NATİQ SƏFƏROVA MƏKTUBLAR
Əzizim Natiq!
sənə, yeni il ərəfəsi - soyuq küləkli sübh çağının ala-toranlığında, heç vaxt qızdırıcı ilə isitmədiyimdən, gün ərzində lap soyuyub sakitliyi və kimsəsizliyi ilə əfsanəvi qraf Drakulanın qorxunc sarayını andıran yataq otağımdan, bu otağın yeganə isti guşəsi olan çarpayımdan yazıram.
Bilmirəm demişdim sənə, ya yox, mən niyəsə, yalnız çarpayıda - yarıoturaq vəziyyətdə balışa söykənən yerdə yazıram. Olsun ki, ona görə ki, yalnız bu çarpayıda özümü, evin və çölün bitib-tükənməz mənasızlıqlarından, dəryanın ortasında bitmiş tənha adada sudan qorunan tək, qoruya bilirəm. Ayaqlarımı həqiqətən, yerdən üzən bu yumşaq ada olsun ki, məni hələ də nələrdənsə xilas edir.
Əslinə qalanda, sənə tez-tez yazmaq istəyirəm, amma bu, həmişə alınmır. Sənə məktub yazmaq nisgili tərslikdən, məni ya yol getdiyim yerdə, ya adamlar arasında, ya da, işlərimin ən qızğın çağı, bir sözlə, əlimin qələmə çata bilmədiyi ən yöndəmsiz məqamlarda yaxalayır. Yadındadı, «Xəzər»də çap etdiyimiz Fitsceraldın, Vulfun, Hemenqueyin məktublarını oxuduqda:
-Birimiz də uzaqda yaşamadıq ki, kefimizə düşəndə, bir-birimizlə məktublaşaq... - demişdin?..
İndi sən uzaqlardasan... mən də sənə məktub yazıram.
Hər axşam işdən evə doğru, adamlar və maşınlar dolu basırıq küçələrlə addımladıqca, bu qorxunc adam qasırğasında boğulub ölməməkdən ötrü, şəhərin uzaq, dağüstü qaranlıqlarında, daim soyuq küləklərin oynadığı, növbənöv yağıntıların yuyub-islatdığı qəbrin barədə düşünürəm və anlayıram ki, sənə yazdığım məktubları mən həm də həmin o qaranlıq, kimsəsiz sakitliyə, maşın və adam səslərinin eşidilmədiyi, heç kimin heç hara tələsmədiyi, sakitliyin də, küləyin də daim asta - asta, tələsmədən nə isə dediyi o çılpaq məzarlığa, yaxud, harasa daha uzaqlara - alçaq, taxta çəpərli həyətləri, qırmızı, kirəmid damlı komaları, tək-tük ayaq izlərinin saldığı ensiz cığırlarla harasa Şimala uzanan uzaq, qarlı rus kəndinə yola salıram...
- Əslində mən rusam, özü də beloqvardeyetsəm. - deyirdin, amma axı Naxçıvanda doğulmuşdun?!.. Bəs mən səni hardan tanıyırdım?.. Lap uşaqlıq illərindən... nə vaxtsa, necəsə birgə keçirdiyimiz iztirablar və doğmalıqlar dolu, o uzaq illərdən?.. Andersenin yazı masasının üstündəki qədim, büllur külqabının kənarında oturub bu dünyanın ədalətsizliyinə və qəddarlığına ağlayan balaca Nağılçı olduğunu hardan bilirdim?..
Bu dünya sirrlərlə doludu və nə yaxşı ki, bu sirlər bir ucdan «açıldıqca», onların müəmmalar və məxfiliklər dolu tükənməz qatlarının sonu olmadığını anlayırsan, dünyanın tək bir elə bu doğulandan bura görüb-tanıdığın sehrsiz, məzmunsuz varolmalar məskəni, ən uzağı, Kainatın bir tərəfindən asılmış vəziyyətdə hey hansısa boşluqlara sarı üzən çıxılmaz hava adası olmadığını anlayırsan.
O gün Tehran gəlmişdi. Sənin bir vaxtlar özünəməxsus, kaloritli təsvirlərinlə danışdığın Şəms Təbrizi ilə Cəlaləddin Ruminin bir vaxtlar yol ayrıcında baş tutan əlamətdar tarixi görüşündən - «İki dənizin görüşü»ndən bəhs edən həmin o kitabı mənə gətirmişdi. Danışdığın o tarixi hadisədə Şəmsi bihuş edib yerə yıxan qısa dialoqu unutmuşdum. Kitabı oxuyanda isə, orda məni bir məqam da - Radiy Fişin bu görüşdən aldığı təəsürat barədə qısa şərhi tutdu:
«O dövrün insanları aşiq olduqda xəstələnər, sevgidən ölərdilər... Dərin fikirdən, yaxud dəqiq təsvirlərdən riqqətə gəlib ağlayar, heyrət dolu nalələr təpərdilər... »
Bu bəndi oxuduqca, gözümün qarşısına sənin söz və duyğu həssaslığın, bənzərsiz reaksiyaların, danışıb-dinlədikcə, doluxsunub nisgillə susmağın, körpə uşaq sadəlöhvlüyü ilə sevinməyin, ya da, əsəbiləşib balaca qladiatora dönməyin gəlirdi. Axı sən əslində, Sözdə, Yazıda yaşayırdın?!.. Səni usta deyilmiş sözdən, ya yazıdan savayı, başqa nə ilə təəccübləndirmək, sevindiri kədərləndirmək olurdu ki?..
O gün çox sevdiyim mərhum bir yazıçının yığcam yubiley mərasiminə getmişdim.
Deyəcəksən: «Səndən nə əcəb?!..»
Söz və sənət adamlarının yığışdığı bu yarıqaranlıq, xudmani zalda bütün axşamı niyəsə elə səni düşünürdüm. Axı sən heç vaxt belə tədbirlərə getmirdin?!..
Mən də elə o barədə - ömrün boyu, əqidə və məslək baxımından əslində, guya sənə doğma olan bu adamlardan bu qədər uzaq qaçmağının səbəbi barədə düşünürdüm. Bilmirəm, zalın zəif işığından idi, ya o gecənin sıxıntı və təəssüf dolu atmosferindən idi, nə idisə, o axşam elə bil içi yosun və xırda balıqlar dolu bulanıq akvariumun içində idim... (indi dəqiq bilirəm ki, gülürsən.) Qəribədi ki, o gecədə iştirak edənlərin çoxu, sonradan belə məlum oldu ki, niyəsə bir-birini görə bilməmişdi. Nə mən, nə də Ramiz, sən demə, o gecə hardasa lap yaxınlığımızda əyləşən Vaqifi, Vaqif isə bizləri görməmişdi. Eləcə də o birilər... Sözün əsil mənasında, mistik bir atmosfer idi. Danışmaq üçün səhnəyə çıxanların ayaq səsləri eşidilmirdi... dəqiqədə bir, kimsə hardasa, akvariumun dibinə yatan sürüşkən yosun bataqlığında sürüşən kimi, büdrəyib sürüşürdü...
O axşam həmin o səssiz, ehmal tədbirdə mənə elə gəldi ki, ədəbiyyat adamları bu başıqarışıq, işgüzar şəhərdə içi yosunlar və xırda balıqlar dolu bulanıq akvariumun içinə salınmış vəziyyətdədilər. Bilmirəm, zamanın buyruğu belədi, yoxsa, daim sakit, qayğısız həyata alışmış bu tədbirli qələm əhli müstəqillik adı altında qopan bütün bu vurdu-vızandan, bu dəli entuziazmdan özünü yalnız bu şəkildə qoruyub saxlaya bilir?..
Ümumiyyətlə, son vaxtlar ölkə həyatında gedən işgüzar irəliləyişlərin hansı iblisanə məkrləsə Ədəbiyyatın, mədəniyyətin məhvinə yönəldiyi duyulur. Ölkənin yaşayış rifahı yüksəldikcə, dükan və restoranların, əcnəbi qurumların və maşınların sayı artıb çoxaldıqca, su və kanalizasiya sistemləri abadlaşdırıldıqca, Ədəbiyyat öz incə əhli ilə harasa kənara - girişi, çıxışı olmayan, gözdən-könüldən uzaq, qapalı bir əraziyə sıxışdırılır.
Üzdə görünən hadisələrin alt qatında gedən bu proses həm də məndə qəribə bir qorxu hissi yaradır. Mən düşünürəm ki, belə gedərsə, hər şeydə birincilik qazanıb varlana-varlana, ədəbiyyatımızı, mədəniyyətimizi, iki sevgili bir-birini səs-küylü stadionda itirən tək, itirəcəyik. Onda biz nəyə oxşayacağıq?.. Axı Mirzə Cəlildən, Haqverdiyevdən üzü bəri yazıldığı, deyildiyi kimi, canımızı isitməkdə davamlı olan mal-pul yanğımızı, acgöz tamahkarlığımızı ədəbiyyatsız, teatrsız daha nə ilə ovundura biləcəyik?..
Yeni ilini təbrik eləmirəm. Bilirəm ki, orda - Zamanın hardansa tərpənməx şəkildə asılıb qaldığı o yerdə Yeni il gəlmir. Təbrikin əvəzinə, sənə «İmperiya»mdan bir neçə duyğu göndərirəm. Ramiz demişkən, mən də öz İmperiyamı qururam...
Əzizim Natiq!
sənə, yeni il ərəfəsi - soyuq küləkli sübh çağının ala-toranlığında, heç vaxt qızdırıcı ilə isitmədiyimdən, gün ərzində lap soyuyub sakitliyi və kimsəsizliyi ilə əfsanəvi qraf Drakulanın qorxunc sarayını andıran yataq otağımdan, bu otağın yeganə isti guşəsi olan çarpayımdan yazıram.
Bilmirəm demişdim sənə, ya yox, mən niyəsə, yalnız çarpayıda - yarıoturaq vəziyyətdə balışa söykənən yerdə yazıram. Olsun ki, ona görə ki, yalnız bu çarpayıda özümü, evin və çölün bitib-tükənməz mənasızlıqlarından, dəryanın ortasında bitmiş tənha adada sudan qorunan tək, qoruya bilirəm. Ayaqlarımı həqiqətən, yerdən üzən bu yumşaq ada olsun ki, məni hələ də nələrdənsə xilas edir.
Əslinə qalanda, sənə tez-tez yazmaq istəyirəm, amma bu, həmişə alınmır. Sənə məktub yazmaq nisgili tərslikdən, məni ya yol getdiyim yerdə, ya adamlar arasında, ya da, işlərimin ən qızğın çağı, bir sözlə, əlimin qələmə çata bilmədiyi ən yöndəmsiz məqamlarda yaxalayır. Yadındadı, «Xəzər»də çap etdiyimiz Fitsceraldın, Vulfun, Hemenqueyin məktublarını oxuduqda:
-Birimiz də uzaqda yaşamadıq ki, kefimizə düşəndə, bir-birimizlə məktublaşaq... - demişdin?..
İndi sən uzaqlardasan... mən də sənə məktub yazıram.
Hər axşam işdən evə doğru, adamlar və maşınlar dolu basırıq küçələrlə addımladıqca, bu qorxunc adam qasırğasında boğulub ölməməkdən ötrü, şəhərin uzaq, dağüstü qaranlıqlarında, daim soyuq küləklərin oynadığı, növbənöv yağıntıların yuyub-islatdığı qəbrin barədə düşünürəm və anlayıram ki, sənə yazdığım məktubları mən həm də həmin o qaranlıq, kimsəsiz sakitliyə, maşın və adam səslərinin eşidilmədiyi, heç kimin heç hara tələsmədiyi, sakitliyin də, küləyin də daim asta - asta, tələsmədən nə isə dediyi o çılpaq məzarlığa, yaxud, harasa daha uzaqlara - alçaq, taxta çəpərli həyətləri, qırmızı, kirəmid damlı komaları, tək-tük ayaq izlərinin saldığı ensiz cığırlarla harasa Şimala uzanan uzaq, qarlı rus kəndinə yola salıram...
- Əslində mən rusam, özü də beloqvardeyetsəm. - deyirdin, amma axı Naxçıvanda doğulmuşdun?!.. Bəs mən səni hardan tanıyırdım?.. Lap uşaqlıq illərindən... nə vaxtsa, necəsə birgə keçirdiyimiz iztirablar və doğmalıqlar dolu, o uzaq illərdən?.. Andersenin yazı masasının üstündəki qədim, büllur külqabının kənarında oturub bu dünyanın ədalətsizliyinə və qəddarlığına ağlayan balaca Nağılçı olduğunu hardan bilirdim?..
Bu dünya sirrlərlə doludu və nə yaxşı ki, bu sirlər bir ucdan «açıldıqca», onların müəmmalar və məxfiliklər dolu tükənməz qatlarının sonu olmadığını anlayırsan, dünyanın tək bir elə bu doğulandan bura görüb-tanıdığın sehrsiz, məzmunsuz varolmalar məskəni, ən uzağı, Kainatın bir tərəfindən asılmış vəziyyətdə hey hansısa boşluqlara sarı üzən çıxılmaz hava adası olmadığını anlayırsan.
O gün Tehran gəlmişdi. Sənin bir vaxtlar özünəməxsus, kaloritli təsvirlərinlə danışdığın Şəms Təbrizi ilə Cəlaləddin Ruminin bir vaxtlar yol ayrıcında baş tutan əlamətdar tarixi görüşündən - «İki dənizin görüşü»ndən bəhs edən həmin o kitabı mənə gətirmişdi. Danışdığın o tarixi hadisədə Şəmsi bihuş edib yerə yıxan qısa dialoqu unutmuşdum. Kitabı oxuyanda isə, orda məni bir məqam da - Radiy Fişin bu görüşdən aldığı təəsürat barədə qısa şərhi tutdu:
«O dövrün insanları aşiq olduqda xəstələnər, sevgidən ölərdilər... Dərin fikirdən, yaxud dəqiq təsvirlərdən riqqətə gəlib ağlayar, heyrət dolu nalələr təpərdilər... »
Bu bəndi oxuduqca, gözümün qarşısına sənin söz və duyğu həssaslığın, bənzərsiz reaksiyaların, danışıb-dinlədikcə, doluxsunub nisgillə susmağın, körpə uşaq sadəlöhvlüyü ilə sevinməyin, ya da, əsəbiləşib balaca qladiatora dönməyin gəlirdi. Axı sən əslində, Sözdə, Yazıda yaşayırdın?!.. Səni usta deyilmiş sözdən, ya yazıdan savayı, başqa nə ilə təəccübləndirmək, sevindiri kədərləndirmək olurdu ki?..
O gün çox sevdiyim mərhum bir yazıçının yığcam yubiley mərasiminə getmişdim.
Deyəcəksən: «Səndən nə əcəb?!..»
Söz və sənət adamlarının yığışdığı bu yarıqaranlıq, xudmani zalda bütün axşamı niyəsə elə səni düşünürdüm. Axı sən heç vaxt belə tədbirlərə getmirdin?!..
Mən də elə o barədə - ömrün boyu, əqidə və məslək baxımından əslində, guya sənə doğma olan bu adamlardan bu qədər uzaq qaçmağının səbəbi barədə düşünürdüm. Bilmirəm, zalın zəif işığından idi, ya o gecənin sıxıntı və təəssüf dolu atmosferindən idi, nə idisə, o axşam elə bil içi yosun və xırda balıqlar dolu bulanıq akvariumun içində idim... (indi dəqiq bilirəm ki, gülürsən.) Qəribədi ki, o gecədə iştirak edənlərin çoxu, sonradan belə məlum oldu ki, niyəsə bir-birini görə bilməmişdi. Nə mən, nə də Ramiz, sən demə, o gecə hardasa lap yaxınlığımızda əyləşən Vaqifi, Vaqif isə bizləri görməmişdi. Eləcə də o birilər... Sözün əsil mənasında, mistik bir atmosfer idi. Danışmaq üçün səhnəyə çıxanların ayaq səsləri eşidilmirdi... dəqiqədə bir, kimsə hardasa, akvariumun dibinə yatan sürüşkən yosun bataqlığında sürüşən kimi, büdrəyib sürüşürdü...
O axşam həmin o səssiz, ehmal tədbirdə mənə elə gəldi ki, ədəbiyyat adamları bu başıqarışıq, işgüzar şəhərdə içi yosunlar və xırda balıqlar dolu bulanıq akvariumun içinə salınmış vəziyyətdədilər. Bilmirəm, zamanın buyruğu belədi, yoxsa, daim sakit, qayğısız həyata alışmış bu tədbirli qələm əhli müstəqillik adı altında qopan bütün bu vurdu-vızandan, bu dəli entuziazmdan özünü yalnız bu şəkildə qoruyub saxlaya bilir?..
Ümumiyyətlə, son vaxtlar ölkə həyatında gedən işgüzar irəliləyişlərin hansı iblisanə məkrləsə Ədəbiyyatın, mədəniyyətin məhvinə yönəldiyi duyulur. Ölkənin yaşayış rifahı yüksəldikcə, dükan və restoranların, əcnəbi qurumların və maşınların sayı artıb çoxaldıqca, su və kanalizasiya sistemləri abadlaşdırıldıqca, Ədəbiyyat öz incə əhli ilə harasa kənara - girişi, çıxışı olmayan, gözdən-könüldən uzaq, qapalı bir əraziyə sıxışdırılır.
Üzdə görünən hadisələrin alt qatında gedən bu proses həm də məndə qəribə bir qorxu hissi yaradır. Mən düşünürəm ki, belə gedərsə, hər şeydə birincilik qazanıb varlana-varlana, ədəbiyyatımızı, mədəniyyətimizi, iki sevgili bir-birini səs-küylü stadionda itirən tək, itirəcəyik. Onda biz nəyə oxşayacağıq?.. Axı Mirzə Cəlildən, Haqverdiyevdən üzü bəri yazıldığı, deyildiyi kimi, canımızı isitməkdə davamlı olan mal-pul yanğımızı, acgöz tamahkarlığımızı ədəbiyyatsız, teatrsız daha nə ilə ovundura biləcəyik?..
Yeni ilini təbrik eləmirəm. Bilirəm ki, orda - Zamanın hardansa tərpənməx şəkildə asılıb qaldığı o yerdə Yeni il gəlmir. Təbrikin əvəzinə, sənə «İmperiya»mdan bir neçə duyğu göndərirəm. Ramiz demişkən, mən də öz İmperiyamı qururam...
Комментариев нет:
Отправить комментарий