanları mayak kimi özünə çəkən uzaq, sirli komalardanın işığını salırdı...
İndi professor dama-dama şalı çiynində balaca aynabəndin bir küncündə, üstü qalaq-qalaq kağız-kuğaz dolu yazı masasının arxasında oturub oxuyur... Ya bəlkə yazır?..
Bunun ardınca nazir, yağış dumanına qərq olmuş beşmərtəbəyə baxdıqca, bu nağılvari məskənə gəldiyi bir sıra köməksiz çıxılmazlıqlar dolu yağışlı gecələri xatırladı...
***
…Professorun mətbəxinin də işığı yanırdı... Binanın həyət tərəfinə baxan mətbəxin pəncərələrində pərdə olmadığından, aşağıdan baxanda, mətbəxin, demək olar ki, tən yarısı görünürdü.
Mətbəxdə kimsə vardı... arxası pəncərəyə başıaşağı dayandığından, üzü görünmürdü.
Yenə öz ənənəvi qəhvəsini dəmləyir... - nazir fikirləşib bayaqkı həyəcanın keyidib ağırlaşdırdığı gövdəsini bir təhər hərəkətə gətirdi, maşından düşürüb çətirini açdı, paltosunun yaxalığını qaldırıb yeyin addımlarla səkinin o biri üzünə adladı, özünü bloka salıb çətirin düyməsini basıb yığdı, sonra pillələri asta-asta qalxa-qalxa, professorun onu qarşılayacağı məqamı təsəvvürünə gətirdi...
Professor onu görüb bərk sevinəcəkdi... qaşlarını yuxarı qaldırıb saxta heyrətlə: “Mixaylo?! Nə xoş təsadüf?!..” - deyəcəkdi. Ya da, məşğul vaxtına düşübsə, qapını açıb ona qısaca salam verib dinməz-söyləməz otağına qayıdacaq, stolun arxasına keçib, o gələnəcən gördüyü işi yekunlaşdıracaq, sonra qollarını qoltuğuna vurub:
- Belə-belə işlər... - deyəcək. Yəni ki, “buyur, danış, eşidirəm.”
...İkinci mərtəbəyə çatıb ayaq saxladı.
Professorun qapısı lap köhnəlmişdi... rəngi soluxmuş, balaca dəstəyi qaralmış, taxtası bəzi yerlərdən pürşüklənmişdi... Yoxsa, qapı əvvəldən elə belə idi, neçə illərdən bəri gəlmirdi deyə, gözünə belə görünürdü?!..
...Bir müddət əlini zəngin düyməsinə atmadan, qapının ağzında dayandı, pillələri birnəfəsə qalxdığından təngiyən nəfəsini nizama sala-sala, bir neçə ay bundan əvvəl professora zəng eləməyini, dəstəyin o başdan, uzun-uzadı çalınan zənglərdən sonra qaldırıldığını və telefonun o biri tayından qulağına axan əcaib sükutu xatırlayıb dilxor oldu... zəngin düyməsini axğardısa da, düymə tapmıladı... qapının ortasından bitən qaramtıl döygəci görüb burda heç vaxt zəng düyməsinin olmadığını xatırladı... və qapını döygəclə bir neçə dəfə astaca döyüb içəriyə qulaq kəsildi.
...İçəridən yağış səsi gəlirdi... Elə bil yağış professorun mənzilinə yağırdı... Yoxsa, qulağına səs gəlirdi?!..
Döygəci bir də, bu dəfə bir qədər möhkəm taqqıldatdı, gözünü, içərini əyintili məchulluqla göstərən gözlüyə dirədisə də, dəhlizin qaranlığından bir şey görə bilmədi… sonra haçandan-haçana içəridən, dərin quyunun dibindən eşidilən tək, zəif addım səsləri eşidildi... dəhlizə çıxıb qapıya yaxınlışdılar... addım səsləri qapının ağzındaca kəsildi.
Qapını bir də döyüb:
- Professor, mənəm - Murad... - dedisə də, qapının o üzündən səs gəlmədi..
Bir qədər də gözləyib qapını birdə döyməyə hazırlaşırdı ki, qəfildən qapının o biri üzündə burulub açılan kilidin çırıqqıltısı eşidildi... Lakin kilid açılsa da, qapı aralanmadı... elə bil kimsə qapının kilidini açıb, qapının arxasında gizlənmişdi, onunla nə isə eləməyə hazırlaşan təhlükəli casus marağıyla nə edəcəyini gözləyirdi...
Qapını çiyni ilə itələyib açdı... və gördüyü mənzərədən kandardaca donuxub qaldı...
...Professor budu burda - dəhlizin tən ortasındaydı... əynində uzunətəkli, nimdaş xalatı, gözündə eynəyi, qəribə bir donuqluqla dayanıb ona baxırdı... Dəhliz qaranlıq idi deyə, gözlərinin ifadəsi aydın görünmürdü...
İçəri keçib qapını arxasınca bağlaya-bağlaya:
- Axşamınız xeyir, professor... Mən... deyəsən, bivaxt gəlmişəm... Bağışlayasınız gərək... amma ayrı əlacım yox idi... - dedisə də, professordan səs çıxmadı... O, bir
müddət beləcə, qəribə çəkisizlik vəziyyətində dayanıb dura-dura, nazirə zillənib qaldı, sonra çönüb səssiz addımlarla deyəsən, qapıları dəhlizə açılan otaqların hansı birinəsə daxil oldu və arxasınca qapını da bağladı... Yoxsa, bu, nazirə elə gəldi?..
Əsəbləri pozulub... - nazir, boğazına dirənən qorxunu udub, paltosunu soyundu, onu qapının ağzındakı üçbuynuzlu asılqandan asıb, dəhlizin bulanıq güzgüsündə özünə baxdı, cibindən çıxardığı narın daraqla saçlarını darayıb içəri otağa keçdi, bayaq sürücünün yolüstü qəlyanaltıxanaların birindən alıb cığara torbaya yığdığı yeməkləri küncdəki telefon dolabının üstünə qoyub oturmağa yer axtardı...
Hardansa kağız iyi gəlirdi... Elə bil hardasa yaxında mətbəə vardı.
Özünü, oturacağı köhnəlikdən az qala döşəməyə dəyən nimdaş kreslonun içinə saldı, nəfəsini dərə-dərə fikirləşdi ki, bayaq yolüstü qorxduğu məsələ baş verib... bivaxt gəlib... Ya da olsun ki, mütəmadi təşriflərinə alışmış professor buralara çoxdannan gəlib çıxmadığından ondan inciyib. Ya da hədsiz məşğuldu, onu dinləmək halında deyil.
...Hardansa, mətbəxdən fincan-nəlbəki səsi eşidildi...
Ürəyi atıla-atıla səsə diqqət kəsildi...
İndi olsun ki, professor mətbəxtə, ürəyində onu söyə-söyə, qəhvə dəmləyir... balaca əlləriylə özü kimi balaca fincanlara qəhvə süzür... sonra xasiyyəti son vaxtlar qocalıqdan, ya tənhalıqdan tündləşib dəyişən professorun tez-tez düşdüyü bu sayaq ovqat dəyişkənliklərini xatırlayıb fikirləşdi ki, gərək gəlməmişdən əvvəl zəng vuraydı...
Yerini rahatlayıb otağa göz gəzdirdi.
Burda hər şey iyirmi il əvvəlki qaydasındaydı. Elə bil bu iyirmi il ərzində həyt buralardan yan keçmişdi...
Divarları, başı tavana dirənən, içi qədim, tozlu kitablar dolu rəflər, künclərdə üst-üstə qalanmış sarımtıl əlyazmalar, vaxtı ötmüş köhnə rus jurnalları, ortada, məxməri pürşüklənmiş həmin yaşımtıl süfrəli, dəyirmi nahar masası… həmin əntiq dolab...
Kitabların da, künclərdə qalanmış əlyazmaların da tozu iyirmi ilin tozu idi… Qədim işləməli kitab şkafının ən yuxarı rəfində tünd göy cilidləri qalın toz qatının altında bozaran Dekartın, Bekonun, Aristotelin, Kantın, üz qabığı soluxmuş əski nəşrləri də, bir qədər aşağı rəflərdə sıralanmış qədim çin və yapon filosoflarının kitabları da əbədi yuxuya getmiş tək, toxunmaz dincliklə yatmaqlarındaydılar... alçaq jurnal mizinin üstündə qalın toz qatı altında bozaran bir neçə stəkan-nəlbəki də, bu yerlərdə nə vaxtsa yaşayıb ölmüş qədim insanların məişət atributunu bildirən müzey əşyalarını xatırladırdı...
...Üzbəüz divardan isə iki tablo asılmışdı. Bu tabloları nazir birinci dəfə idi görürdü. Görünür, bu mənzildə olmadığı son bir neçə ilin hansı birindənsə yadigar idi... Olsun ki, onları professora hədiyyə vermişdilər.
Tablolardan biri - sübh çağının, ya axşamın ürəksıxan alatoranının təsviri idi… Bu adamboğan qaranlığın tən ortasında qızılgülün tumurcuğunu andıran noxud iriliyində közərti işarırdı... işartının dərinliyində, üzü adam üzünü andıran balaca quş gözə dəyirdi...
Ayağa qalxıb tabloya yaxınlaşdı və balaca quşa yaxından baxdı... baxdıqca da ürəyi pis-pis bulandı...
Quşun üzü tanış idi... Qoca adam üzünü andıran bu balaca, qaramtıl üzü harda görmüşdü?..
Sonra xatırladı. Yuxuda... Anası bilib bağrına basdığı, iclas mürgüsündə qarşısında diz çökdüyü həmin qorxunc qarını yenə xatırladı...
Geriyə çəkilib bayaqkı yerinə oturdu, fikrini yayındırmaq məqsədi ilə o biri tabloya zilləndi...
O biri tablo - ağappaq boşluğun mərkəzindən doğub üzüaşağı uzanan iki qara zolağı çarpaz dalğalarla kəsən narıncı şüaların təsviri idi...
Şəkillərinin mənası barədə düşünməyə halı yox idi... odu ki, fikrini onlardan yayındırıb, pəncərənin altında divara pərçimlənmiş bulanıq sulu akvariuma yönəltdi... ayağa qalxıb döşəməni cırıldada-cırıldada ora yaxınlaşdı, çöməlib akvariumun içinə baxdı və gördüyü mənzərədən halı dəyişdi...
...Akvariumun içində bircə dənə də olsun, balıq yox idi... Balıqlar ölmüşdülər, yoxsa, onları professor, bir vaxtlar özü deyən kimi, “ac və əlacsız qaldığı günlərin” hansı birindəsə tavaya salıb yemişdi?..
...Bu fikirdən dərisinin altına yeriyən xoşagəlməz giziltinin qollarından kürəyinə, ordan saçlarının dibinə yayıldığını hiss edib əlini ehmalca pencəyinin döş cibinə saldı, ordan çıxardığı eynəyini gözünə taxıb akvariumun dibinə baxdı...
...Akvariumun dibi, dərin okean dibi kimi bulanıq və qaranlıq idi… dəniz yosunlarını xatırladan anlaşılmaz qaraltılarl dolu idi...
Nazir, neçə illərdən bəri yuyulmadığından, şəffaflığını itirmiş bu şüşə qabın dibindəki qaraltıların nə olduğunu dəqiq müəyyənləşdirə bilməsə də, bunun, çox güman ki, nə vaxtsa, acından, ya akvariumun uzun müddətdən bəri dəyişilməyən suyunun havasızlığından ölüb bir-birinin üstünə qalanmış, həmin o qızılı quyruqlu, qırmızı balıqlar olduğunu necəsə anlayıb dəhşətə gəldi...
...Balıqlar elə bil çoxdan, lap çoxdannan... yüz il, min il bundan əvvəl ölmüşdülər... bulanıq su rənglərini aparmış, içlərini boşaldıb qabıqlarını qovaq kimi naziltmişdi…
Əyilib suyu iylədi...
Akvariumdan ölü balıq iyi gəlirdi... Sonra nazirə elə gəldi ki, iy ümumiyyətlə, evin özündən gəlir. Havanı, burnu keyiyənəcən iyləyib, qoxunun ha tərəfdən gəldiyini müəyyənləşdirməyə çalışdısa da, burnu qoxuya alışdığından, dəqiqləşdirə bilmədi.
...Dəhlizdən addım səsləri eşidildi və çox keçmədi ki, otağın kandarında, nazirin gözlədiyi kimi, əllərində balaca qəhvə fincanları, professor yox, onun, şimal tülküsünü andıran nəhəng, kürən iti göründü...
İt kandarın ortasıda yerə çökdü, pəncələrini irəli uzadıb cütlədi, qulaqlarını şəkləyib acıqlı mırıltıyla nazirə zilləndi…
Ürəyi düşdüsə də, özünü o yerə qoymadı, ayağa qalxıb mümkün qədər mülayim səslə:
- Ayxo, əzizim?!.. Tanımadın məni?.. - deyib yazıq-yazıq udqundu.
İt bir qədər dikəlib bu dəfə sulu ağzı əsəbi titrəyişlərlə titrəyə-titrəyə, hansısa maşın mühərrikini andıran qəzəbli bir mırıltıyla mırıldadı.
...Ətrafına göz gəzdirib, əlini cibinə atdı, yeməyinin vaxtı ötən məqamlar ağzına atmaq üçün özüylə gəzdirdiyi diabetik konfetin cığarasından tutub yuxarı qaldıraraq:
- Hə, tut görüm… - dedisə də, it mırıltısnı kəsmədi, bir addım qabağa yeriyib
atılmağa hazır vəziyyət aldı...
...Qorxudan, ya çaşqınlıqdan, itə atdığı konfet üzbəüzdəki divara dəyib heyvanın üzünə düşdü… onu bir az da qıcıqlandırıb qeyzləndirdi və it dişlərini qıcıdıb dəli bir hürüşlə hürməyə başladı...
...Bədəni soyuq tər basa-basa, bayaq oturduğu kreslonun üstünə dırmanıb:
- Di yaxşı, bilədim... sakit ol, Ayxo, sakit ol... - dedisə də, it hürüşünü kəsmədi...
Onda nazir ayağını kreslonun dəstəyinə dayayıb, ordan, yaxınlıqdakı nahar masasının üstünə keçmək istədisə də, qəfildən, kreslonun, onun ağır bədənini saxlamayacağını anlayıb dəhlizə sarı:
- Professor!!!.. - deyə çığırdısa da, səsinə səs verən olmadı...
...İt kresloya sarı atılıb vəhşi səslə hürməyə, bil arada bir şahə qalxıb pəncələrini sinəsinə dayamaq istəyirdi elə bil ...
- Allah, sən saxla!!.. - nazir, vahimədən nəfəsi itə-itə dəhşət içində bağırdı... qorxudan keyimiş kök baldırlarını bir təhər hərəkətə gətirib özünü necəsə, yazı masasının üstünə saldı, orda, ağır gövdəsinin çəkisinə davam gətirməyib qorxunc cırıltılarla laxlayan masanın kənarlarından tuta-tuta, yenə səsi gəldikcə mətbəxə sarı:
- Professor!.. - deyib qışqırdısa da, səsinə sən verən olmadı...
Professor sanki mətbəxə yox, harasa uzaqlara getmişdi... o burda oturub fikir dəryasına qərq olduğu vaxtlar çöl qapısını sakitcə açıb küçəyə çıxmışdı... ordan naməlum istiqamətə uzaqlaşıb gözdən itmişdi... Ya bəlkə ölmüşdü?.. - nazir vahimədən quruyub damağına yapışmış dilini zorla hərəkətə gətirə-gətirə fikirləşdi. - Qəfil bir ölümlə... Mətbəxdə onun üçün qəhvə dəmlədiyi yerdə divara söykənib, yaxud, aramla kətilə çöküb canını dinməzcə tapşırmışdı?..
…İtin qəzəbi getdikcə artırdı... nazirin, üstünə dırmaşdığı yazı masasının ətrafında atılıb düşə-düşə, nəhəng, kürən bədənini dikəldib şahə qalxır, pəncələrini az qala onun çiyinlərinə toxundura-toxundura, getdikcə, daha dəhşətli bağırtılarla hürürdü...
...Dəhşətdən və çaşqınlıqdan başının tükü qabara-qabara, ani olaraq fikirindən keçən bu oldu ki, itin cəngindən qurtulmaqdan ötrü masanın yaxınlığındakı jurnal mizinin üstündən adlayıb pianonun üstünə dırmaşmalı, ordan paltar şkafının içinə girib qapısını o üzdən möhkəmcə bağlamalı, orda professor gəlib çıxanacan gözləməlidi... bu fikirlə nazir, ayağını mizin üstünə qoydu və ayağını qoymağıyla mizi aşırmağı, üstündəki stəkan-nəlbəkiləri də yerə dağıtmağı bir oldu...
Bu, iti bir az da qəzəbləndirdi... Onda nazir özünün də gözləmədiyi əcayib bir səslə - qəribə, cır qadın çığırtısıyla:
- Professor!.. - deyə çığırdı... sonra cavab gözləmədən, divara dayaqlanıb
pianonun üstünə dırmanmaq məqsədi ilə yenidən kreslonun üstünə atılmaq istədisə də, ayağını kreslonun dirsəkliyinə qoymağıyla, onu da laxladıb böyrü üstə aşırmağı bir oldu...
...nazir özü də, kresloyla bir böyrü üstə yerə dəydi... sağ dirsəyini və ombasını əzib ufuldadı...
İt, bayaqdan bura bunu gözləyimiş kimi, axır ki, ələ keçirdiyi ovunun üstünə atılan tək, nazirin üstünə atıldı... ağır pəncələrini onun sinəsinə dayayıb vəhşi hürüşlə hürməyə başladı... və nazir itin, onu parçalayıb udmağa hazır, nəhəng, sulu ağzının altında qaldı... ani olaraq, özü də bilmədən, bədəninin hansısa çevik toxumalarıyla, yoxsa qəfil cəldliklə işə düşən özünüqoruma refleksi ilə iki əl ilə itin ağzından yapışıb gərməyə, bunun ardınca, başını altına basıb, gücü gəldikcə, heyvanı boğmağa başladı... və yalnız dizinin altında boğulub çabalayan heyvanın zingiltisi eşidiləndə, ayağa sıçrayıb dəhlizə atıldı… it ardınca çıxa bilməsin deyə, otağın qapısını çırpıb bir neçə dəfə açarladı… dəhlizin divarına qısılıb nəfəsi kəsilə-kəsilə, sinəsini döyüb az qala çölə atılmaq istəyən ürəyinin döyüntülərinə qulaq asdı...
...ürəyi, yolundan çıxıb kələ-kötür yoxuşluqla üzüaşağı diyirlənən xarab maşın mühərriki tək, nizamsız döyüntülərlə döyünüb axırdı...
...Dəhliz bayaqkı kimi qaranlıq idi... divara dayaqlanıb mətbəxdən sızan zəif işığa sarı süründü…
…Mətbəxdə ins-cins yox idi... qaz pilətəsi sönük idi...
Bədənini bürüyən vahimədən başının tükü qabara-qabara, geriyə - dəhlizə qayıdıb səsi gəldikcə:
- Professo-o-or!!!.. - deyib bağırdısa da, nə yarıqaranlıq dəhlizdən, nə bu
balaca, sirli mənzilin ayrı guşələrindən səs gəlmədi… Bircə, bayaq canını götürüb qurtulduğu bağlı qapının o üzündən, başını dizinin altına basıb gücü gəldikcə əzdiyi kürən itin hürüşü və qapının şüşəsini cırmaqlayan caynaqlarının səsləri eşidilirdi...
...Divara söykənib nəfəsi itə-itə, bu balaca, nağılvari komada ondan və indicə
qurtulduğu otağın qapısını dağıdan vəhşiləşmiş itdən savayı heç kəsin olmadığını anlayıb sustaldı... onun yersiz təşriflərindən cana doymuş qoca professorun, bayaq onu otağa ötürdükdən sonra dəhlizə qayıdıb paltosunu geydiyini, qapının kilidini astaca burub çölə çıxaraq, evi tərk etdiyini tsəvvürünə gətirib qızdırmalı üşütməylə üşütdü... sonra gözləri dəhlizin qaranlığına alışdıqca, o biri otağın bağlı qapısının şüşəsindən sızan zəif işığı sezib hərəkətə gəldi... heyi tükənmək üzrə olan bədənini divardan ayırıb ehmal addımlarla qapıya yaxınlaşdı... dəstəyini aşağı gərib qapını araladı və gördüyü mənzərənin dəhşətindən durduğu yerdəcə donub qaldı…
...Professor burda idi... yarıqaranlıq otağın yuxarı küncündə, üstü kağız-kuğuzla dolu yazı masasının arxasında oturub, balaca stolüstü lampanın işığında nə isə yazırdı...
…qorxudan, suzluqdan zəifləmiş ayaqlarını arxasınca sürüyə-sürüyə yeriyib professorla üzbəüz dayandı…
...Professor deyəsən, onun gəlişini hiss eləmədi... başını yazıların üstündən qaldırmadı...
Otağın yarıqaranlığından, ya professorun, uzaq illərdən yaddaşına hopmuş doğma vücudundan, ya nədənsə ağlamağı tutdu... gözünün yaşı yanağı boyu diyirlənib sinəsinə süzüldü... boğazına dolan qəhəri bir təhər udub, dil-dodağı titrəyə-titrəyə yalnız:
- Niyə belə eləyirsən, dostum?.. - deyə bildi.
Professor qələmini masanın üstünə qoyub başını qaldırdı və eynəyinin arxasından qəribə şüursuz baxışlarla nazirə zilləndi...
Ürəyi qırıldı...
Professor həmin adam deyildi... bəbəkləri anlaşılmaz bir dəyişkənliklə dəyişmiş... gözləri qəribə bir sivriliklə kənarlara dartılmış, bəbəkləri irilib, az qala gözlərinin ağını bağlamışdı...
Ağzını açıb: “Niyə belə eləyirsən, dostum?..” demək istədisə də, qorxudan, ya suzluqdan, büzüşüb alt çənəsinin dibinə düşən buz kimi soyuq dilini tərpədə bilmədi... hökmünün oxunmasını gözləyən müttəhim tək, durduğu yerdə dayanıb qaldı... sonra necəsə, elə durduğu yerdə, kövrəlib qəhərlənmədən, sakitcə ağladı...
...Professor dinmirdi... gözünün ağını bağlamış qorxunc, qara bəbəkləri hələ də nazirə zillənmişdi...
- Mən ki… - nazir haçandan-haçana, özünü toplayıb bir təhər mızıldandısa da, boğazına dolan qəhər sözünün ardını gətirməyə, gecənin bu vədəsi, bu yağışın-tufanın altında maşın sürdürüb bu balaca komaya pənah gətirməyinin səbəbini deməyə imkan vermədi...
...Dəhlizin o başından, hələ də kürən itin vəhşi hürüşü eşidilirdi... İt hürüb-hürüb, arada bir canavar ulartısıyla ulayırdı…
- Mənə kömək edin, professor... - nazir deyib hıçqırdı, sonra mizin yaxınlığındakı alçaq kətilə çöküb, başını masanın kənarına söykədi, hönkür-hönkür ağladı. - Mən tələdəyəm...
Professorun, dəhlizin qaranlığının davamını andıran qaranlıq gözlərində heç bir hərəkət sezilmədi... o, nazirin ağlamağını, nəyinsə axırını gözləyən tək, səbr və təmkinlə seyr eləməyinə davam etdi... arada bir, qara, cansız düymələri andıran bu gözlərin dərinliyində yaş damlalarına bənzər nə isə işıldayıb, yoxa çıxdı. Yoxsa bu, nazirə belə göründü?!..
...Nəfəsini içinə qısıb, professorun nə isə də deyəcəyini gözlədisə də, o dinmədi, başını aşağı salıb, nəyinsə cavabını axtaran tək, dərin fikirlərə qərq oldu...
...Dəhlizdən otağa axmağa başlayan sirli qaranlıqdan, ya professorun, ucları iti sivriliklə yuxarı dartılan qulaqlarından, naziri vahimə bürüdü... ağır gövdəsini silkələyib ayağa qalxdı… ayağının altında tanış cırıltıyla cırıldayan döşəmənin yırğalanmasından duruxub dayandı... və yalnız onda professorun bayaqdan bura, sən demə, ona yox, ondan arxada dayanmış, ya otağın yarıqaranlıq boşluğundan asılmış kiməsə zilləndiyini anladı... sonra necəsə, qəfildən, beyninin hansı səmtindənsə ildırım sürətiylə ötüşən qısaca anın içiylə, onu evindən didərgin salmış məşum gecə qonağının, onu çoxdannan bəri nişana almış qorxunc Ölüm mələyi olduğunu anlayıb titrətdi... bu ölüm havalı məkandan, bu dəhşətli ilğım bataqlığından qurtulmağın bircə yolunun, baş götürüb buralardan qaçmaq olduğunu dərk edib hərəkətə gəldi... bir-birini üstələyən qorxu cərəyanlarının əldən saldığı xəstə bədənini ehmalca masadan aralayıb, xəyallar dəryasına qərq olmuş professoru fikirdən ayırmamaq məqsədi ilə səssizcə geriyə çəkildi... bu dəfə döşəmənin cırıltısına məhəl qoymadan, ehmal addımlarla otaqdan sivişib, qapını arxasınca bağladı... dəhlizin işığını yandırmadan, kor hərəkətlərlə qaranlıqda axtarıb tapdığı paltosunu asılqandan qamarlayıb, çöl qapısının kilidini axtardı...
...İtin, canavar ulartısını andıran səsi kilidi tapmağa imkan vermirdi... otağın qapısı ağır caynaq zərbələrindən çatlamaq üzrəydi…
...Qapının kilidini axır ki, tapdı… kilidi burub açmağıyla, qapının nazik ağac qabığından içliyinin yarılmağı, ordan sivrilib çıxan nəhəng itin pələng sıçrayışıyla üstünə şığımağı bir oldu…
...Gövdəsini qapıdan zorla çıxarmağa macal tapdı... qapını çırpmağıyla itin, qapı arasında qalan pəncəsindən fışqıran qanın ayağına dağılmağı bir oldu…
Əyilib ayağına baxdı...
...Şalvarının balağı qan içində idi... Qapının o üzündən itin yazıq zingiltisi eşidildi...
…Ayaqları bir-birinə dolaşa-dolaşa, pillələri bir təhər enib həyətə çıxdı... küləyin uçurduğu qaranlıq ağaclıqların arasıyla başıalovlu halda o yan-bu yana qaçdısa da, maşınını tapmadı.
Maşını yoxa çıxmışdı...
...Yağış güclənmişdi... Həyətin çıxışı ha tərəfdə idi?..
Özünü, dalanabənzər darısqal bir yerə salıb, ürəyi sıxıla-sıxıla yeridi...
Dalanın sonu açıq çöllüklə uzanan maşın yolunda bitirdi...
Maşını burda da yox idi…
Sürücüsünün, dana üzünü andıran yastı sifətini gözünün qabağına gətirib əsəbilikdən boğula-boğula ürəyində: “Heç eybi yox... bunun sabahı da olacaq, haramzada...” - fikirləşib pay-piyada yola düzəldi.
…Maşın yolu bomboş idi... bircə səkinin kənarları boyu uzanan solğun işıq dirəkləri yağışın isladıb qara güzgü kimi parıldatdığı səkilərə zəif işıq zolağı salırdı...
…Qolçağını sivirib saatına baxdı…
Beşin yarısı idi... Deməli, sübhə az qalırdı...
Bu nə demək idi?!.. - ürəyi xəfif titrəyişlə titrəyə-titrəyə fikirləşdi. - Bu qədər vaxtı bu yarıqarnlıq, sirli komanın ha tərəfində itirmişdi, hara ötürmüşdü?.. Yoxsa, saatı işləmirdi?..
Saatı qulağına tutub qulaq asdı... və incə mexanizminin, kəpənək qanadının çırpıntısını andıran səsini eşitdi.
Bəlkə xarab olan, başıydı?!.. Onun hesabıyla cəmi yarımca saat keçirdiyi bu balaca komada o nə ilə məşğul olmuşdu ki, indi özü də xatırlamırı?!..
Ya bəlkə yenə yuxudaydı... və bütün bu baş verənlər dünənki gecədən başlayıb onu addım-addım izləyən həmin o göyümtül şüalı yuxusunun davamıydı?..
…Ayaqqabıları təzə idi deyə, yeridikcə, dabanları maşın yolunun kimsəsiz sakitliyinə taqqıltı salırdı...
Ayaqqabılarının səsinə qulaq asa-asa, heç nə düşünüb daşınadan, yağış üz-gözünü isladıb boyun-boğazına dola-dola, hara, hansı səmtə getdiyini özü də bilmədən, yeridi...
Bayaq professorgilə gedərkən, maşının çalaya düşdüyü dairəyə çatıb səkinin o biri üzünə adladı...
Olsun ki, bu yol şəhərin mərkəzinə - evlərinə aparırdı...
Küçələr bomboş, binaların işığı sönük idi. Şəhər yuxuda idi...
Yeridikcə, tədricən ayaqlarının, bunun ardınca, bütün bədəninin soyuduğundan, gözlərinin qabağı sarımtıl dairələrlə bərq vurduğundan, addımlarını yavaşıtdı...
Bir qədər sonra isə nə yağışın, nə bayaqdan bura yaş asfalta dəyib kimsəsiz boşluğa taqqıltılar salan ayaqqabılarının səsinin eşidilmədiyini hiss edib duruxdu… sonra bu səssizliyin təsirindən, ya bütün gecəni keçirdiyi dəhşətləri hələ də canında gizildəyən vücudunun taqətsizliyindən, getdiyi yerdə elə zəiflədi... özünü, dizi üstə düşüb ağlamaqdan zorla saxladı... paltosunun yaxalğını qaldırıb addımlarını yeyinlətdi, işıq dirəklərinin yol kənarındakı ağaclıqlara sızdırdığı işıq selinə baxa-baxa, bütün bu baş verənlərin yuxu olmadığını necəsə, beyninin hansı ayıq toxumasıylasa başa düşüb irəlilədi...
...Arxadan yenə it hürüşü eşidilirdi…
Geriyə qanrıldı...
Yenə professorun iti idi… bayaq qapının arasında əzdiyi pəcəsinin qanı tökülə-tökülə, bir ayağı havada, ardınca gəlirdi…
…Əllərini poltosunun ciblərinə basıb geriyə qanrılmadan addımlarını yeyinlətdi və elə bu məqam bədəninin, ayaqlarının yox, çarxlara bənzər nəyinsə üstüylə sürüşdüyünü hiss edib ha aşağı əyildi baxsın ki, onu səkinin üstüylə, buzun üstüylə sürüşdürən tək, sürənin nə olduğunu anlasın, qarnı imkan vermədi…
...İtin ətürpədən ulartısı qəfildən hardansa, lap yaxından eşidildi və nazir, nəyin üstə sürüşdüyünün fərqinə varmadan, bütün bədəniylə irəliyə atıldı... «Təkərlər» dəli bir sürətlə onu, sola burulub üzü aşağıya uzanan yolla aşağı sürüşdürdü...
Çarxların üstüylə sürüşdükcə, nazir qəribə bir nisgillə özünü uzaq uşaqlıq illərində... kəndin yoxuş yollarıyla sürdüyü əldəqayırma kirşəsində hiss elədi... bu qəfil sürətin və çəkisizliyin şövqündən, az qala qanad açıb uça-uça, səsi gəldikcə: “Uşaqla-a-ar!!! Gəlirə-ə-əm!!!” - deyə qışqırmaqdan özünü zorla saxladısa da, çox keçmədi ki, nəfəsinin təngidiyini, ürəyinin qısa qapanmalarla sıxıldığını duyub, yol kənarıyla cərgələnən kol-kosdan yapışıb dayandı... bu dəli uçuşa ara verməkdən, kəsilməkdə olan nəfəsini nizama salmaqdan ötrü bir müddət tövşüyə-tövşüyə dayanıb durdusa da, bədəni arxadan eşidilən hürüşdən hərəkətə gəlib onu yenidən yola buraxdı və naziri, bədni çalxalana-çalxalana harasa irəliyə axıtdı… tarazlığını saxlamaqdan ötrü qollarını yanlara açıb geriyə qanrıldı...
...İtin səsi eşidilsə də, özü görünmürdü…
Arxada ümumiyyətlə, daha heç nə görünmürdü… nə evlər, nə işıq dirəkləri, nə yaş asfalt… İndi arxanı, nazirin heç vaxt, heç yerdə görmədiyi, qəribə tüstülü-dumanlı qaranlıq bürümüşdü... arxada qalan nə varsa, sanki çoxdannan, lap çoxdannan əriyib itmişdi...
...Əl atıb, yaxınlıqdakı ağacın gövdəsinə yapışdı... İtin ətürpədən səsindən, arxanın qaranlığından gizlənməkdən ötrü gözlərini bərk-bərk yumub ağaca qısıldı...
...Ağacdan anasının iyi gəlirdi... sonra nazir, bərk-bərk qucaqlayıb sığındığı gövdənin içiylə axan ilıq, xəfif titrəyişləri hiss elədi... gözündən süzülən iki damla yaş yanağı boyu diyirlənib sinəsinə süzüldü...
...Ağac nəfəs alırdı...
Bəlkə bu, anasıydı?.. - ürəyi həyəcanla döyünə-döyünə fikirləşdi. - Yolunu gözləməkdən bezib, ölüb, onunla yenidən qovuşmaq üçün burda bitmişdi?!..
...Dizləri boşaldı... çöməlib yerə oturmaq istədisə də, “çarxlar” imkan vermədi... onu yerindən qoparıb yenə üzüaşağı sürüdülər... və yalnız onda nazir, bayaqdan bura bədəninin ağırlığını üstündə daşımaqdan şişib köpüşmüş ayaqlarının, çarxlı roliklərin üstü ilə hərəkət elədiyini anlayıb duruxdu... bir vaxtlar arıqlamaqdan ötrü dənizkənarı parkda sürdüyü bu rolikləri nə vaxt ayağına geydiyini dəqiqləşdirməyə çalışdısa da, xatırlaya bilmədisə də, uzaq gənclik illərinin təcrübəsini unutmadığına, rolikləri, həmin o illərin cəldliyi ilə sürdüynə əmməllicə sevindi...
...sonra bir müddət daha heç nə düşünmədən, bədənini, ayaqlarını tərpətmədən, bitib-başa çatmayan yoxuşla sürüşə-sürüşə getdi... sonra elə bil elə sürüşə-sürüşə yuxuya getdi... Ya huşunu itirdi?..
...Yuxuda, ya mürgüdə idi... harasısa ağrıyırdı... Ağrının bədəninin ha tərəfindən sızdığını dəqiqləşdirməkdən ötrü qol-qıçını tərpədib baxdı... və ağrının mədəaltı vəzin nahiyəsindən sızdığını anlayıb, gör bir nə vaxtdan bəri susuz olduğunu xatırladı... ətrafa boylanıb bu kimsəsiz, yarıqaranlıq yolun şəhərin təxminən hansı məhəlləsində ola biləcəyini müəyyənləşdirməyə çalışdısa da, beyniniə dolan dumanın arasından heç nəyi ayırd edə bilmədi… yaddaşını səfərbər edib ümumiyyətlə, nə isə xatırlamağa çalışdısa da, yaddaşında, açıq mavi səmanın üzüylə ahəstə rəvanlıqla üzən ağappaq, çəkisiz buludlardan və suyun dibi ilə həmin ahəstəliklə rəqs edən tək, yırğalanan yaşıl dəniz yosunlarından savayı heç nəyin qalmadığı anlayıb sakitləşdi... sonra yaddaşının saxladığı bu mənzərələrdən, ya neçə vaxtın suzluğundan, başının hərləndiyini, gözlərinin qaraldığını hiss edib, su içməli olduğunu, bunun üçün yaxın ərazilri təşfiş edib o suyu təcili tapmalı olduğunu anladı... və bədənini hərəkətə gətrib, yolunun qurtaracağında qaralan yaşıllıqlar dolu, xiyabanabənzər əraziyə sarı sürüşdü...
...Göl, yaşıllıqlar dolu, xiyabana bənzər, ərazinin tən ortasında - ətrafı gül-çiçək və skamyalar dolu dairəvi, mərmər pyedestalın arasında idi...
...Suya pallı-paltarlı girdi... başını süya salıb qarnı dolanacan içdi, sonra həzzdən az qala, huşunu itirə-itirə, dərinə baş vurub, bədəni qıdıqlana-qıdıqldana bir xeyli üzdü…
Başını sudan çıxaranda hava işıqlanırdı... Gölün ətrafı, məxmər dərili suitilərlə dolu idi... Suitilər böyürə-böyürə uzanıb, oturub qara, girdə gözlərlə ona zillənmişdilər... bir neçəsi sürüşkən bədənini yırğalaya-yırğalaya suya girib yaxınına üzdülər, onu dövrəyə alıb nə dedilərsə, nazir onlara qoşulub gölün dibinə üzdü... orda hovuzun dibini bağlamış yaşıl yosunların arasıyla üzən xırda balıq sürüsünə cumub bir-ikisini ələ keçirə bildi... balıqların əti şipşirin idi... yedikcə, gözü işıqlanır, mədəsinin ağrısı sovuşurdu...
...Gün artıq yuxarıda idi… Uşaqlar, suitilər dolu gölü araya almış dəmir qəfəsliklərə dırmaşıb heyvanlara peçenye və alma qırıqları atır, tamaşaya yığılanlar, peçenyeləri havadaca tutan suitilərin qıvraqlığına qışqırışıb əl çalırdılar... və heç kim, qəfəsliyin son ucunda - üstü sarmaşıqlar və güllər dolu dekorativ kolluqların arasında çöməlmiş vəziyyətdə canını tapşırmış yoğun gövdəli, tosqun adamı görmürdü...
1988.
Yazıçı, dramaturq, əməkdar incəsənət xadimi.
1990-cı ildən Respublika Tərcümə və Ədəbi Əlaqələr Mərkəzinin sədri, «Xəzər» dünya ədəbiyyatı jurnalının baş redaktorudur.
Əsərləri rus, ingilis, fransız, alman, polyak, fars, özbək dillərinə tərcümə və nəşr edilib.
«Üçüncü mərtəbədə» (1976), «Şənbə gecəsi» (1980), «Keçid» (1984), "Tək" (1987), «İzdiham» (1991), «Subbotniy veçer» (Moskva 1984) «Azadlıq» (1997), «Yazı» (2005) kitabları nəşr edilib.
«Can üstə», «O məni sevir», «Yol üstə» pyeslərinin müəllifidir.
Q.Q.Markesin «Patriarxın payızı», T.Vulfun «Dünyanın hörümçək toru» romanlarını, qədim sufi əlyazmalarını – M.Nəsifinin «Mövcudluq haqqında həqiqət», Ə.Qəzalinin «Səadət iksiri», «Oğluma məktub», «İlahi bilik», İbn Ərəbinin «Məkkə açıqlamaları» və sair əsərləri azərbaycan dilinə tərcümə edib.
Əsərləri əsasında «Sərçələr» və «Qonaqlıq» televiziya tamaşaları «Gecə», «Cəza» filmləri çəkilib.
“Can üstə”, “O məni sevir” pyesləri “Yuğ” Dövlət teatrında səhnəyə qoyulub.
2001-ci ildə Vyana Universitetində A.Məsud yaradıcılığını tədqiq edən doktorluq işi müdafiə edilib (S.Dohan «Avropa şərqşünaslığında qadın yazarlar»).
“Humay” Milli Akademiyası mükafatı laureatıdır.
Haqqında yazılmış elmi işlər:
1. Azərbaycan ədəbiyyatı Avropa tədqiqatının diqqətini cəlb edir. S. Dohan: «Avropa şərqşünaslığında qadın yazarlar” – 2000
2. “Afaq Məsudun nəsri” – 2003
3. «Afaq Məsudun povestləri» - 2005
4. «Afaq Məsudun əsərlərində sənətkarlıq məsələləri» - 2006
5. Fərqanə Zülfüqarova: “İngilis və Azərbaycan ədəbiyyatlarında insan konsepsiyası – Virciniya Vulf və Afaq Məsudun yaradıcılıqları əsasında” – 2010
четверг, 1 ноября 2007 г.
Подписаться на:
Комментарии к сообщению (Atom)
Evis kredit kredit sirk?t siz? baslamaq lazimdir h?r hansi m?bl?g borc haziriq
ОтветитьУдалитьSizin s?xsi is. biz d? ?g?r, 3% faiz d?r?c?si il? kredit verm?k biz d? ev satmaq bil?r ayliq öd?nis evi almaq ist?yir?m
S?n. bel? Xahis k?nd t?s?rrüfati k?nd t?s?rrüfati kredit üçün müraci?t. Siz kredit lazimdir ?g?r
, Evisloanfirm@gmail.com çox s?b?bl?ri niy? ola bil?r: bizim e-poçt ?laq?
gözl?nilm?z avtomobil v? ya ev t?mir - Siz b?zi ?lav? pul ?ld? etm?k lazimdir
Sizin toy v? ya xüsusi bayram üçün öd?nilm?si. Lakin, bunun üçün lazim n?
Yuxaridaki 100.000 ABS dollari $ 5000 ABS dollari arasinda borc zaman.
Sirk?tin ixtisaslasma.
1) 3% faiz d?r?c?si kredit verir.
2) Biz d? sizin h?r hansi bir siz seçdiyiniz bir ev ala bil?r
yer.