ALMAN KİLSƏSİ
Qızım Rənaya ithaf edirəm
- Günah məndədi. - dedim və hiss elədim ki, boğazımı qəhər tutur. Sözlərin qalanını, dodağım büzüldüyündən, axırını yeyə-yeyə dedim deyə, direktrissanın üzü təəssüflə əyildi. - Mənim ağlıma belə gəlməzdi ki, bu uşağın musiqi qabiliyyəti ola bilər. Axı onun heç adi dərslərə, nəğmə oxumağa belə həvəsi yox idi?!.. - sözümü axır ki, qəhərdən boğula-boğula da olsa, tamamlaya bildim.
Direktrissa qaşlarını qaldırıb yüngülcə pörtə-pörtə:
- Nahaq özünüzü belə üzürsüz. Burda günahkar axtarmağın da yeri yoxdu. - dedi. - Bilmək istəyirsinizsə, dahi musiqiçilərin çoxunun musiqi təhsili olmayıb. Əgər uşağın qabında həqiqətən bir şey varsa... Mənsə əminəm ki, var, özü də kifayət qədər, o, özünü biruzə verəcək.
Rəna nəhəng royalın arxasında, həmişəki kimi, kürəyini əyib oturmuşdu, direktrissa danışdıqca, şübhə dolu nəzərlərlə gah mənə, gah da direktrissaya baxırdı. Belədə o həmişə mənə balaca buzovu xatırladırdı. Mən onu bəzən elə belə çağırırdım: "Bu-zov..."
Direktrissa mənimlə üzbəüz qalmaqdan canını qurtarmaqdan ötrü ayağa qalxıb royala sarı getdi, Rənanın barmaqlarını əllərinin içinə alıb xəmiri yoğuran kimi yoğurdu.
- Siz bir buna baxın, barmaqlar royal dilləri üçün yaranıb. - dedi, sonra qızın əllərini royalın dilləri üzərinə buraxıb məlahətli səslə:
- Bayaqkını bir də çal, qızım. - dedi.
Rəna gözlərini döyüb belini dikəltdi, balaca, yumru barmaqlarını gərə-gərə Motsartın mürəkkəb akkordlu "Rekviyem"-ini bir də çalmağa başladı. Musiqinin ecazkar dalğaları otağa doldu.
Direktrissa arxasını royala çevirib gözlərini yumdu, sağ əlini havada gəzdirə-gəzdiə, "Rekviyem"- i hansısa görünməz klaviaturada Rənayla birgə çalmağa başladı.
Bir qədər sonra gözlərini açıb sağ tərəfimdə oturan müəllimlərə:
- Təsəvvür edirsiz? Siz bir qulaq asın. Bunu, bircə notu belə tanımayan, musiqi təhsili olmayan on dörd yaşlı uşaq çalır. - dedi.
Rəna bu sözləri eşitməsə də, getdikcə, çaldığından ilhamlanır, balaca barmaqlarını daha çevik işlədə-işlədə, sanki öz ustalığı ilə, otaqdakıların heyranlığına bəraət qazandırmağa çalışırdı.
Əsər sona yetəndə direktrissa artıq öz yerində idi, əllərini çənəsinə vurub gözlərini otağın məchul bir nöqtəsinə zilləyərək, fikrə dalmışdı.
- Düşünürəm, qızınızın musiqi sferasına daxil olması üçün yeganə yol - uşağı vokal üzrə hazırlamaqdır. – bunu müəllimlərdən biri - gözündəki eynəyin çərçivəsi yanağının dərin qırışlarında batan yaşlı, arıq bir qadın dedi və çönüb mənə baxdı. - Burda ifa texnikasından söhbət gedə bilməz. Barmaqlar sıfır səviyyəsindədir. Bəli, - o, direktrissanın nə isə demək istədiyini duyub onun sözünü havadaca kəsdi - ...sizinlə tamamilə razıyam ki, barmaqların müəyyən plastikası var, lakin, onlar dilləri tanımır, onların üzərində, balerina, dırnağı üstə dayanan kimi dayanmaq əvəzinə, yayxana-yayxana gəzişir. Bir sözlə, qatar ötüb. Ona görə də cuhudlar erkən yaşlarından uşaqlarını musiqi, balet, idman və sair sahələrdə sınayırlar ki, sonradan bu sayaq kazuslarla üzləşməsinlər.
Müəllimə sözünü bitirib qalibiyyət dolu üzü ilə yenə mənə baxdı.
Müəllimənin bu sözündən ürəyim sıxıldısa da, özümü o yerə qoymadım, çönüb saxta təbəssümlə Rənaya gülümsədim.
Rəna royalın arxasında dünyadan xəbərsiz buzov sifətiylə oturub mənə və müəllimlərə elə baxırdı, elə bil deyilənlərin onun üçün yaxşı, ya pis olduğunu anlamırdı.
…Biz küçəyə çıxanda, musiqi məktəbinə, əlləri, müxtəlif ölçülü musiqi alətləri qutularıyla dolu bir dəstə uşaq daxil olurdu. Rənanın, onların ardınca gizli həsrətlə baxmağından əsəbiləşib kürəyini dümsüklədim:
- Belini düzəlt. - dedim.
Rəna paltosunun yaxalığını qaldırıb, dinməz-söyləməz yanaşı addımlayırdı. Onun nə düşündüyünü anlamaq çətin idi. Olsun ki, o, son iki ili saatlarla, günlərlə barmaq-barmaq yığıb öyrəndiyi "Rekviyem"- ə görə çəkdiyi əziyyətləri barədə düşünürdü. Mənsə, onun uşaqlıq illərini xatırlayır, məktəbə, musiqiyə, kitaba olan laqeydliyini, şirniyyata və yatmağa olan meylini yadıma salır, canımı beləcə, bu günkü qəzanın baiskarlığından qurtarmağa çalışırdım.
Əslində isə hər şey iki il bundan əvvəl, ciddi musiqidən çox-çox uzaq bir ərazidə, öz sadəlövh uşaq aləmində yaşayan Rənayla Alman kilsəsinə - şəhərin mərkəzi küçələrindən birində, izdihamlı səkidən bir addım geriyə çəkilən tək, bozarmış kol-kosun, sarımtıl gül alleyasının arasında gizlənən, az qala buludlara dirənən qaramtıl qülləsi isə lap uzaqlardan görünən qədim tikiliyə getdiyimiz gündən başlamışdı…
Həmin gecə skripkaçılardan ibarət yığcam orkestr Baxın, Motsartın, Vivaldinin əsərlərini ifa etdikcə, Rənanın ovsuna düşən tək, hərəkətsiz qaldığını, hardansa, hansısa ilahi yüksəkliklərdən zala dolmağa başlayan bu musiqinin, onu getdikcə qəribə bir çəkisizliyə saldığını hiss edəndə hələ mən, bu gözlənilməz təəssüratın nə ilə nəticələnəcəyindən, bu ali musiqinin onun balaca, uşaq qəlbində hansı dəyişikliklər yaradacağından xəbərsiz idim. Teatr və konsert salonlarında adəti üzrə üfürülmüş qarğıdalı və çips yeyən, kino-zallarda mürgüləyən Rənanın, burda nəyinsə izinə, ya içinə düşmüş kimi, bu vaxta qədər onun özünə də bağlı qalan hansısa dərinliklərə endiyi, orda nələrsə gördüyü, onun musiqinin təsirindən irilən bəbəklərinin hardasa, səhnədən kənarlarda -naməlum, görünməz ərazilərdə gəzişdiyindən anlamaq olurdu.
Konsertin o biri günündən etibarən Rənanın günləri piano arxasında keçməyə başladı. Dillərin üzəriylə bataqlıq üzərində gəzən tək, qəribə bir ehtiyatla, barmaq-barmaq gəzişən Rənanın, cəmi bir neçə aydan sonra usta peşəkarlıqla çalmağa başladığı "Rekviyem"-i eşidəndə isə, mən özümü nəyinsə – bizlərə yaxınlaşmaqda olan hansısa təhlükənin astanasında duymağa başladım...
Çox keçmədi ki, Rəna barmaq-barmaq yığa-yığa öyrəndiyi «Rekviem»i tezliklə iri akkordlarla, getdikcə, daha həvəslə çalır, səhərlərimiz - otaqların divarlarını lərzəyə gətirən «Rekviem»in ağır sədalarıyla açılır, axşamlarımız həmin hüznlə başa çatırdı.
Bir qədərdən sonra bu dağıdıcı akkordların evimizdə nəyisə dəyişdiyini, məndə, o biri qızımda və yoldaşımda qəribə, izaholunmaz dəyişikliklər yaratmağa başladığını duydum…
Bizlərdə və evdə nəyin dəyişdiyini dəqiq müəyyən edə bilməsəm də, mənim üçün aydın olan bir bu idi ki, Rənanın Alman kilsəsindən özü ilə gətirib gəldiyi bu musiqi dəfələrlə eşitdiyim həmin o məşhur "Rekviyem" deyildi... Bu, nə vaxtdan bərisə evimizin hansı küncündəsə soluxub qalmış, indi isə musiqiylə ətə-qana dolub şahə qalxan insana, ruhabənzər dəhşətli bir dalğa idi...
- Bilirdim belə olacaq. - Rənanın qolundan tutub maşın yolunu keçirə-keçirə, sükutu pozmaq xatirinə dedim.
Rəna dinmirdi, üzü, matəm dolu əzablardan kölgəli idi. O mənimlə yanaşı addımlayır, addımlarını qəsdən ləngitməsindən, məndən geriyə qalmağa çalışdığı bilinirdi.
Mən, mövzunu dəyişib, bütün yeniyetmələr kimi, Rənanı da qarşıda gözləyən işıqlı gələcəkdən danışır, yiyələnə biləcəyi digər peşələrin üstünlüyünü, onun bu sahələrdə qazana biləcəyi uğurları sadalayırdım.
Rənanın gözlərinin altı qaralmış, burnu uzanmışdı. Belədə onun üzü, qədim yunan filosoflardan hansı birininsə üzünü xatırladırdı...
…Həmin günün axşamı Rəna pianoya yaxın getmədi, otağına çəkilib orda divanda üzü divara uzanıb qaldı.
Rənanın matəmindən, o axşam işıqlarımız söndü və səhərəcən yanmadı. Bütün gecəni böyük qızımla mətbəxdə, şam işığında keçirməli olduq. Bütün gecəni Rənanın qaranlıq zülmətə qərq olmuş otağında sovrulan faciəvi burulğanların titrəyişini biz uzaqdan-uzağa mətbəxin soyuq qaranlığında hiss eləyirdiksə də, o tərəfə keçməyə cürət eləmirdik.
…Səhər naharında Rənanın gözlərinin altı yenə kölgəli idi. Bənizi solmuş, üzü bircə gecənin içində nazilib uzanmışdı. O özünü o yerə qoymur, məğlubiyyət kədərindən batmış səsi ilə indi də dünyanın məşhur opera əsərlərindən, opera sənətinin əbədiliyindən, opera müğənnilərinin bədən quruluşunun hansı tələblərə cavab verməli olduğundan və sairədən danışa-danışa, hey nə isə çeynəyirdi.
Mənsə onun, bütün gecəni, kursunu dəyişmək məcburiyyətində qalmış gəminin aqibətini yaşadığını, «Rekviem» - in ərazisinə qərq olmaqdan ötrü, uğursuzluğa düçar olmuş pianoçuluqdan vokala kökləməklə məşğul olduğunu anlayır, bütün gecəni onun qaranlıq, səssiz otağında sovrulan burulğanların mənasını dərk edirdim...
Həmin gündən, "Rekviyem"in piano variantı, onun daha dəhşətli növü ilə - opera variantı ilə əvəz olundu. "Rekviyerm'-i, indii, Rənanın hansısa musiqi mağazasından alıb gətirdiyi vahiməli qadın xoru oxuyurdu. Bu təxminən, bizlərə qarşı qurulmuş xalq məhkəməsini andıran müdhiş, möhtəşəm xorun ittiham marşı idi.
Bəzən mən, nəhəngin bir kimsənin səsiylə oxuduğu bu əzəmətli, təkəbbürlü qadınları görürdüm də... Bu, üzlərinə şəffaf örtüklər salınmış, dolu bədənli, hündür boylu rahibələr idi… onlar «Rekviyem»-i əllərində tutduqları nəhəng notlara baxa-baxa oxuyur, oxuduqca, boyları sanki bir az da uzanır, başları evimizin tavanına dirənirdi...
Xoru dinlədikcə, Rənanın bənizinin ağardığını, gözlərinin böyüyüb onu, hansısa qədim, nəhəng balığa oxşatdığını müşahidə etdikcə hamılıqla mütəəsir olur, bu binəva qızcığazın böyüyüb boya-başa çatdığı öz evindəcə, doğmalarının arasındaca düşdüyü uçurumun çıxılmazlığından qurtara bilmirdik...
Belə məqamlar Rənanı dindirmək, yaxud olduğu yerlərin yaxınlığından ehtiyatsız ötüşmək - ağır işgəncələrdən sonra şirin yuxuya dalmış adamı yuxudan oyatmaq, bütün vücudunu narahat eləmək qədər günahlı bir işə çevrilmişdi. Bəzən biz ürəklənib, otaqları gərən, döşəməni titrədib, divarları çatladan bu musiqini kəsməkdən ötrü müxtəlif bəhanələr tapır, Rənanı musiqiyə bu ifrat aludəliyinə görə məzəmmət edirdiksə də, onun solğun bənizindən, gözlərinin dərinliyinə çökmüş lal kədərindən, nədəsə səhv etdiyimizi, nəyisə axıracan anlamadığımızı başa düşürdük. Uzaq əsrlərdə, Almaniyada dünyaya gəlmiş bu musiqinin balaca qızcığazı bizdən aldığını, gözümüzün qabağında ola-ola, hansısa sirli ərazilərdə saxladığını anlamaq nə qədər asan idisə, onu oralardan qoparıb geriyə qaytarmaq bir o qədər çətin idi... Musiqi bitən məqamlar Rənanın artıq həmin o «geridə» yaşaya bilmədiyi, öz otağına - sakit tənhalığa çəkilib ordan harasa, daha ayrı sakitlikliklərə sığınmaq ehtiyacı, onun bizlərdən tamamilə ayrıldığından, daha əvvəlki həyatı ilə yaşaya bilməyəcəyindən xəbər verirdi.
Günlər beləcə keçib gedirdi. Mən hər axşam işdən evə dönərkən, evimizi, yadelli işğalçılar tərəfindən zəbt edilmiş kimi, tanış matəm içində tapır, tələsik soyunub özümü Rənanın otağına salır, onu, rinqdə nakaut almış boksçunun vəziyyətində - divanda üzüqoylu uzanmış halda tapırdım. Böyründə əyləşib ehtiyatla saçlarını tumarlayır, üzgüçü çiyinlərini andıran möhkəm çiyinlərini öpür, ürəyini almaqdan ötrü fikirləşib hər dəfə nə isə yeni-yeni bəhanələr axtarıb tapırdımsa da, Rənan vəziyyətində heç nə dəyişmirdi.
Bir gün isə Rəna axır ki, üzünü mənə çevirdt, ağlamaqdan şişmiş gözlərini üzümə dikib:
- Mənə oxumaq da olmaz. - dedi - Səs tellərim zəifdi. Yuxarı nota qalxanda qırılır...
O axşam mən evdə olan bütün kasetləri bağlamaya yığıb dəhlizin aşağı başındakı divar şkafının əlçatmaz bir küncünə atdım. Səhəri günü isə, ümumiyyətlə, bu «yoluxucu» bağlamadan birdəfəlik qurtulmaq məqsədi ilə, onu evdə saxlamamaq qərarına gəldim, bağlamanı işə aparıb, orda köhnə kitabların arasında gizlətdim.
Kasetlərdən sonra evimizə sakitlik və əmin-amanlıq çökdü və biz bir müddət -«Rekviyem»-in izlərini yuyub təmizləməklə, onun, çalxalayıb zədələdiyi, nəyinsə yerini, nəyinsə mahiyyətini dəyişib tanınmaz hala saldığı mənzilimizi əvvəlki halına qaytarmaqla məşğul olduq. İlk əvvəl musiqinin olan-qalan izlərini yuyub aparmaqdan ötrü, xadimə çağırıb bütün otaqları döşəməsindən tavanınacan yudurtduq, Rənanın otağını böyük qızın otağıyla dəyişdik, evin ümumi ovqatını təzələməkdən ötrü, hər axşam yeni-yeni maraqlı macəra filmlərinin, komik filmlərin kasetlərini alıb gətirir, istirahət günləri gəzintilərə çıxır, ailəvi şam yeməkləri təşkil edir, «Rekviyem» barədə hamılıqla susurduq.
Rəna uzun, ağır xəstəlikdən sonra bədəninin müqavimətini büsbütün itirmiş halsız xəstəyə bənzəməyə başlamışdı. O, heç nə yemir, üzü, demək olar ki, gülümsəmir, suallarımıza qısa, küt cavablar verir, musiqi barədə kəlmə belə kəsmir, piano olan otağın qapısından, dərin uçurumun kənarından ötən tək, tələsik addımlarla ötüşür, daha yunan filosofuna bənzəmirdi...
Bir müddət hər şey beləcə, öz qaydası ilə getməyindəydi. Mən xoşbəxt idim. Arxada qalan iztirab və həyəcan dolu günlər məndə, klassik musiqiyə anlaşılmaz bir xof yaratmışdısa da, bunun fərqinə varmır, o barədə fikirləşməməyə çalışırdımsa da, hansısa gizli toxumamla, başımızın üstünü almış sirli təhlükənin tam sovuşmadığını, evin hansısa gizli bucaqlarına çəkilib gizləndiyini necəsə, hiss edirdim. Hisslərim məni aldatmamışdı...
Günlərin biri işdən evə dönərkən, həyətimizi başına götürən "Rekviyem"-in sədaları məni binanın girəcəyindəcə ildırım kimi vurdu... Mən əlimdəki zənbillərin ağırlığını unudub, pillələri iki-iki qalxdıqca, içi musiqi tufanıyla dolub daşan otaqların ən axırıncısında, tənha divanında, nəfəssiz halda üzüqoylu uzanan Rənanı təsəvvürümə gətirdikcə, nəfəsimin itdiyini, sinəmin ortasına kəsici tikə kimi ilişmiş sıxıntının boğazıma dirəndiyini, nəfəsim təngidikcə, boğulduğumu hiss edirdim.
Qapını açarla açıb özümü hövlnak içəri saldım... və dəhşətdən, ildırım vurmuş kimi dəhlizin ortasında dayanıb qaldım...
...O, yenə burda idi... öz ürəküzən çalarlarıyla dəhlizimizin divarları arasında gərilib tavana dirənir, yenə qapıları titrədirdi... Qadınların səsi getdikcə güclənir, yüksək diapazonu məni sıxışdırıb sanki çölə çıxarmaq istəyirdi...
Biləklərim, dizlərim süstləşib boşaldı, gözlərim qaraldı… əlimdəki zənbilləri qapının ağzındaca yerə saldım, heysiz ayaqlarımı ardımca sürüyə-sürüyə, özümü bir təhər Rənanın otağına çatdırdım... qapını açıb içəri daxil oldum və dayandığım yerdəcə quruyub qaldım...
Rənanın üzüqoylu uzanmalı olduğu divan bomboş idi...
Özümü hövlənak o biri otaqlara, mətbəxə atdım, çarpayıların altını, şkafların içini yoxladım… Rəna yoxa çıxmışdı... Sanki qeybə çəkilmişdi.
«Rekviem»-in qorxunc, iti şimşəyi andıran çaxıntılarını kəsmək üçün maqnitafonu axtardımsa da, mat qaldım...
Maqnitafon da sirli halda yoxa çıxmışdı…
Mən, qəlbləri intiqam və məkr dolu qəzəbli rahibələrin arasında idim... onların hardan, evin hansı otağından oxuduğunu anlaya bilmir, Rənanın hara gedə biləcəyi barədə qızdırmalı sayıqlamalarda üzülür və Alman kilsəsinin, buludlara dirənmiş qaramtıl qülləsini xatırlayırdım...
Qızım Rənaya ithaf edirəm
- Günah məndədi. - dedim və hiss elədim ki, boğazımı qəhər tutur. Sözlərin qalanını, dodağım büzüldüyündən, axırını yeyə-yeyə dedim deyə, direktrissanın üzü təəssüflə əyildi. - Mənim ağlıma belə gəlməzdi ki, bu uşağın musiqi qabiliyyəti ola bilər. Axı onun heç adi dərslərə, nəğmə oxumağa belə həvəsi yox idi?!.. - sözümü axır ki, qəhərdən boğula-boğula da olsa, tamamlaya bildim.
Direktrissa qaşlarını qaldırıb yüngülcə pörtə-pörtə:
- Nahaq özünüzü belə üzürsüz. Burda günahkar axtarmağın da yeri yoxdu. - dedi. - Bilmək istəyirsinizsə, dahi musiqiçilərin çoxunun musiqi təhsili olmayıb. Əgər uşağın qabında həqiqətən bir şey varsa... Mənsə əminəm ki, var, özü də kifayət qədər, o, özünü biruzə verəcək.
Rəna nəhəng royalın arxasında, həmişəki kimi, kürəyini əyib oturmuşdu, direktrissa danışdıqca, şübhə dolu nəzərlərlə gah mənə, gah da direktrissaya baxırdı. Belədə o həmişə mənə balaca buzovu xatırladırdı. Mən onu bəzən elə belə çağırırdım: "Bu-zov..."
Direktrissa mənimlə üzbəüz qalmaqdan canını qurtarmaqdan ötrü ayağa qalxıb royala sarı getdi, Rənanın barmaqlarını əllərinin içinə alıb xəmiri yoğuran kimi yoğurdu.
- Siz bir buna baxın, barmaqlar royal dilləri üçün yaranıb. - dedi, sonra qızın əllərini royalın dilləri üzərinə buraxıb məlahətli səslə:
- Bayaqkını bir də çal, qızım. - dedi.
Rəna gözlərini döyüb belini dikəltdi, balaca, yumru barmaqlarını gərə-gərə Motsartın mürəkkəb akkordlu "Rekviyem"-ini bir də çalmağa başladı. Musiqinin ecazkar dalğaları otağa doldu.
Direktrissa arxasını royala çevirib gözlərini yumdu, sağ əlini havada gəzdirə-gəzdiə, "Rekviyem"- i hansısa görünməz klaviaturada Rənayla birgə çalmağa başladı.
Bir qədər sonra gözlərini açıb sağ tərəfimdə oturan müəllimlərə:
- Təsəvvür edirsiz? Siz bir qulaq asın. Bunu, bircə notu belə tanımayan, musiqi təhsili olmayan on dörd yaşlı uşaq çalır. - dedi.
Rəna bu sözləri eşitməsə də, getdikcə, çaldığından ilhamlanır, balaca barmaqlarını daha çevik işlədə-işlədə, sanki öz ustalığı ilə, otaqdakıların heyranlığına bəraət qazandırmağa çalışırdı.
Əsər sona yetəndə direktrissa artıq öz yerində idi, əllərini çənəsinə vurub gözlərini otağın məchul bir nöqtəsinə zilləyərək, fikrə dalmışdı.
- Düşünürəm, qızınızın musiqi sferasına daxil olması üçün yeganə yol - uşağı vokal üzrə hazırlamaqdır. – bunu müəllimlərdən biri - gözündəki eynəyin çərçivəsi yanağının dərin qırışlarında batan yaşlı, arıq bir qadın dedi və çönüb mənə baxdı. - Burda ifa texnikasından söhbət gedə bilməz. Barmaqlar sıfır səviyyəsindədir. Bəli, - o, direktrissanın nə isə demək istədiyini duyub onun sözünü havadaca kəsdi - ...sizinlə tamamilə razıyam ki, barmaqların müəyyən plastikası var, lakin, onlar dilləri tanımır, onların üzərində, balerina, dırnağı üstə dayanan kimi dayanmaq əvəzinə, yayxana-yayxana gəzişir. Bir sözlə, qatar ötüb. Ona görə də cuhudlar erkən yaşlarından uşaqlarını musiqi, balet, idman və sair sahələrdə sınayırlar ki, sonradan bu sayaq kazuslarla üzləşməsinlər.
Müəllimə sözünü bitirib qalibiyyət dolu üzü ilə yenə mənə baxdı.
Müəllimənin bu sözündən ürəyim sıxıldısa da, özümü o yerə qoymadım, çönüb saxta təbəssümlə Rənaya gülümsədim.
Rəna royalın arxasında dünyadan xəbərsiz buzov sifətiylə oturub mənə və müəllimlərə elə baxırdı, elə bil deyilənlərin onun üçün yaxşı, ya pis olduğunu anlamırdı.
…Biz küçəyə çıxanda, musiqi məktəbinə, əlləri, müxtəlif ölçülü musiqi alətləri qutularıyla dolu bir dəstə uşaq daxil olurdu. Rənanın, onların ardınca gizli həsrətlə baxmağından əsəbiləşib kürəyini dümsüklədim:
- Belini düzəlt. - dedim.
Rəna paltosunun yaxalığını qaldırıb, dinməz-söyləməz yanaşı addımlayırdı. Onun nə düşündüyünü anlamaq çətin idi. Olsun ki, o, son iki ili saatlarla, günlərlə barmaq-barmaq yığıb öyrəndiyi "Rekviyem"- ə görə çəkdiyi əziyyətləri barədə düşünürdü. Mənsə, onun uşaqlıq illərini xatırlayır, məktəbə, musiqiyə, kitaba olan laqeydliyini, şirniyyata və yatmağa olan meylini yadıma salır, canımı beləcə, bu günkü qəzanın baiskarlığından qurtarmağa çalışırdım.
Əslində isə hər şey iki il bundan əvvəl, ciddi musiqidən çox-çox uzaq bir ərazidə, öz sadəlövh uşaq aləmində yaşayan Rənayla Alman kilsəsinə - şəhərin mərkəzi küçələrindən birində, izdihamlı səkidən bir addım geriyə çəkilən tək, bozarmış kol-kosun, sarımtıl gül alleyasının arasında gizlənən, az qala buludlara dirənən qaramtıl qülləsi isə lap uzaqlardan görünən qədim tikiliyə getdiyimiz gündən başlamışdı…
Həmin gecə skripkaçılardan ibarət yığcam orkestr Baxın, Motsartın, Vivaldinin əsərlərini ifa etdikcə, Rənanın ovsuna düşən tək, hərəkətsiz qaldığını, hardansa, hansısa ilahi yüksəkliklərdən zala dolmağa başlayan bu musiqinin, onu getdikcə qəribə bir çəkisizliyə saldığını hiss edəndə hələ mən, bu gözlənilməz təəssüratın nə ilə nəticələnəcəyindən, bu ali musiqinin onun balaca, uşaq qəlbində hansı dəyişikliklər yaradacağından xəbərsiz idim. Teatr və konsert salonlarında adəti üzrə üfürülmüş qarğıdalı və çips yeyən, kino-zallarda mürgüləyən Rənanın, burda nəyinsə izinə, ya içinə düşmüş kimi, bu vaxta qədər onun özünə də bağlı qalan hansısa dərinliklərə endiyi, orda nələrsə gördüyü, onun musiqinin təsirindən irilən bəbəklərinin hardasa, səhnədən kənarlarda -naməlum, görünməz ərazilərdə gəzişdiyindən anlamaq olurdu.
Konsertin o biri günündən etibarən Rənanın günləri piano arxasında keçməyə başladı. Dillərin üzəriylə bataqlıq üzərində gəzən tək, qəribə bir ehtiyatla, barmaq-barmaq gəzişən Rənanın, cəmi bir neçə aydan sonra usta peşəkarlıqla çalmağa başladığı "Rekviyem"-i eşidəndə isə, mən özümü nəyinsə – bizlərə yaxınlaşmaqda olan hansısa təhlükənin astanasında duymağa başladım...
Çox keçmədi ki, Rəna barmaq-barmaq yığa-yığa öyrəndiyi «Rekviem»i tezliklə iri akkordlarla, getdikcə, daha həvəslə çalır, səhərlərimiz - otaqların divarlarını lərzəyə gətirən «Rekviem»in ağır sədalarıyla açılır, axşamlarımız həmin hüznlə başa çatırdı.
Bir qədərdən sonra bu dağıdıcı akkordların evimizdə nəyisə dəyişdiyini, məndə, o biri qızımda və yoldaşımda qəribə, izaholunmaz dəyişikliklər yaratmağa başladığını duydum…
Bizlərdə və evdə nəyin dəyişdiyini dəqiq müəyyən edə bilməsəm də, mənim üçün aydın olan bir bu idi ki, Rənanın Alman kilsəsindən özü ilə gətirib gəldiyi bu musiqi dəfələrlə eşitdiyim həmin o məşhur "Rekviyem" deyildi... Bu, nə vaxtdan bərisə evimizin hansı küncündəsə soluxub qalmış, indi isə musiqiylə ətə-qana dolub şahə qalxan insana, ruhabənzər dəhşətli bir dalğa idi...
- Bilirdim belə olacaq. - Rənanın qolundan tutub maşın yolunu keçirə-keçirə, sükutu pozmaq xatirinə dedim.
Rəna dinmirdi, üzü, matəm dolu əzablardan kölgəli idi. O mənimlə yanaşı addımlayır, addımlarını qəsdən ləngitməsindən, məndən geriyə qalmağa çalışdığı bilinirdi.
Mən, mövzunu dəyişib, bütün yeniyetmələr kimi, Rənanı da qarşıda gözləyən işıqlı gələcəkdən danışır, yiyələnə biləcəyi digər peşələrin üstünlüyünü, onun bu sahələrdə qazana biləcəyi uğurları sadalayırdım.
Rənanın gözlərinin altı qaralmış, burnu uzanmışdı. Belədə onun üzü, qədim yunan filosoflardan hansı birininsə üzünü xatırladırdı...
…Həmin günün axşamı Rəna pianoya yaxın getmədi, otağına çəkilib orda divanda üzü divara uzanıb qaldı.
Rənanın matəmindən, o axşam işıqlarımız söndü və səhərəcən yanmadı. Bütün gecəni böyük qızımla mətbəxdə, şam işığında keçirməli olduq. Bütün gecəni Rənanın qaranlıq zülmətə qərq olmuş otağında sovrulan faciəvi burulğanların titrəyişini biz uzaqdan-uzağa mətbəxin soyuq qaranlığında hiss eləyirdiksə də, o tərəfə keçməyə cürət eləmirdik.
…Səhər naharında Rənanın gözlərinin altı yenə kölgəli idi. Bənizi solmuş, üzü bircə gecənin içində nazilib uzanmışdı. O özünü o yerə qoymur, məğlubiyyət kədərindən batmış səsi ilə indi də dünyanın məşhur opera əsərlərindən, opera sənətinin əbədiliyindən, opera müğənnilərinin bədən quruluşunun hansı tələblərə cavab verməli olduğundan və sairədən danışa-danışa, hey nə isə çeynəyirdi.
Mənsə onun, bütün gecəni, kursunu dəyişmək məcburiyyətində qalmış gəminin aqibətini yaşadığını, «Rekviem» - in ərazisinə qərq olmaqdan ötrü, uğursuzluğa düçar olmuş pianoçuluqdan vokala kökləməklə məşğul olduğunu anlayır, bütün gecəni onun qaranlıq, səssiz otağında sovrulan burulğanların mənasını dərk edirdim...
Həmin gündən, "Rekviyem"in piano variantı, onun daha dəhşətli növü ilə - opera variantı ilə əvəz olundu. "Rekviyerm'-i, indii, Rənanın hansısa musiqi mağazasından alıb gətirdiyi vahiməli qadın xoru oxuyurdu. Bu təxminən, bizlərə qarşı qurulmuş xalq məhkəməsini andıran müdhiş, möhtəşəm xorun ittiham marşı idi.
Bəzən mən, nəhəngin bir kimsənin səsiylə oxuduğu bu əzəmətli, təkəbbürlü qadınları görürdüm də... Bu, üzlərinə şəffaf örtüklər salınmış, dolu bədənli, hündür boylu rahibələr idi… onlar «Rekviyem»-i əllərində tutduqları nəhəng notlara baxa-baxa oxuyur, oxuduqca, boyları sanki bir az da uzanır, başları evimizin tavanına dirənirdi...
Xoru dinlədikcə, Rənanın bənizinin ağardığını, gözlərinin böyüyüb onu, hansısa qədim, nəhəng balığa oxşatdığını müşahidə etdikcə hamılıqla mütəəsir olur, bu binəva qızcığazın böyüyüb boya-başa çatdığı öz evindəcə, doğmalarının arasındaca düşdüyü uçurumun çıxılmazlığından qurtara bilmirdik...
Belə məqamlar Rənanı dindirmək, yaxud olduğu yerlərin yaxınlığından ehtiyatsız ötüşmək - ağır işgəncələrdən sonra şirin yuxuya dalmış adamı yuxudan oyatmaq, bütün vücudunu narahat eləmək qədər günahlı bir işə çevrilmişdi. Bəzən biz ürəklənib, otaqları gərən, döşəməni titrədib, divarları çatladan bu musiqini kəsməkdən ötrü müxtəlif bəhanələr tapır, Rənanı musiqiyə bu ifrat aludəliyinə görə məzəmmət edirdiksə də, onun solğun bənizindən, gözlərinin dərinliyinə çökmüş lal kədərindən, nədəsə səhv etdiyimizi, nəyisə axıracan anlamadığımızı başa düşürdük. Uzaq əsrlərdə, Almaniyada dünyaya gəlmiş bu musiqinin balaca qızcığazı bizdən aldığını, gözümüzün qabağında ola-ola, hansısa sirli ərazilərdə saxladığını anlamaq nə qədər asan idisə, onu oralardan qoparıb geriyə qaytarmaq bir o qədər çətin idi... Musiqi bitən məqamlar Rənanın artıq həmin o «geridə» yaşaya bilmədiyi, öz otağına - sakit tənhalığa çəkilib ordan harasa, daha ayrı sakitlikliklərə sığınmaq ehtiyacı, onun bizlərdən tamamilə ayrıldığından, daha əvvəlki həyatı ilə yaşaya bilməyəcəyindən xəbər verirdi.
Günlər beləcə keçib gedirdi. Mən hər axşam işdən evə dönərkən, evimizi, yadelli işğalçılar tərəfindən zəbt edilmiş kimi, tanış matəm içində tapır, tələsik soyunub özümü Rənanın otağına salır, onu, rinqdə nakaut almış boksçunun vəziyyətində - divanda üzüqoylu uzanmış halda tapırdım. Böyründə əyləşib ehtiyatla saçlarını tumarlayır, üzgüçü çiyinlərini andıran möhkəm çiyinlərini öpür, ürəyini almaqdan ötrü fikirləşib hər dəfə nə isə yeni-yeni bəhanələr axtarıb tapırdımsa da, Rənan vəziyyətində heç nə dəyişmirdi.
Bir gün isə Rəna axır ki, üzünü mənə çevirdt, ağlamaqdan şişmiş gözlərini üzümə dikib:
- Mənə oxumaq da olmaz. - dedi - Səs tellərim zəifdi. Yuxarı nota qalxanda qırılır...
O axşam mən evdə olan bütün kasetləri bağlamaya yığıb dəhlizin aşağı başındakı divar şkafının əlçatmaz bir küncünə atdım. Səhəri günü isə, ümumiyyətlə, bu «yoluxucu» bağlamadan birdəfəlik qurtulmaq məqsədi ilə, onu evdə saxlamamaq qərarına gəldim, bağlamanı işə aparıb, orda köhnə kitabların arasında gizlətdim.
Kasetlərdən sonra evimizə sakitlik və əmin-amanlıq çökdü və biz bir müddət -«Rekviyem»-in izlərini yuyub təmizləməklə, onun, çalxalayıb zədələdiyi, nəyinsə yerini, nəyinsə mahiyyətini dəyişib tanınmaz hala saldığı mənzilimizi əvvəlki halına qaytarmaqla məşğul olduq. İlk əvvəl musiqinin olan-qalan izlərini yuyub aparmaqdan ötrü, xadimə çağırıb bütün otaqları döşəməsindən tavanınacan yudurtduq, Rənanın otağını böyük qızın otağıyla dəyişdik, evin ümumi ovqatını təzələməkdən ötrü, hər axşam yeni-yeni maraqlı macəra filmlərinin, komik filmlərin kasetlərini alıb gətirir, istirahət günləri gəzintilərə çıxır, ailəvi şam yeməkləri təşkil edir, «Rekviyem» barədə hamılıqla susurduq.
Rəna uzun, ağır xəstəlikdən sonra bədəninin müqavimətini büsbütün itirmiş halsız xəstəyə bənzəməyə başlamışdı. O, heç nə yemir, üzü, demək olar ki, gülümsəmir, suallarımıza qısa, küt cavablar verir, musiqi barədə kəlmə belə kəsmir, piano olan otağın qapısından, dərin uçurumun kənarından ötən tək, tələsik addımlarla ötüşür, daha yunan filosofuna bənzəmirdi...
Bir müddət hər şey beləcə, öz qaydası ilə getməyindəydi. Mən xoşbəxt idim. Arxada qalan iztirab və həyəcan dolu günlər məndə, klassik musiqiyə anlaşılmaz bir xof yaratmışdısa da, bunun fərqinə varmır, o barədə fikirləşməməyə çalışırdımsa da, hansısa gizli toxumamla, başımızın üstünü almış sirli təhlükənin tam sovuşmadığını, evin hansısa gizli bucaqlarına çəkilib gizləndiyini necəsə, hiss edirdim. Hisslərim məni aldatmamışdı...
Günlərin biri işdən evə dönərkən, həyətimizi başına götürən "Rekviyem"-in sədaları məni binanın girəcəyindəcə ildırım kimi vurdu... Mən əlimdəki zənbillərin ağırlığını unudub, pillələri iki-iki qalxdıqca, içi musiqi tufanıyla dolub daşan otaqların ən axırıncısında, tənha divanında, nəfəssiz halda üzüqoylu uzanan Rənanı təsəvvürümə gətirdikcə, nəfəsimin itdiyini, sinəmin ortasına kəsici tikə kimi ilişmiş sıxıntının boğazıma dirəndiyini, nəfəsim təngidikcə, boğulduğumu hiss edirdim.
Qapını açarla açıb özümü hövlnak içəri saldım... və dəhşətdən, ildırım vurmuş kimi dəhlizin ortasında dayanıb qaldım...
...O, yenə burda idi... öz ürəküzən çalarlarıyla dəhlizimizin divarları arasında gərilib tavana dirənir, yenə qapıları titrədirdi... Qadınların səsi getdikcə güclənir, yüksək diapazonu məni sıxışdırıb sanki çölə çıxarmaq istəyirdi...
Biləklərim, dizlərim süstləşib boşaldı, gözlərim qaraldı… əlimdəki zənbilləri qapının ağzındaca yerə saldım, heysiz ayaqlarımı ardımca sürüyə-sürüyə, özümü bir təhər Rənanın otağına çatdırdım... qapını açıb içəri daxil oldum və dayandığım yerdəcə quruyub qaldım...
Rənanın üzüqoylu uzanmalı olduğu divan bomboş idi...
Özümü hövlənak o biri otaqlara, mətbəxə atdım, çarpayıların altını, şkafların içini yoxladım… Rəna yoxa çıxmışdı... Sanki qeybə çəkilmişdi.
«Rekviem»-in qorxunc, iti şimşəyi andıran çaxıntılarını kəsmək üçün maqnitafonu axtardımsa da, mat qaldım...
Maqnitafon da sirli halda yoxa çıxmışdı…
Mən, qəlbləri intiqam və məkr dolu qəzəbli rahibələrin arasında idim... onların hardan, evin hansı otağından oxuduğunu anlaya bilmir, Rənanın hara gedə biləcəyi barədə qızdırmalı sayıqlamalarda üzülür və Alman kilsəsinin, buludlara dirənmiş qaramtıl qülləsini xatırlayırdım...
Maraqlı hekayədir. Və mənə Rənanın sonrakı həyatı çox maraqlıdır...
ОтветитьУдалить