Afaq MƏSUD

DUYĞULAR İMPERİYASI


FİKİR İLĞIMI


Elə duyğular var ki, onlar daim balaca ilğımlar kimi ətrafımda dolaşır, arada bir zərif meh axıntısıyla üstümə axıb yanağıma toxunur, yüngül toz dənəcikləri kimi, hardasa başımın, qulağımın ətrafıyla üzür… kiçicik tərpənişimdən titrəyib yüngül, dalğavari rəqslərlə harasa, havaya dağılırlar...


QURTULUŞ


Uzun illər çıxılmaz, darısqal tənhalıqla üzbəüz, təkbətək qalmağın xofuyla dörd bir yanımı övladlarım və yazılarıma doldurduğum günlərin birində - tənha gecələməli olduğum sakit mənzilimin yarıqaranlıq, kimsəsiz yataq otağında qəfildən tək olmadığımı… məni Özündə, ya yumşaq ağuşunda saxlayan Nəyinsə, Kiminsə bir hissəsi, ya bəlkə Özü olduğunu, neçə illərdən bəri darısqal labirintlərində çaşıb azdığım bu çoxhücrəli, yarıqaranlıq mənzilinsə, mənim çarpayım olduğunu anlayıb uçundum…


MÜQƏDDƏS KƏLAMIN SİRRLƏRİNDƏN


Neçə müddətdi ki, illərdən bəri dönə-dönə, cümləbəcümlə, sözbəsöz oxuyub özümdə saxlamağa, yaddaşıma oturtmağa çalışdığım müqəddəs Quranın, mütaliə bitib başa çatdıqdan, kitab örtülüb rəfinə qoyulduqdan sonra yaddaşımda heç nə saxlamadığının, mütaliə vaxtı duyğularımı oyadıb ruhumu titrədən sehrli sətirlərin, şüurumda, hafizəmdə heç bir iz buraxmadığının heyrətindən sarsılırdım. Bu ilahi Yazının yaddaşımda - səmanın və dənizlərin, ucsuz-bucaqsız meşələrin və səhraların lal, ecazkar ənginliklərini xatırladan, nisgil və doğmalıq dolu məhrəm ənginliyindən savayı heç nə saxlamaması məni uzun müddət qəribə, asılı vəziyyətdə saxlayırdı...
Kitabı günlərlə, aylarla hissə-hissə - hər cümləsini ürəyimdə dönə-dönə təkrarlaya-təkrarlaya, hər fikri, hər sözü beynimə az qala sancaqlaya-sancaqlaya oxuyur, oxuduqca qəribə, izaholunmaz sərxoşluğa düşür, qatlayıb kənara qoyduqdan sonra özümdə, mənasını dərk edə bilmədiyim anlaşılmaz dəyişikliklər, yeni-yeni yaranmalar, açılışlar duyur, lakin, bu dəyişiklikləri, yaranmaları yaradan cümləni, ya fikri dəqiqləşdirə bilmirdim…
Əlacsız qalıb son çıxış yoluna - mütaliənin ən sınanmış növünə, tərcüməyə əl atdım. Kitabı qarşıma qoyub ilk cümlələrindən bir neçəsini, («Koran»; tərcümə - Q.S.Sablukov, 1897-ci il) anladığım şəkildə tərcümə edib vərəqə köçürdüm:
«Bu yazı sözsüz ki, saf qəlblilərə Yolu göstərmək üçündü. Olmayanı görənlər üçün, dua oxuyub Bizim onlara verdiklərimizdən o birilərə verənlər üçündü. Sahibi olduqları hər bir şeyin onlara da, onlardan əvvəl olanlara da yuxarıdan verildiyinə inananlar, gələcək həyatlarını inamla gözləyənlər üçündü…»
…Tərcümə etdikcə, sözbəsöz özümünküləşdirdiyim bu sirli mətnin mənə addımbaaddım yaxınlaşdığını, nə iləsə, necəsə, mənə oxşamağa başladığını hiss etsəm də, ilk baxışda, sanki elə bir dərin məna, fəlsəfi yük daşımayan bu sadə cümlələrin - insan mahiyyəti və mövcudluq barədə «məlum» məlumatların bu Kitabı tərcümə yolu ilə də yaddaşıma outrda bilməyəcəyini, buna sadıcı, gücü yetməyəcəyini anlayıb tərcüməni dayandırdım. Lakin, çox keçmədi ki, özümünküləşdirdiyim həmin bu «sadə» və «məlum» informasiyalardan halımın dəyişdiyini, məni, səbəbi özümə də məlum olmayan, anlaşılmaz çəkisizliklərə, nisgil dolu izaholunmaz eyforiyaya saldığını anlayıb tərcüməni davam etdirdimsə də, çox keçmədi ki, bu «özümünküləşdirmə əməliyyatının» da heç bir nəticə vermədiyini anladım. Fikirlər, sözlər tərcümədə öz şəklini və mahiyyətini saxlasalar da, qəribə bir qorunma qatıylı hafizəmə oturmurdular… Günlərin bir günü isə - müqəddəs Kitabın dörd bir yanımı uçurumlu ənginliklərə qərq etdiyi ilğımvari axşamların birində axır ki, necəsə, qəfidən bu ilahi mətnlərin özünü, özəl mahiyyətini insan şüurunun və dərkinin işləmək iqtidarında olmadığı daha gizli qatlarda - özündə yalnız real görüntüləri saxlayan yaddaşın o biri üzündəki Duyğu Yaddaşında saxladığını anladım.


QATİL

(hekayə əvəzi)

Bir neçə il bundan əvvəl bitib-tükənməz ailə və məişət qayğıları zəminində itirdiyim, ovcumdan, yaddaşımdan ətir qoxusu tək, buraxıb küləklərə verdiyim bir hekayəm hələ də mənə rahatlıq vermir…
Hekayə - 65 illik ömrünün mənasını tox, firavan həyatda, günbəgün artırdığı dünya malına sevinməkdə görən və bu səbəbdən, üzü daim qayğısız, rahat təbəssüm saçan, yenilməz iştahı, işgüzar təbiəti ilə tibb fəlsəfəsi doktorundan çox, uğurlu iş adamını andıran bir tanşımıza mənim tərəinmdən, özüm də bilmədən, kəsilmiş gizli cəzadan bəhs etməli idi.
Professorun daim dünyadan razı, kök üzü o gecə gülümsəmirdi… Əksinə, solğun bənizi, sınıxmış vücudu, altı kölgəli gözlərinin içinə hopmuş qəribə nagümanlıq ifadəsi onun, daxilində nə vaxtdan bərisə işə düşmüş dağıdıcı proseslərdən xəbər verirdi…
O axşam professor həmişəki məzəli anekdotlarından danışmadı, yeməyə də həmişəki iştahla, ətli barmaqlarını çevik-çevik işlədə-işlədə girişmədi, qarşısındakı nimçənin içində həvəssiz-həvəssiz eşələndi.
Onun bu halının nə ilə əlaqədar olduğunu biz yalnız bir qədər sonra - başa çatmaqda olan şam mərasiminin sonunda süfrəyə çay gələndə və professor kreslonun həsir söykənəcəyinə dayaqlanıb yaxın günlərdə qayıtdığı Həcc ziyarətindən danışmağa başlayanda anladıq.
Professor Ərəbistan çöllərinin yandırıcı günəşi altında yanıb qaralan qollarını qarnının üstə çarpazlamışdı, yol yorğunluğundan, ya ayrı nədənsə heysizləşmiş səslə, ləng-ləng danışır, müqəddəs ziyarətin onun üçün gözlənilməz olan çətinlikləri - bürkülü günlərlə saatlarla pay-piyadə yol getməyini, Ərəfat dağına qalxmağının əziyyətlərini təfərrüatlı şəkildə təsvir edir, bütün bu əziyyətərin onun, bir o qədər də sağlam olmayan orqanizminə təsirsiz ötüşmədiyindən, ziyarətdən dönəndən bəri yeməkdən kəsildiyindən, çəkisinin gün-gündən azaldığından gizli gileylə bəhs edirdi.
Süfrə arxasında oturanlar ondan, neçə illərdən bəri əziyyət çəkdiyi ağır şəkər xəstəliyi ilə özünü bu sayaq əziyyətlərə qatlaşdırmağının səbəbini soruşanda, o qəribə, pərt bir sükutla susdu, sonra dindən, Qurandan danışıb, özünü müsəlman hesab edən hər kəsin Həcc ziyarətinə getməyə borclu olduğunu bildirdisə də, üzündə dolanan nagümanlıq ifadəsi onun öz dediyindən razı qalmadığı bildirdi.
Mən söhbətə qarışıb, müsəlmançılığın və savabın ziyarətə gedilmədən də, elə burda - gündəlik həyatın axarıyla niyyət və əməllərlə qazanıla biləcəyini müxtəlif hadisələr və misallarla sübuta yetirməyə çalışdımsa da, professoru inadından döndərə bilmədim və bu minvalla ortaya düşmüş söhbət heç kimin gözləmədiyi qəribə, mistik bir yön aldı... gecədən xeyli keçənə qədər uzandıqca, ətrafa, mənası heç kimə bəlli olmayan sayıqlıq və ehtiyat dolu əcayib bir sakitlik çökdü. Bütün günü bağın sıx ağaclığı ilə oynayıb ağacların budaqlarını bir-birnə vuran isti küləklər ha yanasa çəkilib yoxa çıxdılar… Göyün üzü göz qırpımında qaralıb tutqun ulduzlarla doldu. Mən insan ruhunun çərçivə və qanun tanımayan azadlığından, Yer kürəsinin özünə sığmayan sərhədsizliyindən, professor hər bir müsəlmana vacib bilinən borclarından danışır, Allaha tapınan insanın, onun təriqəti tərəfindən müəyyənləşdirilmiş konkret marşrut əsasında yaşamalı olduğunu mənə sübut eləməyə çalışırdı.
Süfrə arxasında əyləşənlər - yoldaşım və professorla birgə bizə təşrif buyurmuş yaxın dostlarımız - hansısa çöl quşlarını xatırladan mehriban ər-arvad professorla mənim aramda düşmüş mübahisənin həlledici və möhtəşəm olan Nəyisə tərpədib hərəkətə gətirdiyini, görünməz və toxunulmaz olan nələrəsə toxunduğunu anlayıb məsuliyyət dolu sükutla susdular. Sonra hardansa süfrənin üstünə iri bir cırcırama şığıdı, nəlbəkinin kənarına qonub muncuq kimi qara gözlərini professora zillədi.
Professor pərt idi. Özünəarxayın astalıqla Həcc ziyarətinin savabından danışsa da, həm də gedib-qayıtdığı bu yolda nəyisə itirdiyini, hansısa keçilməz, yasaq qadağalara toxunduğunu anlamış tək, dəqiqədə bir «Bunu dinimiz buyurur.» - deyib fikrə gedirdi. Günahlarının bağışlanacağı niyyəti ilə üz tutduğu ziyarət boyu çəkdiyi əziyyətlərə görə özünə haqq qazandırmağa çalışsa da, içinin mübhəm dərinliklərində işaran hansısa həlledici sual qarşısında aciz qaldığı, dediklərindən, gətirdiyi misallardan bir o qədər də arxayın olmadığı hər hərəkətindən, üzünə zaman-zaman çıxan miskin köməksizlik ifadələrindən bilinirdi.
Mübahisə mənim qələbəmlə - insanın İlahiyyatla bağlılığının heç bir ziyarətlə qazanılmadığını sübuta yetirməyimlə başa çatdı və professorun halı bundan lap dəyişdi, onsuz da bir o qədər də yaxşı olmayan ovqatı tamam pozuldu. Əli, qarnı ağrıyırmış kimi, mədəsinin üstündə gəzdi, dodaqları səyirdi.
Onun nə isə, çox həlledici və qaçılmaz həqiqətlə üzbəüz, təkbətək qaldığını o axşam süfrə arxasında oturanların necəsə, hamısı başa düşdü. Gecənin bütün mənzərəsini dəyişən bu anlaşılmaz söhbəti aradan götürməyə çalışan ərim ortaya ayrı söz saldısa da, professor gecədən keçdiyini bəhanə gətirib ayağa qalxdı və ölüm hökmü oxunmuş məhbus vücudu ilə darvazaya sarı addımladı…

***

Bir həftədən sonra professorun dünyasını dəyişdiyindən xəbər tutanda, yoldaşım ittiham dolu baxışlarla üzümə zilləndi. Axşam isə, mən bağın sıx ağaclığında tək-tənha oturub, ağır şəkərdən əziyyət çəkən professoru öz qənaətlərimlə divara dirədiyim həmin o axşamkı söhbəti, söhbətin bu qəfil ölümə səbəb ola bilən taleyüklü məqamını xatırlamağa çalışdığım yerdə hansı möcüzəyləsə həyətimizə daxil olub səssiz addımlarla yaxınıma gələn, ağaclığın sıx yerindən sevgi və mərhəmət dolu tanış gözlərlə üzümə zillənən nəhəng, qara itin mənə nədəsə bəraət verən lal baxışlarından diksinib uçundumsa da, bu sirlər dolu hadisə ilə bağlı mütləq hekayə yazacağımı qərara aldımsa da, nə səhəri gün, nə də sonralar itin lal baxışların mənasını açacaq hekayəni yaza bilmədim.


BİC ÖLÜ

Yaxın bir qohumum - dünyasını ötən il dəyişsə də, qəribə bir diriliklə mənim və uşaqlarımın yuxularında dolaşan doxsan iki yaşlı, həyatsevər bir qoca neçə vaxtdan bəridir ki, bizə rahatlıq vermir.
Qızımın yuxusunda o, hamama dürtülüb qapını o üzdən kilidləyir, qızım qapını döyüb silkələsə də, ordan heç cür çıxmaq istəmədiyini bildirir, mənim yuxularımda isə qarşımda diz çöküb uşaq kimi ağlayır, hamamdan qorxduğunu etiraf edərək, onu bir də ora salmamağı xahiş edir.
Olsun ki, bizim yuxularda dolaşmağa bəhanə axtarır.


EMİQRANT ƏDİBLƏR

Niyəsə rusdilli yazıçılarımıza həmişə ürəyim ağrıyır. Vətənlərini sidq ürəkdən sevən bu insanlar Bakının göbəyində anadan olsalar da, şəhərin ən qədim, mərkəzi tikililrində yaşasalar da, yenə yad ellərdə üzgün qərib ömrü sürməkdən, vətən nisgili bəbəklərinin dərinliyinə hopmuş ürkək emiqrantlara bənzəyirlər.
Bu sayaq emiqrasiyalar da olur.


YUXUNUN HƏQİQƏTİ

Oğlum anadan olandan bəri tez-tez yuxuda görürdüm ki, evimizdə oğlumdan savayı ayrı bir uşaq da yaşayır... xəstə, çəlimsiz bir uşaq… Biz isə nədənsə, ondan xəbərsizik… O, eynilə oğlum yaşındadı, elə o boydadı… amma rəngi solğundu, saçları kürəndi, dişləri çürük… Yuxularımda bu uşaq solğun bənizi ilə otaqdan-otağa keçir… səssiz, çəkisiz addımlarla ruh kimi aramızda dolaşır… sönük gözlərlə qapı şüşələri arxasından bizlərə zillənib nə isə demək istəyirsə də, danışa bilmir… səsi çıxmır...
Hər belə yuxudan sonra özümə gələ bilmir, yuxularımda dolaşan bu xəstə uşağın, oğlumun səhhətinə işarə kimi qəbul edir, nigaranlıq çəkirdim.
Günlərin bir günü isə - gecənin bir aləmi başımın üstündəki divar işığını yandırıb, dolabçanın üstünə axşamdan qoyduğum suyla dolu stəkanı əlimə alarkən, üzbəüzdəki güzgüyə düşən əksimdən, yuxularımda dolaşan o xəstə uşağın mən özüm olduğunu anlayıb kövrəldim...


ÖLÜM NÖVLƏRİ

Nədənsə cavanlar qocalardan rahat və təmənnasız ölür...


BALACA BÖYÜKLƏR


Bizim məmləkətdə “böyük adamların” balacalığını görməkdən ötrü müharibə, aclıq, epidemiya kimi ekstremal hallar lazım deyil. Onların ölkə prezidenti ilə görüşünə baxmaq kifayətdir.


AŞİQ ƏDİBLƏR

Prezidentin yaxınına can atan, imkan düşdükcə, onun ətrafında - dayandığı, ya oturduğu yerlərin yaxınlığında daldalanan, nəfəsi, qoxusu eşidilən yaxın məsafələrdə az qala, havadan asılan, cansız fotolarda ha tərəfindənsə diri-diri boylanan bir sıra qocaman ədiblərimiz ondan, vəzifədən, təltiflərdən, şan-şöhrətdən də əlavə elə bil daha nə isə də istəyirlər.


GÜNLƏRİN BİR GÜNÜ…

Günlərin bir günü - uzun illər ötdükcə, yaşa dolub yetkinləşdikcə, dilini, xislətini heç cür anlaya bilmədiyim, darısqal yadlıqlar dolu əhatələrində darıxıb üzüldüyüm insan kütlələrindən qurtulub, özümdən olan öz əhatəmi - ünsiyyət ehtiyacımı ödəyəcək kiçicik, məhrəm cəmiyyətimi qurmaq ümidi ilə, aylarla bətnimdə gəzdirdiyim, illərlə sevə-sevə bəsləyib, böyüdüb ərsəyə gətirdiyim övladlarımın da, həmin o dilini, xislətini hələ də heç cür anlaya bilmədiyim kütlədən olduğunu anladım…


PROSES ADAM

Doğma yaxınlarım - gözlərinin həqiqətinə, özlərindən çox inandığım fikir, hiss dostlarım belə haralarasa çönür, yön alır, hansısa proseslərə qoşulurlar… Dörd bir yanım proseslərlə doludu. Gümrah, çevik, miskin, neytral proseslər... Bəzən o proseslərin isti yel axınına bənzər istiqamətlərini, axma sürətlərini, başlanğıc və qurtaracaq ünvanlarını da duyuram…
Mənimsə heç hara getmək həvəsim yoxdu.
Mən özüm - Prosesəm…


İNTİHAR


Dünyanı digər filosoflardan fərqli olaraq, daha çox duyğularıyla qavradığı səbəbindən özümə daha yaxın bildiyim Roma filosofu Senekayla ilk tanışlığım - ingilis filosofu Frensis Bekonun duyğu aləmindən uzaq, soyuq beyin məhsulu olan “Hər şey barədə” adlı traktatlar kitabının arxa səhifəsindəki izahlı lüğətdə baş tutmuşdu. Xırda, solğun şriftlərlə yazılmış yüzlərlə informativ sözlər arasında oxuduğum bu qısa, lakin hədsiz duyğusal və dərin kəlamın məndə, akademik sakitliyi ürək üzən darıxdırıcı qiraət zalının ortasında hamının gözü qarşısında boğazına ip keçirib havadan asılı qalan kiminsə intiharı təəssüüratını yaratmışdı.

KÜTLƏ MƏHƏBBƏTİ


Kütlə məhəbbəti həmişə nədənsə, mənə bulanıq, sahilsiz dənizin qaranlıq, təhlükəli uçurumlar dolu ağuşunu xatırladır…


NARINCI HÖRÜMÇƏK


…Srağagünkü yuxumda balışımın üstü ilə büdrəyə-büdrəyə qaçan axsaq, narıncı hörümçəyi bu səhər idman elədiyim otağın divarıyla qaçan gördüm… Balaca hörümçək yuxumdakı həmin o solaxay yerişiylə büdrəyə-büdrəyə, elə bil çaşıb çıxdığı yuxunun girəcəyini axtarırdı…

TİTRƏTMƏ


…Yaxın günlərdə ziyarətə getdiyim qəbiristanlıqda gözümə sataşan başdaşılarına həkk olunmuş saysız-hesabsız üzlərin hamısı qəfildən mənə tanış gəldi…
İllər uzunu küçələrdə, dayanacaqlarda, ən yaxın doğmalarımın arasında dönə-dönə görüb tanıdığım bu sifətlərin, həmin o, bir vaxt canlı insan üzləri olduğunu anladım…
…Əsəbi, arıq kişilər, çənəsi xallı qadınlar, məsum qızlar, peşman üzlü, yorğun qarılar… Qızıma, oğluma, ərimə oxşayan mərhumlar...
Bircə öz üzümü tapa bilmədım bu üzlər arasında...

TOZLU QONAQLAR

Qonaqların bir növü də var ki, onlar sən imkan versən də, verməsən də, sizə gəlirlər… evinə daxil olub ləng böcək yerişləriylə o biri otaqlarda gəzişir, divarlara dırmaşıb tavandan asılır, sənə də, uşaqlarına da, ordan tərsi-mayallaq baxırlar.
Belə qonaqlar çıxıb gedəndən sonra uzun müddət tavanda və divarlarda onların qəribə tozu qalır.


CƏHƏNNƏM SİRRLƏRİNDƏN

Cəhənnəmi adamsız təsəvvür edəndə, Ora da bir o qədər də vahiməli görünmür.


İMPROVİZƏ

Niyəsə, son vaxtlar insanların maddi vücudu məndə qəribə, anlaşılmaz ikrah hissi yaradır. Bunun səbəbi nədir, hələ ki, anlaya bilmirəm. İnsanın əzilməyə, qırışmağa, sınmağa qabil vücudunun gözəgörünməz, ələgəgəlməz, havaya, şüayabənzər ruhu ilə heç cür uyuşmayan qabalığıdı bəlkə?..


MƏNİM KƏŞFİM,
YAXUD, LUKRETSİNİN HOQQALARI


Yaxın günlərdə, tərcümə etdiyim Roma filosofu Lukretsinin belə bir dahiyanə ftktrindən sarsılıb qələmimi saxladım:
“İnsanın ruhu idarəolunmazdır. Buna səbəb-onun özüdür.”
İnsan mahiyyəti ilə bağlı bu unikal kəşfdən elə bir təlatümə düşdüm ki, tərcüməni dayandırıb, uzun müddət bu fikrin dərinliyinə vardım...
Deməli, biz - ruhuq, ağıl deyilik. Ağılsız ruh - dəlilik deyil. Bəs nədir?.. Heç bir Yer qanununu tanımayan, məntiqi əsası olan heç nəyə dayaqlanmayan, bu dünyanın qorxularından xəbərsiz, ölçüsüz, sərhədsiz, sirli-sehrli varlıq... O, bizdədir... başı-ayağı, halı-xasiyyəti bilinməyən, idarəolunmaz, naməlum ruh... Deməli, əgər biz ağlımızın idarəsindən çıxarıqsa...
…Bütün axşamı Lukretsinin bu fikri məni rahat buraxmadı. Bu barədə həmin axşam evdə, səhəri günü işdə dönə-dönə danışıb həyəcanlandım.
O biri gün isə materialın korrekturasını oxuduğum zaman məni heyrətə salmış bu fikri mətndə tapmadığımdan, çaşıb qaldım. Onu əlyazmada axtarmağa məcbur oldum və orda da tapmadım. Lukretsinin ruh haqqında fikirlərinin hamısı öz yerində idi, məni heyrətə gətirmiş həmin o fikir də burda - həmin bu ruhlarla bağlı parçada olmalıydı...
Məcbur olub orijinala qayıtdım. Mətni əvvəl hissə-hissə, sonra cümləbəcümlə əvvəldən axıracan oxudum və dəhşətdən az qaldı nəfəsim kəsilə...
Belə bir fikir orijinalda da yox idi...


XİLAS

Bu yayın adamboğan istilərində - beynimin istidən əridiyi, yeməklərin zəhərə çönüb qapqara axıntılarla qanıma işlədiyi, havasız bürkünün dörd bir yanımı sıxıb daralda-daralda dünyanı çıxılmaz tələyə çevirdiyi günlərin birində qəfildən necəsə birdən, bütün bu mümkünsüzlüyü və məşəqqəti istənilən an yazıya köçürüb qurtula biləcəyimi anladım...


ŞƏRQ ƏDƏBİYYATI

Bu yayın dözülməz bürkülərində anladığım həqiqətlərdən biri də bu oldu ki, isti ölkələrdə realist ədəbiyyatın yoxluğunun səbəbi - istinin insan şüurunun bütün ayıq nöqtələrini sıradan çıxarmasıdıpr.

İSTİ VƏ İLAHİYYAT

Bir də onu da anladım ki, insan İlahiyyatı məhz müəyyən temperaturdan sonra anlamağa başlayır.
Bu günəcən yazılmış dini kitabların məhz isti ölkələrdə yaranmasını da bura əlavə etsək, nə isə daha möhtəşəm sirrin astanasına çatdığımızı anlayarıq.


BU DÜNYANIN SİRLƏRİNDƏN

Mən bir qoca tanıyırdım ki, ömrü uzunu ailəsinə, qohum-əqrəbasına zülm və haqsızlıqlar edə-edə, əclaflıqlar və murdarlıqlar bataqlığında üzə-üzə, uzun-uzadı, xəstəliksiz, ehtiyacsız, rahat bir ömür yaşadı. Öləndə isə o qədər nurlanıb, incələşib gözəlləşdi ki, çönüb on altı yaşında gənc, məsum oğlana bənzədi… və həmin o yaraşıqlı, bakirə üzü ilə də bu dünyanı tərk etdi.


HƏŞƏRAT NORMALARI

Son vaxtlar gəldiyim qənaətlərdən biri də budur ki, bu dünyada cismən məhv olmamaqdan ötrü hansı həşəratlarınsa yaşayış normalarını mənimsəməli və bu sınanmış qanunlarla yaşamağa alışmalıyıq.

ASTAR BARƏDƏ

Dünən Fəvvarələr meydanının fransız ətri və brazil qəhvəsi qoxuduğu, ecazkar əcnəbi musiqilərinin və coşğun fəvvarələrin şahə qalxdığı mərkəzi ilə yeridikcə qəfildən, bütün bu gözəlliyin və bayramsayağı təntənənin içindən tələsik, xırda addımlarla yolun o biri üzünə qaçan, ayaqlar altından ustalıqla sivişib vacib iş dalınca tələsirmiş kimi, özünü küçənin o bir tayına salan çirkli küçə pişiyinin amansız küçə həyatından zədələnmiş balaca, kirli üzü bütün bu dəbdəbənin qorxunc astar üzündən xəbər verirdi.

TƏRAVƏT TƏNTƏNƏSİ

Bir çox təntənəli yığıncaqlarda, rəsmi dövlət ziyafətlərində xüsusi etiket üzrə bəzədilmiş banket süfrələrindən, qonaqların gərgin ciddilik saçan vücudlarından - bütün bu sayıqlıq və ehtiyat dolu təntənədən daha ali bir təntənənin qoxusu duyulur. Bu, qəlyanaltıların böyür-başına doğranmış təzə xiyarın qoxusudur…


ÖLÜM QORXUSU

Ölüm barədə fikirləşəndə, döşəmənin altıyla uzanan darısqal, qaranlıq yollarla sürünə-sürünə, ürəyim partlayıb ağzıma gələ-gələ, sivrilib harasa daha qaranlıq və havasız dərinliyə sovrulmağın sıxıntısını duyuram…


AHILLIQ NÖVLƏRİNDƏN

Qocalıb ağbirçəkləşməyin bir növü də var ki, insanların saç-saqqalının, bir-birinin ardınca ötürdükləri qayğılı, əzablı illərindən çox, uzun müddət hardasa, günün altında qalıb ağardığına şübhələnirsən.

EDAM

Dünən gecədən xeyli keçənə qədər qızımla mətbəxdə oturub son illərin çətin həyatının acı nəticələrindən - yaşam uğrunda döyüşlərdə sınıb, kiçilib tanınmaz hala düşmüş bir sıra tanış-bilişdən, qohum-əqrəbadan danışıb kimini qınadıq, kimiyə acıdıq.
Səhəri gün isə qızım bütün gecəni yuxuda, başlarının balta ilə vurulmasına növbə gözləyən adam axınını gördüyünü dedi.


SİRLİ FOTOQRAF

Bir dəfə metro qatarının boş oturacağında yaşlı bir kişiylə yanaşı üzbəüzdəki şüşəyə düşən cüt əksimizə baxa-baxa yol gedib, yalnız son dayanacaqda ayağa qalxanda anladım ki, bayaqdan bura bütün yolu onunla, fotoqrafın qarşısında cütləşib şəkil çəkdirən tək, gedirmişik.


QARIMIŞ QIZLAR

Niyəsə, istedadsız yazıçılar mənə, yaşı ötmüş, qarımış qızları xatırladır. Bakirə könülləri zədələnməsin deyə, mümkün ehtiyat və ehtiramla dolanılmağa, həyat eşqinin qorunub saxlanması naminə əsərləri qeyri-səmimi də olsa, arada bir təriflənməyə ehtiyaclı olan bu adamlarla ünsiyyət adamı zinhara gətirir.


İMPROVİZƏ

Bir qisim adamlar var ki, onlar mütəmadi olaraq, rastıma gah ahıl, qoca, xəstə halda, bəzənsə gəncləşib təravətlənmiş şəkildə çıxırlar. Elə bil dünyalarını dəyişmədən, elə burdaca ölüb-dirilir, qocalıb, bir də yenidən doğulurlar.


CASUSUN ETİRAFI

Ətrafımda baş verənləri, yaxud, baş vermədən, hələ həyata keçəcəyini gözləyənləri, eləcə insanları və heyvanları, təbiəti və iqlimi, bir sözlə, gözümə sataşan və sataşmayan hər şeyi, daim gizli dövlət tapşırığı alan tək, qəribə bir məsuliyyətlə müşahidə etməyimlə, özümü, hansısa dünyanın bu dünyaya atdığı təhlükəli casusa oxşadıram.


YUXUYA GETMƏYİN SİRLƏRİNDƏN

Yuxuya getməyin ən həlledici anı - əyin-başını soyunub, yorğanın altına girib, yuxuya gedəcəyin anı, qurbanlıq qoyun başının kəsiləcəyini gözləyən tək, gözləməkdi.



SÖZLƏR BARƏDƏ

Son bir neçə ayı, qələmimin ucuna saç qırığı tək, ilişib yazıdan-yazıya köçən bir neçə ifadədən heç cür yaxa qurtara bilmirəm:“qorxulu”, “sirli”, “məkrli”. Görünür, sözlər də insanlar kimidi. Bəzən iki-bir, üç-bir, sezilmədən, sənə yaxınlaşıb ətrafında dolaşır, həyatına daxil olub mühüm əhəmiyyətlər kəsb etməyə başlayr, sonra eləcə, sezilmədən, aralanıb uzaqlaşır, o birilərə qarışıb hardasa, kənarlarda yaşamaqlarına davam edirlər.


KƏŞF

Ədəbiyyatın növbəti təhlükəli məqamlarından biri - adamı, tədricən danışmağa yadırğadıb ətraf mühitlə yalnız yazı vasitəsilə əlaqə saxlamağa təhrik etməsidir.
Bu yaxınlarda özümü bir də onda tutdum ki, qonşu otaqlardakı əməkdaşlarla məktublaşmaq üçün zəmin yaradıram.



MÜLK1 VƏ MƏLƏKÜT2


Məni qəribə, anlaşılmaz sevgilərlə sevən, nə əsərlərimi, nə şifahi halda dediklərimi anlamadıqlarını səmimiyyətlə boyunlarına alsalar da, küçələr boyu mənimlə yanaşı dinməz-söyləməz addımlamaqdan izaholunmaz zövq alan, çox vaxt üzümü sezmədən, arxadan-arxaya səsimdən tanıyan və bu qəfil rastlaşmadan, titrədib uşaq tək, sarsılan insanlar mənə böyük sufi Əziz-əd-din Nəsəfinin sirrlər dolu bir kəlamını xatırladır:
«Mülk- Mələkütə aşiqdi…»



QƏSSABLIQ FƏSADLARI

(hekayə əvəzi)


Bu yaxınlarda köhnə bir tanışımızın - bütün gəncliyini gecələrlə oxuyub, gündüzlər atasız qalmış bir bölük balaca bacı-qardaşını saxlamaqdan ötrü çirkli ət dükanlarında qəssablıq edən, gecə-gündüz quzu şaqqalamaqdan sol əlinin baş barmağını baltalayıb yoxa çıxaran, bacı-qardaşları böyüdükcə, təhsilini bir təhər başa vurub işini genişləndirən, onları bir-bir evləndirib ərə verə-verə, dükanlar, restoranlar şəbəkəsi yarada-yarada, saç-saqqalını ağardan, taleyin hökmüylə boynuna düşmüş «atalıq» borcu bitib-qurtarsa da, varlanıb dövlətlənib imkanlı bosa çevrilsə də, quzu şaqqalamaq adətindən hələ də nisgil dolu qəribə bir zövq almağa davam edən zəhmətkeş, insaflı bir iş adamının evində qonaq olduğum axşam neçə illərdən bəri görmədiyim uşaqlarının - üzləri mistik bir dəyişkənliklə dəyişib tanınmaz şəkil alan üç oğlunun ağız-burunları, gözləri şaqqalanmaq qorxusundan səyirən quzulara oxşadığından heyrətə gəldim…


O MƏNİ SEVİR...


Tez-tez, xüsusən, axşam saatlarında şəhərin adamla dolu qaranlıq küçələrindən ötüb keçdikcə, ara-sıra kəsik şüalarla bərq vurduğumu duyuram.
Mən bərq vururam...


YADLAR


Qapılarımızın kilidlərini möhkəm-möhkəm bağlayıb yeni-yeni tanışlarla ehtiyatla davrana-davrana, köhnə dostlarımızı, doğmalarımızı zaman-zaman dönə-dönə o üz-bu üzə çevirib «yadlara» və «doğmalara» ayıra-ayıra, həmin o tanımadığımız təhlükəli «yadların», artıq çoxdannan bəri bizlərlə bir evlərimizdə yaşadığından, mehriban gözlərlə üzümüzə dikilib doğmalıq dolu səslərlə: «ana», «ata» deyən övladlarımız olduğundan xəbərsizik.


ŞÜUR BARƏDƏ

Uzun illərin tox, maraqlı həyatından - yağlı yeməklərdən, şirəli qeybətlərdən həzz ala-ala «qaz vurub qazan dolduran», gərgin məişət yarışlarından qalib çıxa-çıxa, sağlamlığının da qeydinə qalmağı unutmayan - səhərlər dağ balı udub, axşamlar təmiz havada velosiped sürən yaxın bir qohumumun - yaşı səksəni haqlamış ağsaqqal bir yırtıcının qəfildən aldığı beyin insultundan şüurunu, yaddaşını itirib gözləri məsumluq və işıq saçan iddiasız, üzüyola ev heyvanına çevrilməsi məni, şüurumuzdan ehtiyatlanmağa vadar edir.


KASIBLIQ TƏNTƏNƏSİ

Uzun, ağır xəstəlikdən sonra dünyasını dəyişmiş orta yaşlı, kasıb bir qadını son mənzilə yola salarkən, çətin, ehtiyaclı illərdən qalmış köhnə palazın, içindən dörd-beş çatlaq fincan-nəlbəkidən və qədim neft lampasından savayı ayrı bir əşya görünməyən ağarmış bufetin, yarıqaranlıq otağı ortadan iki yerə bölən nimdaş pərdənin, bir sözlə, könəlik və nimdaşlıq dərəcələri ilə öz maddiliyini və əşyalığını itirmiş bütün bu əşya ilğımının solğunluğunda gözə dəyənin, canlılığı və möhtəşəmliyi ilə görünənin tək bir İNSANLAR olmasından, izaholunmaz bir qürur duydum...


QƏBİR ZİYALILAR

Vaxtı ilə yazdıqları ibrətamiz əsərləri, dəyərli fikirləri, işıqlı əməlləri ilə qəlblərimizə həkk olunmalarına baxmayaraq, sonradan-sonraya həyatın sərt döngələrində əzilib, sınıb miskinləşən, qəfil kimyəvi reaksiyalara məruz qalmış mikroelementlər tək, rənglərini, tərkiblərini, molekulyar quruluşlarını dəyişib, rəzil, qorxaq xüdbinlərə çevrilən bir sıra ziyalılarımıza duymağa davamlı olduğumuz hörmət və ehtiramımız mənə, bu dünyadan vaxtı ilə köçmüş əzizlərimizin qəbirlərini ziyarət edərkən, fəxri qarovulda dayanan tək, kədərli sükutla dayanmağımızı, özümüzü, onların hələ də aramızda olduğuna inandırmağımızı xatırladır.


GÖDƏN SEVGİSİ

İllər uzunu gödən həzzlərindən usanmayan - sütül quzu budlarından, təzə bişmiş peşmək çörəklərdən və daha nələrdən və nələrdən doymayan, yedikcə yeyən, yeyib-doyub, bir də acan, sonra yenə və yenə bütün vücuduyla şirələnib, sulanıb milyonlarla yeni-yeni ac toxmalarıyla şahə qalxan, bu ləzzətlər və nəşələr dənizinin sularında aylarla, illərlə yırğalanan, illər ötdükcə, bu yenilməz iştahıyla kökəlib piylənib ağırlaşan, dişləri, saçları seyrəlib qaşsız-kipriksiz qalan tanış bir qadını gördükcə, yeməklərdən qorxuram.


QƏFİL XİLASLAR BARƏDƏ

İllər boyu məngənəsində qovrulduğumuz həyat qanunlarının, ya bəlkə özümüzün özümüz üçün düzüb-qoşub müəyyənləşdirdiyi gündəlik yeknəsəq həyat marşurutu üzrə yaşaya-yaşaya - səhərlər eyni yollarla işə gedib, axşamlar həmin yollarla geriyə qayıda-qayıda, işıqlı evlərimizdə eyni üzlərin və hadisələrin əhatəsində yaşaya-yaşaya, bu nizamlı həyatımızı istənilən an darmadağın edib hər şeyi kökündən dəyişməyə qadir olduğumuzdan xəbərsizik.


ŞAM QALİBİYYƏTİ

(hekayə əvəzi)

İstirahət günlərinin ənənəvi şam mərasimilərindən birində - «Söz»ün sirli ecazından, fiziki qüvvəsindən, ilahi qüdrətindən, insanlara və zamana sirayət imkanlarından danışıb öz-özümə kövrəldiyim «möhtəşəm məqamlar» arasında qəfildən, süfrə arxasında oturanların - ərimin və uşaqlarımın üzümə baxıb başlarını yekdilliklə tərpətsələr də, dediklərimi qəti eşitmədiklərini, yedikləri təamın ləzzətini qədərində almağa maneəçilik törədən bu «lüzumsuz fəlsəfəçilikdən» tezcə yaxa qurtarmağa tələssələr də, bunu ustalıqla gizlətməyə çalışdıqlarını anlayıb sözümü yarımçıq kəsdim. Süfrə arxasındakıların mənim bu gizli «etiraz aksiyamı» sezmədən, asudə rahatlığa çıxdığını gizli sayıqlıqla müşahidə etdikcə, özlüyümdə bu «rəzil insan dəstəsinin» halına acıdım.
Azadlığa çıxanlar - böyük qızımla, həyat yoldaşım nəhayət ki, susduğumu görüb, sapanddan qırılan tək, hövsələsiz tələskənliklə öz sevimli mövzularına - hüquq sahəsinə dair hansısa qanunların müzakirəsinə keçdilər. Bayaqdan qəribə, şüursuz tələskənliklə yediklərinin tamını yalnız indi - mən susandan sonra hiss etməyə başladıqlarını duyub, onlara insanın, tək bir yeməklə doyan varlıq olmadığı, ümumiyyətlə, «yemək» adlandırılan bütün bu təamların əslində, insanın əsasını təşkil edən ruhi varlığına heç bir aidiyyatı olmadığı barədə danışmaq fikrimdən daşındım.
Şam yeməyi davam edir, ərim və qızım mənim aktiv sükutuma məhəl qoymadan, bayaqkı ac üzlərlə yeyə-yeyə, anlvşılmaz bir zövqlə hüquqa dair qanunlardan danışırdılar...
Söhbət qızışdıqca, bu «qanunşünasların» xüsusi bir ciddiliklə şişirdib böyütdükləri həmin o qanunların tədricən oturduğumuz çox da böyük olmayan otağın tavanından qara, ağır bayraqlar kimi asılıb yellənməyə başladığını, bu qara tərpənişdən ürəyimin pis-pis sıxıldığını hiss edib qəfildən, səbəbini özüm də anlamadığım qəribə bir aqressivliklə:
- Əslində, dediyiniz o qanunların da mahiyyətində Söz dayanır!.. - deyib müzakirəyə son qoydum.

QUZU YAZIÇI

Bu səhərin ala-toranında yatağımda uzanıb heç nə haqda fikirləşmədən, yenidən yuxulamağa hazırlaşdığım yerdə qəfil şimşək çaxıntısıyla hardansa yuxarılardan üstümə yağıb, həm də necəsə, içimdən püskürən möhtəşəm duyğu həmləsindən arı çalmış kimi, ayağa sıçradım… yazı masamın arxasına keçib "gələnləri" hürkütmədən, qırıq-qırıq qeydlərlə vərəqlərə köçürməyə başladımsa da, köçürdüklərimin bir çoxunu yazı prosesində əldən buraxıb itirdim. Bir qədərdən sonra qısaca mahiyyətini qaralamağa müyəssər olduğum fikrimcə, əsrarəngiz duyğularımın bir hissəsini bədii ifadələrimlə cilalaya-cilalaya, mümkün kamil həddini ala-ala, növbəti silsiləmi yazıb başa çatdırdım. Sonra nəfəsimi dərib səhərin bu çağında az qala bütöv şəhər salmış adamın şərəfli yorğunluğunda əriyə-əriyə, yazdıqlarımı bir də oxudum və özümü dünyanın ən xoşbəxt, ən ali varlığı sanmağa hazırlaşırdım ki, yazı nəşəsindən qurumuş damağım boyu gəzdirdiyim dilimlə, ağzımda gəzdirdiyim bu mağaravari, əcaib damağın, əsasən qış fəsillərinin soyuq, qarlı havalarında yediyim kəllə-paçanın bozumtul şirəsi içrə, qəzaya uğramış qayıq kimi görünüb yox olan quzu damağından olduğunu anladım.


PİS QOCANIN NAĞILI

Mən bir qoca tanıyıram ki, yaşı yetmişi adlasa da, Allahı tanımır, peşəsi yazmaq olsa da, O dünyanın, Ruhun mövcüdluğuna, bu dünyanın yüksək vəzifəli şəxslər tərəfindən yox, İlahi qanunlarla - Qüdrətli və Dəyişməz Yazıyla idarə olunduğuna inanmır. Başı, gözü ağarıb beli bükülsə də, bu qoca dünyanı əvvəlki cavanlıq acjözlüyü və təmannasıyla sevməyə davam edir. Bütün ömrünü və qüvvəsini sərf edib dəridən-qabıqdan çıxa-çıxa, daxıla yığan tək, üfürüb şişirtdiyi Şöhrət dağarcığının son nəticədə dəbdən düşmüş köhnə palto qədər dəyərsiz olduğunu billə-bilə, nəticə çıxarmağa tələsmir. Ömrünün sayılası günləri son mənzilinə dirənsə də, bu qoca müdrikləşmək bilmir, həlimləşmirib saflaşmır, əksinə, düyünlənib itilənir, onu təbii mövsüm axarıyla kölgəyə qısan yeniliyə və gəncliyə sütül növrəstə kiniylə nifrət edir. Bircə an ayaq saxlayıb nəfəs dərib Özü barədə uzun, keşməkeşli illərlə hədsiz «ayıq» beyninin, xəstə bədəninin əsirinə çevirdiyi Ruhu barədə düşünmür, Ou bircə anlığa belə dincliyə, azadlığa buraxmaq fikrinə düşmür.
Olsun ki, gizli yaddaşının hansı oyaq tərəfiyləsə, azadlığa buraxacağı təqdirdə bütün həyatıyla, şöhrət və ad qazanmaq eşqiylə çürüdüb irinlətdiyi vücüdundan xilas olmuş Ruhunun bir daha geriyə - ona qayıtmayacağını yaxşı bilir.


SEVİMLİ "Ə"

Neçə vaxtdan bəri yazıb qaraladığım, cümlələrinin altından, böyür-başından cızıqlayıb oxladığım mətnləri bu yaxınlarda nəzərdən keçirərkən qəfildən gözüm sətirlərin bitdiyi, hərflərin, nöqtə-vergüllərin keçə bilmədiyi haşiyənin o biri üzündə yağışdan islanmış kimsəsiz küçə uşağı kimi büzüşüb bir kənarda dayanan balaca "ə" hərfinə sataşanda çaşıb qaldım. Necəsə, özümdən xəbərsiz, əlimin ya qələmimin hökmüylə yazdığım bu incə hərfi bir qədər yaxından və diqqətlə gözdən keçirdikcə, tükənməz səbr və dözüm payından yoğrulmuş həyatlarını Ədəbiyyat tozanağından kənarlarda - təmiz, səssiz bir ərazidə təkbaşına yaşayan zərif qələm adamlarını xatırladım...


SƏLİM SARIYEVİN HƏYATI

Neçə vaxtdan bəridi ki, bütün həyatını şəhərin mərkəzi yerlərindən birində geniş sahəli, təmirli mənzilə sahib olmaq arzusuyla yaşayan, bundan ötrü özünü və ailəsini bir çox həyat həzzlərindən məhrum edib, acıqlı kahin ömrü sürən - soyuq qış ayları qızdırıcısız yataq otaqlarında yatmaqdan ailəliklə ağ ciyər iltihabı qazanan, ucuz və vitaminsiz yeməklərdən saralıb tuluqlanan, istirahət axşamlarını, teatr və konsert salonlarından daha ucuz və maraqlı tamaşalarda - çilçırağın gur işığı altında arvadına babasından miras qalmış qədim brilyantların böyüdücü əl lupası ilə tamaşasında keçirən, pirojnanı, əncil mürəbbəsi ilə, çimərliyi, içinə duzlu su yığılmış vannayla əvəz edən və bütün bu davamlı, dözümlü həyatın axırında nəhayət ki, şəhərin mərkəzi küçələrindən birində dördotaqlı mənzil almağa müvəffəq olan, lakin mənzilə köçüb rahatlandıqdan sonra həyatının gizli mənasını itirib yazıqlaşan Səlim Sarıyev adlı qəhrəmanım barədə yazmaq istədiyim hekayə, ortaya düşən daha vacib və əhəmiyyətli işlər arasında maşın yolunu heç cür keçib səkiyə çıxa bilməyən piyada tək, kənarda qalır.


PALTAR ŞKAFINDA

Bir növ insan cəmiyyəi var ki, orda özünü çirkli, nimdaş geyimlər asılmış köhnə paltar şkafında hiss eləyirsən.



HAVA GƏMİSİNDƏ

Hər bir şeyin yorulub susduğu, gücünü, heyini itirib taqətsiz həlimliklə öz yerinə çökdüyü ən səssiz gecələrdə Yer kürəsinin sezilməz tərpənişindən laxlayıb, qədim qərinələrin dərin suları altında batıb qalmış nəhəng gəmi cırıltılarıyla cırıldayan çardaq millərimizin səsini dinlədikcə, Hamıdan Ucanın:
"Gizli xəzinə tək yaşaya-yaşaya, bir gün dərk olunmaq istədim və dünyanı yaratdım." - kəlamını xatırlayıram...


O MƏNİ SEVİR

(hekayə əvəzi)

Uzun illərdən bəri Özünü müxtəlif müəmmalı işarələr və eyhamlarla bildirən, qəlbimdən ötəri nisgillə ötüşən ən irreal və ağlasığmaz istəklərimi inanılmaz qəfilliklə yerinə yetirə-yetirə qarşımda şahə qalxan İlahi Sevgi etiraflarının ən sarsıdıcısı - 13 yaşlı oğlumun içi ağrı və sevgi dolu gözlərlə mənə:
- Səni sevirəm… - deməsi oldu.
İlk günlər bu bala nəvazişindən az qala məst olur, uşağı bağrıma basıb öpüb-qucaqlayırdımsa da, bir müddətdən sonra heç cür səngimək bilməyən, iztirab və ağrı həddi getdikcə, sanki artıb çoxalan bu etiraflardan zinhara gəldiyimi, cana yığılıb qıcıqlandığımı duydum. Bir qədər sonralar bunun, əsəblərimi bu sayaq tarıma çəkmək həvəsində olan oğlumun həddini aşmış şıltaqlığı olduğundan şübhələnməyə, uşağı, çox deyilməkdən mənasını itirmiş bu yersiz zarafatına görə məzəmmət eləməyə başladımsa da, heç nəyi dəyişə bilmədim.
Günlər beləcə keçir, axşamlar məni sevimli kompyuterinin arxasından, ya otağının uzaq küncündən qarabaqara izləyən oğlum televizora baxdığım, telefonla danışdığım, ya yazı yazdığım yerdə qəfildən ha tərəfimdənsə peyda olur, içi getdikcə dərinləşən gözlərini üzümə zilləyib qəhər içində boğula-boğula:
- Səni çox sevirəm... - deyir, mən, döyənəkliyi ilə artıq əsəblərimə toxunan bu yeknəsəq etirafdan əsəbiləşir :
- Bilirəm. Bunu dəfələrlə demisən. - deyərək, onun sözünü kəsirdimsə də, bütün bu kobudluğun ona toxunmadığını, var hirsimlə dediyim sözlərimin,onun böyür-başından içiboş, nəfəssiz külək kimi ötüb keçdiyindən sarsılır, öz köməksizliyimdən daha pis əsəbləşirdim.
Axır iş gəlib o yerə çatdı ki, məni bu amansız sevgi dolusundan qorumağa çalışan ərim uşağı danlayıb bütün axşamı otağında dustaq eləməklə cəzalandırdı.
...Həmin gün Rüstəm bütün axşamı otağından çıxmadı, hava qaraldısa da, otağının işığı yanmadı.
Bütün axşamı ərimlə mən səbəbini özümüz də anlamadığımız gizli günah hissiylə aralıq otaqda oturub dinməz-söyləməz televizora baxdıq. Bir qədər keçmiş ərim pərtlikdən, ya qorxudan böyümüş gözlərlə üzümə zillənib ehtiyatla:
- Bax bir, o orda neyləyir?.. - dedi.
Mən ayağa qalxıb ehmal addımlarla Rüstəmin otağına yaxınlaşdım, qapını azca aralayıb içəri boylandım və gördüyüm mənzərədən uçundum…
Rüstəm pallı-paltarlı, üzüqoyulu vəziyyətdə çarpayısında uzanmışdı... qapının açıldığını, mənim otağa daxil olduğumu hiss eləsə də, yerindən tərpənmirdi...
Mən dizlərimin titrədiyini hiss etsəm də, özümü o yerə qoymadım, çarpayıya yaxınlaşıb Rüstəmin yanında əyləşdim, başını ehmalca sığallayıb astadan:
- Axı, niyə belə eləyirsən, mənim balam?.. - dedim. - Özünü uşaq kimi aparırsan. Axı sən uşaq deyilsən?!..
Rüstəm bir müddət dinmədi, məni eşitmirmiş kimi, barmağının ucunu belə tərpətmədi. Sonra haçandan-haçana dərin yuxudan ayılan tək, aramla mənə sarı çevrildi, otağın yarıqaranlığından, ağlamaqdan şişib qızaran gözləriylə üzümə zilləndi və yenə həmin yazıq səslə:
- Səni çox sevirəm. - dedi və yanağına diyirlənən yaş damlasını qoluyla sildi… və mən yalnız onda bu sütül vücudun daşımağa gücü yetmədiyi həmin o Sevginin Özünü - hüdudsuz Mərhəməti özündə güclə saxlayan yeniyetmə gözlərin dərinliyində açılan hüdudsuz üfüq ənginliyinin kiçicik hissəsini gördüm... heyrətdən nəfəsim darala-darala, neçə vaxtdan bəri məni zinhara gətirən amansız etirafların müəllifinin bu 13 yaşlı məktəbli oğlan uşağı olmadığını axır ki, anladım...


XİLASIN SONU

İllər uzunu bu dünyanın yönsüz, yöndəmsiz qanunları arasıyla cızılıb qanaya-qanaya, yığılıb açıla-açıla, ölüb dirilə-dirilə, ilmə-ilmə, naxış-naxış, söz-söz yığıb, hörüb axır ki, başa çatdırdığım İMPERİYAMIN səskeçirməz, üzkeçirməz, şəffaf divarları arasındayam... Burdan çox-çox uzaqlarda lazımsız, ölü bitkilər kimi, saralıb-soluxan, getdikcə, quruyub uyuqlaşan o «mötəbər» qanunların mən dəyib-toxunmadan, özü-özünə ovulub, üyülüb, qayıtmaz boşluqlara sovrulduğunu duyuram...


SİRLİ İŞ YERİ

Dəqiq bildiyim bir də budu ki, mən, işim, ailəm və yazımdan savayı, həm də daha hansısa bir prosesdə yaşayıram. Daha doğrusu, mən o prosesdə işləyirəm. Ora günün hansı vaxtı, necə qoşulmağımı dəqiqləşdirmək mənə heç vaxt müyəssər olmur.
Bu, əsasən səhərlər - səhər yeməyi ilə, işə getməyə yığışdığım vaxt kəsiyində baş verir. Mən oturduğum yerdə evin, reallıqla heç bir əlaqəsi olmayan hansısa bir tərəfinə keçir, ordan işə yollanır, geriyə qayıtdığım məqamı isə heç cür müəyyənləşdirə bilmirəm.


MƏMNUNLUĞA APARAN YOLLAR


Bütün üzüntülü, iztirablı əziyyətlərimizin, uzun-uzadı, inadkar çalışma və çarpışmalarımızın son nəticədə ani məmnunluq hissinə xidmət etdiyini anlasaq, özümüzü özümüz üçün qorumuş olarıq.


ƏSƏBİ ƏJDAHA


Bəzən əsəbiləşəndə içimdə ağaca bənzər nəyinsə dartılıb böyüdüyünü, məni dörd yerə bölə-bölə, qol-budaq atmaq istədiyini hiss edirəm. Bəzənsə, bunun ağac yox, illərdən bəri içimin hansı tərəfinəsə qısılıb yatan, kiminsə gizli əmriylə oyanıb şahə qalxan nəhəng əjdaha olduğunu duyuram.


SƏXAVƏT BARƏDƏ

Uzun illərdən sonra ölüm-dirim savaşında tapdığım yeganə oğluma baxan dayənin uşağa hədsiz məhəbbəti, körpəmin də, günbəgün, aybaay məndən soyuyub bu şirindil, mehriban qadına isinişməsi, ona qəribə, nisgil dolu gözlərlə baxıb «ana» çağırması niyəsə, məni qəti narahat etmir. Oğluma xəstəhal bir bağlılıqla bağlanan, hətta gecələr belə, onu öz yanın qalmasını təklif edən dayənin az qala qəhərdən boğula-boğula:
- Falçılar həmişə deyirdilər ki, bir oğlun da olacaq. - deməsi belə, qəribədi ki, məni yalnız sevindirir.


HƏSSAS QUŞ BALASI

Qəribədi ki, kütləvi mərasimlərdə - rəsmilərin və tanınmışların əhatəsində özümü, yumurtadan yenicə çıxmış tüksüz, lələksiz quş balası hiss edirəm.


VAQİF VƏ BAX


Dünən Baxın musiqisinə qulaq asdıqca, Vaqif Cəbrayılzadənin poeziyasının Baxın musiqisi ilə uyarlığını kəşf etdimsə də, bunun nə olduğunu müəyyənləşdirə bilmədim. Yalnız bir qədər sonra anladım ki, onların hər ikisi dünyanı hər an dönə-dönə yenidən qurmaqla məşğuldurlar.


SIÇRAYIŞ


Bəzən ədəbiyyatdan da o yana olan nə isə yaratmaq istəyirəm... Nədi o?..


BALACALAR VƏ GÖZƏLLƏR


Bir qisim balaca, gözəl insanlar var ki, əllərindən nə pislik, nə də yaxşılıq gəlməsə də, mehriban üzləriylə, qorxaq gözləriylə, balaca, gözəl cücülər kimi, dünyanı hissə-hissə yamyaşıl, təhlükəsiz çəmənliyə çevirirlər.



HÖRMƏTLİ ANAR MÜƏLLİMƏ

Bir qədər çılpaq və kobud ədəbi üslubumla tez-tez özüm də bilmədən, istəmədən, qəlbinə toxunduğum hörmətli Anara yeni kitabımı göndərərkən, «titul səhifəsində nə yazım?» - deyə, bir müddət götür-qoy edib belə bir bəndi yazmaq fikrinə düşdüm:
«Tez-tez məndən inciyib qəlbində gileylənən,
- Afaq da dönük çıxdı. - deyib əlin yelləyən
Anaradır bu kitab.
Ədəbiyyat naminə, Afaqa gətirsin tab!..», amma sonradan onun, bundan da inciyəcəyindən ehtiyatlanıb bəndin əvəzinə, sadəcə: «Hörmətli Anara.» - yazdım.


YAZIÇI ÜNVANI

Günün hər anı özlərini ədib hiss edən, yazıb-yaratdıqlarını havakeçirməz canlıq kimi, uzun ətəkli bahalı palto kimi, daim əyinlərində gəzdirən, bu nimdaş yazılardan ətraflarına, möhtəşəm, məsul kürsüdən baxan kimi, ağayana nəzərlər salan bir sıra görkəmli ədiblərimiz əslində, bəlkə özləri də bilmədən, nədənsə qorunmaqla məşğuldurlar.



SEVDANIN İZİYLƏ


Uzun illərin axşamlarıyla Bakıdan Mərdəkana aparan yolun kənarları boyu uzanan ensiz şam zolağının sirli qaranlığına baxdıqca, izdihamlı maşın yolundan kənar sakitliklə uzanan bu qaranlıq, kimsəsiz ağaclıqların arasıyla sinəm, üzüm, soyuq, nəm torpağa sürtülə-sürtülə, şələ quyruğum kol-kosu darayıb xışıldada-xışıldada, yol boyu uçan maşınların sürətilə bir sivişmək azarı keçir ürəyimdən.


UĞURSUZ XİLAS YOLU


İztirablı, darıxdırıcı ömür yollarında, zamanın əksinə işləyən cığırları tapanlar - bu dünyadan ayrı ölümlə köçürlər.
O yollardan ən uğursuzu - ədəbiyyatdı.


MÜTALİƏ TƏHLÜKƏSİ


Son vaxtlar oxuduğum istənilən ədəbi mətnin içimdə energetik toqquşmaları andıran anlaşılmaz təlatümlər yaratması, mənə ədəbi mütaliənin qəti qadağa olunduğundan xəbər verir.



ŞİR NASİR


Bəzən təklikdə dadlı azadlıq havasında şelləndiyim qısaca, ani məqamlar rahatlıq dolu azadlıqla ürəkdən əsnədikcə şirə oxşadığımı hiss edirəm.
Aslanın erkəyi-dişisi olmaz.



ZALIM ŞAİR
Yaxın günlərdə, bir yığın nəfəssiz qəzet cümlələrinin arasında, Vaqif Cəbrayılzadənin “Mən zalım adamam, kamança...” - sətrini oxuyarkən, qəfildən sətrlərin arasından üzünün qəzəbli tərəfiylə mənə zilənin Vaqifi gördüm... Özümü kamança hiss elədim...


YADDAŞ MANEVRLƏRİ


Tez-tez yuxuda ikicə saat əvvəl ayrıldığımız real həyatımızı - kimliyimizi, yaşadığımız şəhərin, işlədiyimiz idarənin ünvanını unudub, dünyasını artıq çoxdannan bəri dəyişmiş valideynlərimizlə söhbət edir, zərrəcən çaşıb təəccüblənmədən, heç vaxt görmədiyimiz yad mənzillərdə, tanımadığımız şəhərlərdə yaşayır, qəbirlərini, uzun illərdən bəri ziyarət etdiklərimizlə üzbəüz əyləşib tələsmədən çay içir, bəzən hətta bədənimizi yerdən ayırıb döşəmənin üstü ilə uçuruq. Səhərlər bu gizli yaddaş manevrlərimizi asanca unudur, gündəlik həyatımızın sıravi atributuna çevrilmiş bu sirli halımıza azca da olsa, heyrətlənmirik.


MİLLƏT MƏSƏLƏLƏRİNƏ DAİR


Ötən həftə oğlumu apardığım heyvanxananın sıxıntı dolu darısqallığı - heysiz üzlərlə dar qəfəslərinin bir tərfəniə qısılıb müdrik insan gözləri ilə üzümüzə zillənən incik meymunlar, əsəbi dələlər, qorxaq dovşanlar, hikkəli tovuzquşuları mənə, taleyin hansı hökmüyləsə birgə yaşamağa məhkum olunmuş milləti xatırlatdılar.



FƏXRİ XİYABANIN SİRLƏRİ


Bir cür zəhər qoxulu çiçəklər də var ki, onlar yalnız fəxri xiyabanda, soyuq əzəmətləriylə ayrı-ayrı muzeylərə oxşayan möhtəşəm qəbirlərin böyür-başında bitir. Bəzən, mən acı badam iyini andıran bu qoxunu xiyabandan çox-çox uzaqlarda, ünvanı naməlum məkan və zaman kəsiklərindən də duyur, bir sıra görkəmlilərimizin məhz bu xiyabanda basdırılmaq arzusu ilə yaşayıb-yaratmaq əzmini bu qoxunun izaholunmaz ecazıyla bağlayıram.


TEATRIN ÜNVANI


Binasızlıqdan, Milli Akademik Dram Teatrının sonuncu mərtəbəsinə qısılmış “Yuğ” - da özümü nəhəng, qoca palıdın quru gövdəsindəki nəm oyuğda hiss edən tək, hiss edirəm.


KÜÇƏ İTLƏRİ


Küçə itlərinin hansısa bu dünyada nə vaxtsa itirdiyim, adını, üzünü dəqiq xatırlamadığım doğma bir adamımdı. O iti bəzən dəniz çimərliklərində, qulağıkəsik, quduz itlərin arasında qayğılı üzü ilə atıla-atıla ha yanasa qaçan, bəzən bağırsaqları maşın yollarına dağılmış vəziyyətdə can verən yerdə görürəm. Bəzən o düz həyətimizin qapısına gəlir, qəmgin gözlərini üzümə zilləyib elə bil məni də özü ilə aparmaq istəyir.
PƏRƏKLİ SƏNƏTÇİ


Görkəmli bir yazıçı tanıyıram ki, heç kimin dəyib-dolaşmadığı, insanların dərin hüznlü hörmətlə xatırladığı tənha iş otağında oturub çarxlı kreslosunda o yan - bu yana hərlənə-hərlənə, səhər-axşam şübhə və qorxu dolu sayıqlıqla havanı iyləməkdən burun pərəkləri yoğunlaşıb.


ZARIYAN ADAMLAR


Bir qisim adamlar var ki, aylarla, bəzən illərlə görməsən belə, hardansa, hansı dəliklərdənsə, onların ürəkgöynədən zarıltılarını eşidirsən. Onlar daim nə isə istəyirlər, səni öz dinməz sükutları ilə nədəsə ittiham edib küsür, inciyib gizli-gizli sıtqıyırlar.
Arada bir başını həmin o zarıltılı, yarıqaranlıq dəliyə salıb bu iniltilərlə üz-üzə, nəfəs-nəfəsə dayanmasan, bu zavallı insanların dünyanı, hikkədən göyərmiş dodaqları sənin adınla inləyə-inləyə tərk edəcəklərini düşünür, qalan ömrünü, kürəyindəki “günahkar” damğasıyla yaşayacağından ehtiyatlanırsan.



NÖVBƏTİ KƏŞF



Son bir neçə ildi məni yalnız insanın fiziologiyası - özü ilə min bir sirr daşıyan toxuma və hüceyrələri, qanın temperaturu və tərkibi, daxili orqanları, dərisi və saçları, xəstəlikləri… Oxuduğum da yalnız bu barədə yazan ədəbiyyatlardı. Gecələrlə biz yuxuda ikən, içimizdə balaca, canlı heyvanlar kimi, böyür-böyürə nizamla işləyən, dinməzcə açılıb-yumula-yumula, yığılıb genişlənə-genişlənə, döyünüb titrəyən bu canlılar məni, İnsanın mahiyyəti ilə bağlı yazılmış bütün bədii və fəlsəfi ədəbiyyatlardan daha dəqiq və böyük həqiqtlərdən agah edir.


OYNAQ PROSESLƏR


Zaman ötdükcə, illər növbələndikcə, “əbədi dəyərlər silsiləsi”ndən olan bütün möhtəşəmliklərin zamanın çəisiz, ötəri axarıyla öz möhtəşəmlik çəkisini itirib yoxluğa qərq olmasını, bəzi «dəyərsizliklərinsə», hansı sirli qanunlarlasa ədəbiləşib möhkəm dayaqlar atdığını gördükcə, Əbədiliyin göstəriciləri barədə daha dərindən düşünməli olduğumuzu anlamalıyıq.


FƏLSƏFƏ VƏ ƏDƏBİYYAT


Gah ədəbiyyatla, gah da fəlsəfə ilə məşğuliyyətlərim zamanı daim düşündüyüm bir də budur ki, mənə yaxın olanı hansıdı, Fəlsəfə, yoxsa Ədəbiyyat?.. O dəqiqə də cavabını alıram: əlbəttə ki, Ədəbiyyat. Fəlsəfənin ki, sehri yoxdur. Fəlsəfə - bu və bəzən səthi də olsa, O dünyanın mövcudluq qanunlarını tədqiq edir.
Ədəbiyyat isə bütün qanunlardan yuxarıda olanlarla məşğuldur.


QANUN POZUNTULARI


Əslində, bu dünyanın nə yazılan və nə də yazılmayan qanunlarının heç biri işləmir. “Haqsız dünya”, “fani dünya”, “yalan dünya” və sair bu kimi ifadələrlə də, heç cür işləməyən bu qanunları işə salmaq, nəyəsə ədalət, məntiq donu geydirmək mümkün olmayacaq.
Hər an tük incəliyi dəqiqliyi ilə işləyənin, bizlərin dərk etmək iqtidarında olmadığımız hansısa ayrı - bizə yad proseslər olduğunu dərk etsək, onu da anlayarıq ki, Allah məhz həmin o prosesləri idarə edir.


ÖLÜM İMPROVİZƏSİ


Ölüm haqqında fikirləşərkən, bədəninin, mümkün qədər çəkisiz, ətsiz və susuz olmasının zəruriliyini anlayırsan. O dünyanın qaranlıq, dibsiz səddlərindən keçərkən, bu çəkisizliyə uyuşmayan ağırlığının - bir yığın ət və sümüyün, iç su dolu əzələlərin öz törədə biləcəyi əngəllikləri düşünərkən, vahimələnməyə bilmirsən.


ƏYLİSDƏN ƏYLİSLİYƏ

Özünü şəhər həyatının yorucu hay-küylündən, sivil yaşam üslubunun miskinliyindən qoparıb əbədi yazıçı həyatını yaşamaq üçün uzaqlara - doğulub boya-başa çatdığı doğma Əylisin sakit, sıx ağaclıqları arasında bitən tənha evinə yollanan Əkrəm Əylisli ilə qısa telefon söhbətimiz zamanı, onun ruhən hələ də hardasa buralarda - şəhərdə olduğunu anladım.


DOĞMA ÜZLƏR SİLSİLƏSİNDƏN


Bəzən, maşın yollarında, iztirablı, miskin küçə həyatından cana doyub özlərini bilərəkdən qızmar çarxların altına atıb öldürmək istəyən heysiz, ac itlərin üzləri mənə - Ədəbiyyatın dolama-dolaşıq yollarında çaşıb azan bir qisim istedadlı qələm dostlarımın - evsiz-eşiksiz, pulsuz-parasız, əsəbi, acıqlı adamların doğma üzlərini xatırladır.


TƏNHALIQ MƏNZƏRƏLƏRİNDƏN


Bir qədər diqqətli olsaq, əlacsız dərəcədə tənha olduğumuzu tənha olmadığımız məqamlarda belə - ən yaxın, doğma adamlarımızın əhatəsində də hiss edərik.
Bu sayaq isti, doğma cəmiyyətlərdə belə, guya kimlərəsə dediyimiz ən səmimi sözlərimizi, duyğularımızıi, əslində, özümüzə dediyimizi anlayarıq.



ANA OCAĞI

(hekayə əvəzi)

Bu yaxınlarda Şekspiranə bir faciənin şahidi oldum.
Bütün ömrünü ailə qurmadan, oğul-uşaq sahibi olmadan, şəhərin uzaq, darısqal məhəllələrindən birində yerləşən qədim, havasız bir mənzildə - daim harasısa ağrıyıb sızıldayan xəstə anasının - «r» hərfini deyə bilməyən kök, bığlı qadının çarpayısı önündə keçirən, anası dünyasını dəyişəndən sonra həmin xəstə çapayısına özü düşən və imkansızlıq ucbatından, yenə anasının yanında - xırda qəbirlərin arasındakı darısqallıqlarda, üstü mamır və alaq otları basmış balaca qəbrin içinə basdırılan N. xanımın dəfn mərasimi mənə, dahiyanə əsər sonluğunu xatırlatdı.
Məzarın üstü torpaqlandıqca, neçə illərdən bəri şahidi olduğum bu faciənin sona çatdığını anlayır, kədər dolu hüznlə, aramla bağlanan ağır, tozlu pərdələrin xışıltısını eşidirdim…


HAZIRLIQ ƏHVALI


Getmək məcburiyyətində qaldığım məclislərdən, yaxud kimi, ya kimlərisə qəbul etmək məhkumluğuyla üzləşdiyim günlərdən əvvəldüşdüyüm əcayib hallar - yuxusuzluq, əsəb zəifliyi, son vaxtlar bütün bunlara əlavə olunan boğaz gəlmələri və sair, bu həddən ziyadə həssaslaşmış hazırlıq tədarükümün getdikcə, qəlizləşdiyindən, növbəti dəvətlərdən və təşriflərdən əvvəl qızdırmamın qalxacağından xəbər verir.


MƏİŞƏT ƏZABLARI


Səhərlər evdən min bir məişət problemlərini həll edəcək konkret qərarlarla çıxır, Mərkəzə çatdıqda, doğma üzlərin, həyəcanlı zənglərin, Mərkəzin tavanından və divarlarından axan duyğu fəvvarəsinin ecazında hər şeyi unudur, axşamüstülər geriyə - evə qayıtdıqca, məişətin qəribə bir yüngüllüklə hardasa uzaqlarda, qatar fitinə oxşar sısqa fitini verə-verə, məndən uzaqlaşdığını hiss edirəm...


ZƏLZƏLƏNİN HƏQİQƏTİ



Nədənsə, insanlar gecə-gündüz üstündə rahatca yeridikləri, maşın sürüb hündür-hündür binalar tikdirdikləri, pul qazanıb «əbədi» gələcəkləri üçün topdağıtmaz dayaqlar qurduqları Yer kürəsinin havadan müəmmalı şəkildə asıldığını yalnız zəlzələlər vaxtı anlayırlar.


MUSİQİ SƏDAQƏTİ


Dünyalarını dəyişmiş bəstəkarların musiqilərindən qəribədi ki, O dünyanın qoxusu gəlir... Və hətta mahnılarını, yaxın günlərimizəcən sağlıqlarında dinlədiyimiz bəstəkarların musiqiləri belə, müəllifləri dünyalarını dəyişdikdən bir müddət sonra, elə bil ünvanlarını dəyişir, hansısa uzaq, ayrı ərazilərin musiqisini ifa edirlər.



FİLOSOF UŞAQ

Bu səhər beş yaşlı oğlumla mətbəxdə oturub dinməz-söyləməz çörək yediyimiz zaman uşaq qəfildən dərindən dərin ah çəkib:
- Əslində, insanda hər bir şey ölüdü. Gözlərdən və səsindən savayı. - dedi.


MƏRKƏZİN MƏKRİ

Mərkəzin son illərin siyasi, ictimai və təbii zəlzələlərindən və leysanlarından qaralıb nəhəng çatlar atmış binasına bitişik əlavə tikili - bir vaxtlar hansısa naməlum, qaranlıq yollarla Mərkəzdən alınıb ticarət obyektinə verilən, illər ötdükcə, gah restorana, gah mehmanxanaya, gah banka çevrilsə də, yenə də müflisləşən bina hər il qaşınıb suvansa da, rənglənib bəzənə-bəzənə, yenə yağışın, küləyin, soldurub qaraltdığı kasıb ədəbiyyat ocağının - Mərkəzin əlavəsinə bənzəyir.


KİF İMPERİYASI


Qəribədi ki, bəzi adamlar nəmiş qoxulu, ucuzlu panel evlərdə yaşamasalar da, hansısa səbəbdən, daim kif qoxuyurlar.



PƏRƏSTİŞ FƏSADLARI


Əksər oxucularımın, xüsusən qadın pərəstişkarlarımın məni görərkən, müvazinətlərini itirməsindən, əsərlərimin məziyyətindən danışa-danışa, üzümü - materiklərə və qitələrə ayrılar coğrafi xəritəni tədqiq edən tək, gizli gərginliklə tədqiq etmələrindən özümü, dünyasını artıq çoxdannan bəri dəyişmiş məşhur yazıçının heykəli hiss edirəm.


MÜDRİKLİYİN ASTANASINDA


Yaşa dolduqca, ən coşğun, emosional hisslərin apogeyində belə, ayaqlarını yerdən ayıran səbəbin mahiyyətində əslində, heç bir real dayağın olmadığını anlamağa başlayır, coşğunluğunu, qazın gücünü azaldan tək, altdan-altdan azaldır, səni göylərdən yerə endirən bu qəddar sayıqlığınla barışmalı olursan.


İNQİLABÇI RUH


Son illərin məşəqqətli günlərinlən birində, maddi və fiziki iztirablar burulğanında çabaladığım dövrlər - qansız, heysiz bədənimlə, xəstə sinirlərimlə küçələri dolaşdığım bir gün necəsə, getdiyim yerdə qulaqlarımın tutulduğunu, gözlərimi qamaşdıran dalğayabənzər nəyinsə pardaxlanıb bütün vücudumu titrətdiyini, evimizin beş addımlığında olsam da, həm də hansısa, ayrı məkana - binaların, ağacların və adamların öz maddiliyini itirib cansız rəsmlərə bənzədiyi rahat, ilıq bir boşluğa düşdüyümü hiss edib ayaq saxladım… Düşdüyüm bu izaholunmaz səadət uçurumunun ecazına tab gətirə bilməyən bədənimin uçunduğunu, gözlərimin sevgi və minnətdarlıq yaşlarını axıtdığını anladımsa da, bir müddət yerimdən tərpənə bilmədim…
Həmin axşam mənimlə nə baş verdiyini mən o gün anlamasan da, sonralar bunun, sonsuz məişət üzüntülərində, miskin maddi əzablar məngənəsində sıxılıb gərilib işgəncələrə və əzablara məruz qalsa da, bölünmədən, xırdalanıb əzilmədən, içimin gizli hücrəsində qorunub yaşayan, yaşadıqca, gizli yuvasında güclənən, böyüyüb qol-budaq atan Ruhumun bataqlıqdan çıxan kimi, sivrilib üzə çıxması olduğunu anladım.
Bu sayaq inqilablar da olur.



XƏSTƏLİYİN HƏQİQƏTİ


Niyə insanlar hər şeyi yalnız xəstə vəziyyətlərində düzgün anlayır?..


KLASSİKANIN ƏBƏDİSİZLİYİ


Lev Tolstoyu sonacan oxuya bilmirəm. Hər dəfə mütaliəsinə başladığım “Hərb və sülh”ün, “Anna Karenina”nın, “Dirilmə”nin səbrli qəhrəmanlarının uzun-uzadı, lüzumsuz, təfərrüatlı söhbətlərində boğulub ölməməkdən ötrü, bu qalın, iddialı kitabları tezcə örtüb gözdən iraq yerdə gizlətməklə onlardan xilas oluram.


NAĞIL QƏHRƏMANLARI


Natiq Səfərov həmişə mənə, Andersenin “Buz kraliça” əsərindəki düymə boylu, mehriban nağılçını xatırladır.
Doğmalıq və həyat eşqi, nisgil və ağrı dolu xırda gözləri ilə, cibindən çıxardığı az qala, özü boyda rəngbərəng burun yaylıqlarıyla, yanımlığı və mehribanlığıyla balaca, xeyirxah şimal nağılçısını xatırladan bu mehriban dostumun özü, həyatı haqqında danışdığı isti nağıllarda özümü - soyuq və əzəmətli Buz Kraliçası hiss edirəm.



YUXU


Bu gecə yuxuda Yusif Səmədoğlunun dəfnini görürdüm.
Yusifin tabutunu yalın dağın döşünə dolanan əyri-üyrü cığırlarla harasa yuxarı - zirvəyə doğru aparırdılar... Qardaşı Vaqif lap yaxınlıqda idi, ləng, tutqun səsiylə nə isə Yusifdən danışırdı...
Bu məqam nə baş verdisə, hardasa, arxada sınıb havaya dağılan nəyinsə iti, şəffaf qəlpələrindən biri iynə itiliyi ilə, nəfəsimlə bir sinəmə yeridi, ciyərimə sancıldı...
Yuxunun səhəri günü, sonra hələ bir neçə gün də ciyərimə sancılıb orda haranısa cıza-cıza laxlayan nəyinsə itiliyindən öskürək tutmalarında boğula-boğula gəzdim.



QORXUNC TAMAŞA

Yaşadığı darısqal həyatın məngənəsindən cana yığılıb cavan yaşlarında intihar etmiş istedadlı bir qələm adamı barədə yazmağa başldığım zaman, baş qəhrəmanımın vaxtı ilə dolaşdığı ucuz qəlyanaltıxanaların ürəkbulandıran qoxularının yazıya yayıldığını, uzun illər işlədiyi sovet idarəsinin sakitliyinin mənzilimə dolub məni də mühasirəyə ala-ala bağrımı çatlatmaq istədiyini duyub əlimi saxladım… yazını qovluğa basıb, yoluxucu təhlükə saçan nəyinsə üstünü bağlayan tək, tələsik ağzını bağladım.


SAYQAC ADAMLAR

Balaca, qırmızı dilləri ilə daim dodaqlarını yalamaq vərdişi olan bir qisim adamlar var ki, onların da, dilçəyini, fasiləsiz hərlədə-hərlədə, işığın axıntı kilovatını hesablayan elektrik sayğacı kimi, gecə-gündüz nəyisə hesabladıqlarını düşünürsən.



MOTSARTIN GÜCSÜZLÜYÜ

Uzun-uzadı illərlə Şəhidlər Xiyabanının yaşıllıqlar dolu yollarıyla tənha quzu mələrtisini andıran qaboyun yeknəsəq sədaları altında kədərli üzlərlə, həmin bükük boyunlarla ötüb-keçənlərin dərdinə böyük «Rekviyem» də - insan dərdlərinin, yanıqlı ah-nalələrin gedib çatmadığı cod, ilahi yüksəkliklərdə gəzişən dahi Motsart da əlac edə bilmədi.


ƏDƏBİ MƏNZƏRƏLƏRDƏN

Yazı masamın bir küncündə arada bir saçlarımın, üz-gözümün vəziyyətinə baxmaq üçün saxladığım əl böyüklüyündə dördkünc güzgüdən tez-tez gördüyüm - səhər-axşam nazik qələmin belinə atılıb qələmi qorxunc at kimi çapan, çapdıqca, altındakınının qanını soran, sorduqca bürüşüb, bükülüb qocalan əlimi, bir də vərəqlərin üstü ilə buzda sürüşən tək təkbaşına, əsəbi bir rəqslə süzən qələmimin gərgin quyruğu olur.


YARADICILIQ FƏSADLARI

Qəribədi ki, ağır günlərdə - kiminsə qəfildən əlacsız, çarəsiz xəstəliyə tutulduğu, ya qol-qıçının sındırdığı, əzizini qəzada, ya hansısa ayrı fəlakətdə itirdiyi faciəvi məqamlarda nədənsə, bütün yazılarıma görə xəcalət çəkirəm.


QAYIDIŞ FƏSADLARI

Bəzən uzun-uzadı faslələrlə məişətə qapıldığım, uşaqlaların, evin min bir problemlərinə aludə olduğum günlərin hansı birindənsə, qəfildən məni boğan qəramət yuxudan ayılan tək, ayılıb geriyə - özümə qayıtmağın vaxtı çatdığını anlayanda, güzgüdən mənə - unudulmaqdan sınıxıb, arıqlayıb qoca quş üzü ilə baxan özümü bağrıma basıb ovutmaq istəyirəm…



XİLAS BİCLİKLƏRİ

Tanış-bilişin, qohum-əqrəbanın, dönə-dönə, heyrətə gələ-gələ, yüksək qiymətləndirdikləri virtuoz evdarlığım - daim ideal təmizlikdə saxladığım ev-eşik, sağlam və tərbiyəli uşaqlar, ləziz və xeyirli naharlar, evlə, məişətlə bağlı ən xırdaca maneələrin, havadaca həll olunması və sair, əslində mənim, bu təmiz evimdən və uşaqlarımdan mümkün qədər tez və uzun müddətə xilas olmağımdan ötrüdür.



DUYĞU YOLU

İnsan duyğularıyla Kainat dəhlizləri arasında sirli uyarlıqların ən başlıcası - ən vacib həyatəhəmiyyətli Həqiqətlərin, ulduzdan-ulduza aparan milyon işıq illərini ən qısa, görünməz dəhlizlərlə göz qırpımında qət olunması kimi, duyğuların köməyi ilə mənimsənilməsidir.



CİNSSİZ QƏDİMLİK

Yaşa dolduqca, əksər kişilərin getdikcə qadınlaşması, qadınlarınsa, getdikcə kişiləşməsi bu oxşar məxluqların hansısa qədim, əzəli cinssizliyindən xəbər verir.



İMPERİYANIN TƏRİFİ

Duyğular imperiyası - yaddaşı əfsanəvi gəmi qəzalarıyla, ölüb getmiş dəniz səyahətçiləri, digər saysız ölüləri və köpək balıqlarıyla, dəniz otları və yosunlarla dolu ucsuz-bucaqsız okeandan götürülmüş bir ovuc su mislindədir.



SADİQ CANGÜDƏN

Ən çətin, çıxılmaz məqamlarda - məhv olmağımın təqribən bir addımlığında içimdə hərəkə gələn ağır çəkili cəsur cangüdənin ayağa qalxdığını, məni, cəsarətim çatmadığı addımı atmağa, ürəyim yol vermədiyi sözü deməyə, deyilməsi mümkün olmayanları yazmağa sövq edə-edə, yolumda quru alaq otu kimi bitən maneələri otu biçən kimi, biçib təmizlədiyini, bunlardan da bir nəticə hasil olmayanda, məni məhv edib yerimə keçdiyini duyuram.



OVQAT SƏYAHƏTİ


Bu səhər Vaqif Cəbrayılzadəyə zəng vurub hal-əhval tutmağa macal tapmamış, Vaqif qəribə bir uçuşla, girişsiz-filansız, mənim yazılarıma, ordan əsərlərimdə görmək istədiyi gözəlliklərə transfer edib dünyanın ilahi gözəlliklərindən - dahi Servantesdən, Don Kixotun xarabalıqda bitən yeməkxanada rastlaşdığı dilənçi qadınları şahzadə qiyafəsində görməyindən, ingilis dənizçilərindən, ispan coğrafiyaçılarından, uzun illər Aralıq dənizini nəzarəti altında saxlayan cəsur dəniz qulduru Xeyrəddin Barbarosdan danışmağa, danışa-danışa, əfsanəvi zaman və məkan ölçülərindən - möhtəşəm tarixi hadisələrin və dövrlərin arasından qəribə bir çəkisizliklə adlamağa başladıqca mən, dünyanın müxtəlif qütblərində dalğalanan dənizlərin, okeanların səsini eşidir, otağımın, dəstəyin o üzündə - Vaqifin səsinin arxasında dalğalanıb şahə qalxan soyuq okeanların uğultusuyla, qədim gəmilərin ağır avarlarının cırıltısıyla, əfsanəvi ispan atlarının kişnərtisiylə dolduğunu hiss edirdim…


ƏHVALIN GÜCÜ


Yüksək əhval-ruhiyyədə çırtmanın da səsi ayrı cür olur.


YENİ OBRAZ

Gözümə itdirsəyi çıxanda, yaxud, səsim batanda, bir az həlim, bir az da yazıq adama oxşayıram.



HƏYAT MARŞRUTU


Dünya o qədər çoxlaylı, çoxhücrəli, çoxsərhədli və çoxrənglidir ki, bütün bu müxtəlifliklərin içində başını itirib hər toxumanla bir yana dağılmamaqdan ötrü evini, ailəni, işini və dostlarını məkanı və diapazonu dəqiq müəyyənləşmiş konturlar üzrə fiksə edən həyat marşrutu müəyyən eləməlisən ki, çaşıb bu marşrutun sədlərindən kənara - radio dalğalarının pozuntularını andıran adamboğan qarmaqarışıqlığa düşməyəsən.


PİŞİYİN ÜSYANI


Uzun-uzadı aylar və illərlə aramızda dinməz-söyləməz dolaşa-dolaşa, hamımızı evin hansısa küncündən səbrlə müşahidə edən pişiyin günlərin bir günü boğazındakı dəri qayışını, papağını çıxaran kimi, çıxarıb yerə çırparaq:
- Daha bəsdir!.. - deyəcəyini hiss edirəm.


QƏLİZ QONŞU

Nədənsə məsciddə özümü, qəliz xasiyyətli, təkəbbürlü qonşumun evində hiss edən kimi, hiss edirəm.


QORXULU KONSERT


Ötən həftə Musiqi Akademiyasının böyük səhnəsində konsert verən gödəkboylu amerikalı vokalçı qadının səs tonunu yüksəltdikcə, səsiylə bir uzanıb ağaran köpək dişləri oxuduğu qədim romansın həzinliyiniə xoşagəlməz ahənglər qatırdı.



MUSİQİLİ RUHLAR

Musiqi alətləri bəzən mənə, bu dünyada nə vaxtsa yaşamış, sonradan öz dünyalarıyla birgə məhv olub getmiş istedadlı insan ruhlarını xatırladır. Onların hansının qadın, hansının kişi, hansının kövrək və mülayim, hansının təkəbbürlü və şıltaq olduğunu ayırd eləmək də mümkündür. Bu mənada, onlardan ən mürəkkəbi pianodur.
O yarıkişi, yarıqadın filosofdur.


DAHİLİYİN ASTANASINDA

Bu dünyada ən çox qorxduğum şeylərdən biri məişətdi.
Bəzən dəqiq hiss eləyirəm ki, məni məhv eləmək gücü yeganə ondadı. Tədricən toz yığan künclərin, çirkli paltarları eybəcər sirr kimi içində gizlədən nəhəng paltaryuyanın, yağlı qabları nifrətlə qucağında saxlayan əl-üzyuyanın məni günün istənilən saatı məkrli səbrlə güdməsindən, hərəkətlərimi addımbaaddım izləməsindən duyduğum anlaşılmaz günah hissi məni damla-damla məhv edir. Bu məkrli məişət quldurlarının səbrləri tükənəcəyi an nə edə, hansı hoqqalar çıxara biləcəyini düşündükcə, vahimədən gözlərim qaralır. Odu ki, qorxumdan gün ərzində görəcəyim bir işi iki dəfə görür, tozu künclərə çökmək ərəfəsində havada ikən tozsoranla sovurur, qabları əl-üzyuyana aparan yolun üstə yaxalayır, nimçələrin yağının soyumağına imkan vermirəm.
Son bir neçə ili bu qorxu hissi məndə unikal evdarlıq qabiliyyəti yaradıb. Mən dörd saatlıq işi otuz dəqiqəyə yerləşdirir, öhdəsindən on adamın gələ biləcəyi ən ağır işlərin axırına, az qala balerina çəkisizliyi ilə göz qırpımında çıxıram.
Dəqiq bildiyim odu ki, bu ağlasığmaz çeviklyi mən əllərimlə yox, beynimlə həyata keçirirəm. Belə ki, gördüyüm işləri yox, iş gördüyüm zaman kəsiyini sıxışdırıb işlərin içinə yerləşdirirəm.
Bu, ən azı dahilikdi.


ELEKTRİK QOHUMLUĞU


Son vaxtlar fəndgir elektrik cihazlarının mənimlə hansı sirli xəttlərləsə əlaqəyə girməsi - televizorun beynimdən keçən suallara həmin dəqiqə qadın, yaxud kişi səsiylə cavab verməsi, işığın, dedyim sözə etriaz əlaməti olaraq sönməsi, yaxud təsdiq əlaməti ilə göz vurması, paltaryuyanın ərimin paltarlarını yumaqdan imtina edərək, onları günlərlə islaqda saxlayıb qəsdən mənə yudurdması və sair bu cihazların, mənə qarşı müxalif olan hansısa gizli qüvvələrlə əlaqədə olduğuna şübhə yaradır.



VİDA GECƏSİ


Dünən bütün axşamı dahi italyan bəstəkarı Ennio Marikonenin musiqilərini dinlədikcə, qəribə bir çəkisizliyə düşür, qaranlıq şəhərin müxtəlif məhəllələrində saysız-hesabsız binaların və adamların arasında, nöqtələrəbənzər işıqlı pəncərələrin hansılarınısa o biri üzündə bir-birindən xəbərsiz yaşayan dostlarımı anlaşılmaz nisgil hissləri ilə xatırlayır, niyəsə bir-bir onlarla xudahafizləşirdim...



YAZIÇI YUXUSU


Son vaxtlar yazıyla çox məşğul olduğumdan, ya nədənsə, tədricən danışıq qabiliyyətimi itirdiyimi hiss edirəm. Danışıq, şifahilik son vaxtlar mənə kobud və yöndəmsiz görünür.
İnsanlarla çətinliklə ünsiyyətə girir, dilimdən çıxan köntöy ifadələrin iztirabından üzülür, demək istədiklərimin əvəzinə, mətləbə dəxli olmayan sözlər işlətdiyimdən pərt oluram. Olsun ki, mən yavaş-yavaş yazıya çevrilirəm...
Sözlər, durğu işarələri, ayrı-ayrı ifadələr, yuxularımda da məni rahat buraxmır… yanımlı qohum-əqrəbam kimi başıma yığışır, xırda ayaqlarıyla harasa dayaqlanıb sadiq ev heyvanları tək, dinməz-söyləməz üzümə zillənirlər.
Bir sıra sözlər də var ki, onlar heç cür yaxınıma gəlmir, gözümün qabağındaca şəffaf burulğanlarla ha yanasa sovrulur, hansısa uzaq dumanlıqlarda ilğımvari dalğalarla yanıb-sönə-sönə dalğalanır, bəzənsə, görünməyə macal tapmamış, yoxa çıxırlar.
Bu nazlı-qəmzəli, şıltaq sözləri ələ alıb yola gətirməkdən ötrü onlara ən gizli sirrlərimi açır, ən mübhəm duyğularımla bölüşürəmsə də, nə sirrlərimin, nə duyğularımın kara gəlmədiyini anlayıb üzülür, ürək döyüntülərimin ləngidiyini hiss edirəm…
Sonra necəsə, yuxunun ən çıxılmaz məqamı bu inadkar sözlərin heç birini ələ ala bilməyəcəyimi, onların heç vaxt mənimki olmayacağını qaçılmaz, qorxunc həqiqət kimi anlayır və miskin vəziyyətdə yuxunu tərk edirəm…



ƏDƏBİ FRAQMEN

Niyə bu günəcən yazdıqlarım mənimlə deyil?.. Onları hər an, hər saniyə, əlimi, ayağımı hiss edən kimi, özümdə, canımda hiss eləmirəm, saçlarımı boynumun ardına yığıb sancaqlayan kimi, özümə sancaqlaya bilmirəm?..



CÜMLƏ DOĞMALIĞI

Bəzən hardasa - nəşr olunmuş hansısa mətndə, ya qəzetdə bir yığın soyuq məlumatlar dolu cümlələrin arasında sitat şəklində rastlaşdığım cümləmin mən tərəyindən yox, üzünü görmədiyim, səsini eşitmədiyim, demək istədiklərini heç vaxt sonacan dərk edə bilmədiyim əlçatmaz, yad müəllif tərəfindən yazıldığına şübhələnir, bəzənsə, nə vaxtsa içimdən keçən ağrıları özündə olduğu qədərində saxlayan bu söz yığnağına, uzaq uşaqlıq şəkillərimdəki gözlərimə baxan kimi baxır, onları unutduğuma görə qəribə günah hissi keçirirəm.



ƏDƏBİ TAUN

Ötən həftə Natiqlə bir məcbur olub oxuğumuz “fəlsəfi” epitetlərlə dolu, eybəcər bir mətnin səhifələrində gəzişdiyimiz zaman hər ikimizin halının birdən-birə dəyişdiyini, Natiqin qonur bəbəklərinin yığılıb kiçildiyini, nəfəsinin, sanki indicə kəsiləcək kimi, təngidiyini, mənim, qızdırmalı üşütməylə üşüdüb titrətməyə başladığımı müşahidə etdikcə, adi çap şriftlərinin əvəzinə, sanki taun, yaxud yatalaq xəstəliyinin mikroblarıyla qaynaşan bu istedadsız cümlələrin hansısa, daha təhlükəli virus daşıyıcısı olduğundan duyuq düşüb işi saxladıq.


YARADICI BAZARLIQ


Ötən bazar səhər tezdən iş otağıma çəkilib orda əlimdə qələm, həftəlik bazarlığın siyahısını tutduğum məqam otağın qapısını aralayan ərimin mənim “yaradıcı əhvalıma” mane olmamaqdan ötrü, dinib danışmadan geriyə çəkilib qapını ehmalca bağlaması məndə, yazığım siyahıya yaradıcı bir maraq oyatdı…




O DÜNYANIN SİRLƏRİNDƏN


Bəzən görünməz qanadlarıyla çiyinlərimizdə oturan, yaxud başlarımızın üstüylə uçuşa-uçuşa gündəlik həyatımıza, tale yazımıza nəzarət edən mələklərin bizlərdən qat-qat sadəlövh olduğunu anlayırsan.



VYANA SIXINTILARI


Vyanalılar O dünyanın sakinlərinə bənzəyirlər. Bu ətrafdakı gözəlliklərə tam laqeyd, solğun bənizli, kürən insanlar sanki həyatın bitib qurtardığı, ömürlərinin son günlərini saydıqları hansısa ilıq sərhəddə yaşayırlar.



BAKİRƏ CANİLƏR MUZEYİ


Vyana muzeyləri, xüsusən, Vyananın ən aparıcı təsviri sənət ocağı olan əzəmətli Kuns-istori ərlərinin kəsik başlarını içi xırda giləmeyvələr və çöl çiçəkləri ilə bəzədilmiş məcməyilərdə nümayiş etdirən məsum üzlü, nikbin qadın portretləri ilə doludu.


ŞOTTEN KİRXEDƏ

Vyananın mərkəzi kilsələrindən olan Şotten-kirxedə orqanın ilahi sədaları altında diz çöküb əbədi, ilahi məhəbbət barədə kədərli dualar oxuyan cavan kahinlərlə, yan-yörəmdə titrək dizləri üstə dayanan qoca avstriyalıyla yanaşı oturduğum messedə1, başımızın üstündən asılmış adamboylu tabloya - çarmıxa çəkilsə də, iri, qara mıxlar batırılmış yaralarından qanı axsa da, ağrısı üzünə çıxmayan İsa peyğəmbərin rəngli portretinə baxdıqca, bizim Vaqifi - ağrılarını üzünün ha tərəfindəsə sıxıb saxlayan Cəbrayılzadəni xatırladım.



YETİM ÇƏKMƏLƏR

Vyanada gecələdiyim ilk gecəni yuxuda Mərdəkandakı evimi, məişət toruna ilişib qalan qızlarımı, bir də niyəsə, şəhər evimizin yataq otağında paltar şkafının qabağında cütləşib sakitcə, böyür-böyürə dayanan yiyəsiz ayaqqabılarımı gördüm.



AVSTRYA İTLƏRİ


Avstryalılar daha çox itləri ilə söhbət edirlər.


ƏMƏKDAŞ CO


Senanın yaxın bir dostunun - alapələng maykası, sol qulağından asılan iri zənci halqası, qırxıq başının tən ortasında kirpi iynələrini andıran al qırmızı saçları ilə küçə səfilini xatırladan alçaqboy, gülərüz zənci Conun Vyana parlamentinin məsul əməkdaşı olduğunu mən yalnız Bakıya qayıdan gün bildim.



DOĞMA SƏSLƏR SİLSİLƏSİNDƏN


Kilsələrdən birində izdihamlı messedən sonra adam axınına qarışıb çölə çıxdığım zaman kilsənin yarıqaranlıq girəcəyindən kiminsə tanış, asta səslə, azərbaycan dilində adımı çağırdığına geriyə qanrıldım.
Bu, kilsənin girəcəyinin sağ divarına vurulmuş ağ-qara foto-portretdən mənə, içi göz yaşı dolu iri bəbəklərlə baxan mərhəmətli Tereza Ana idi…



ERİX FRİD AĞACI

Vyananın duyum səviyyəsi barədə müəyyən təsəvvür əldə etmək, Avstrya ruhunu anlamaqdan ötrü, bir vaxtlar Vyananın mərkəzi küçələrindən birində yerləşən gözəl binada yaşamış, yəhudi diskriminasiyası vaxtı isə mənzilini gecə ilə gizlicə tərk edib xaricə qaçmış və orda 32 yaşında faciəvi şəkildə həlak olmuş yəhudi şair Erix Fridin həmin o uzaq illərdən bu yana əl dəyilmədən, olduğu kimi saxlanılmış mənzilinin pəncərisinə baxmaq kifayətdi.
Ölümü münasibəti ilə əkildiyindən, şairin faciəsi ilə bir böyüyüb yarpaqsız, tumurcuqsuz, qara budaqlar atan, son illər isə evin içinə sığmayıb pəncərələrin şüşələrini çatladaraq, intihar etmiş adam ağırlığıyla çölə asılan qaramtıl ağac şair barədə yazılanlardan və deyilənlərdən daha çox şey deyir…


QORXUNC SONLUQ

Vyanadan Bakıya qayıtdığım günün axşamı uşaqlarımla bir televizorun qarşısında əyləşib təyyarə qəzasında həlak olsa da, ruhu bulanıq Amazonka sularında yaşamağa davam edən arvadını, qorxunc timsahların dolaşdığı Cunqli körfəzlərində - ölü ruhların, əti çürümüş meyitlərin arasında axtaran qəhrəmanın - 40-50 yaşlı qıvraq, cəsur bir adamın başına gələnlərdən bəhs edən amerika filminə baxa-baxa:
- İndi mən qəzaya düşüb ölsəydim, atanız məni belə axtarardı?.. - deyəndə, kiçik qızım:
- Onun həyatı təxminən elə belə keçib. - deyə cavab verdi.



DEMOKRATİYA BARƏDƏ

Çaşqınlıq və nabələdlik dolu dumanlı xəyallarla qurmağa tələsdiyimiz, illər uzunu «qura-qura», heç cür qurub qurtara bilmədiyimiz demokratiyanın özəl mahiyyətini anlamaqdan ötrü hamıdan Uca Allahın idarəçilik üsullarından heç olmasa, üzdə görünənlərini duyub anlamaq kifayətdi.
Özlərini zahirən azad duyan, əslində isə atdıqları hər addımı, gizli qəlb niyyətləri həssas nəzarət altında saxlanılan, zahirən cilalı mələklər ierarxiyasının himayəsində, əslində isə, Tək Bir Allahın sərt və mərhəmətli hifzi altında yaşamağa məhkum olunmuş insanların qurub düzəltməyə çalışdığı «demokratiyanın» nəyisə dəyişəcəyinə ümid bəsləmək - sadəlövh xəyalparəstlikdən savayı ayrı bir şey deyil.


KÜLƏYİN HİKMƏTİ

Bu səhər mətbəximin bağlı pəncərəsindən görünən nəhəng tutun budaqlarını qəfil tərpətməsindən ürəyimin düşdüyünü, içimdən, mənasını anlamadığım qəribə, rəhm dalğaların ötdüyünü hiss etdim… və bayaqdan bura cansız hərəkətsizlikdə donmuş budaqları yerindən oynadanın, uzaq məktəb illərində coğrafiya kitablarından öyrəniyimiz adi hava axıntısı yox, Ölüləri Dirildən həmin o sonsuz Rəhmin oyanışı olduğunu necəsə, anladm…


DUYĞU ÇƏKİSİ


Yazı masamın bir kənarında dünyasını qəfildən dəyişmiş nakam müəllifdən yadigar qalmış kimi, sakitcə yatan, səhifələrinin solğunluğu və dağınıqlığıyla yarımçıq sevgi məktublarını andıran əlyazmalarıma əl yetirməyə imkan tapmadığım zamanlar içimdə ağır ordenlər, dəmir dəbilqəli zirehli geyimlər, yaxud, gilələri bürünc düymələrdən olan üzüm salxımları kimi yanaşı asılıb, mən yeridikcə, oturub-qalxdıqca bir-birinə dəyən fikirlərimin, roman və hekayə sonluqlarının cingiltisini eşidirəm...



PƏRƏSTİŞ YANĞISI

Qəribədi ki, bir qisim tündməcaz qaraqabaqların da rəğbət və pərəstiş hisslərindən kövrəkləşib incəldiyinin, içini çuğlayan gizli şövqlə gül kimi pardaxlanıb işıq saçdığının, bəzənsə utancaq, ürkək növrəstəyə çevrildiyinin şahidi oluram...



QORXUNC UYARLIQ

Vaxtı ilə ədəbiyyatımızda külüng çalan, qalın-qalın, dəbdəbəli kitablar yaza-yaza, aparıcı vəzifələrdə çalışan, iclas və yığıncaqlarda həyatsevər vücudu ilə kürsülərə qalxıb ordan coşqun əzmkarlıqla "aktual" məsələlər qaldıran... indi isə, qocalıb əldən düşən, səsi, heyi tükənən, gözünün qarası ağına qarışan, təqaüdə çıxıb yaşadığı binanın həyətində, gözdən-könüldən uzaq, sakit bir guşədə, hər an ortadan çatlayıb onu üzüaşağı buraxacaq nazik, quru budaqda oturan tək, hürkü içində otura-otura, xəstə tülkü mürgüsüylə uyuyan ağsaqqal xalq yazıçımıza baxdıqca, dövlətə olan yenilməz sevgisini səsinin ən təsirli çalarlarıyla, bəlağətli sözləri, zər-zibalı ifadələriylə izhar eləməkdən ürəyini zədələmiş cavan, enerjili xalq şairimizi xatırladım.


MÜLK TƏNTƏNƏSİ


Bu yaxınlarda iştirak etməli olduğum yas məclislərindən birində masanın o biri tayında mənimlə üzbəüz oturan bir neçə qadının süfrəyə düzülmüş yeməklərə, görüşünə həsrətlə tələsdikləri sevgililərinə baxan tək, sevgi dolu gözlərlə zillənməklərindən, yeyənlərin və yeyilənlərin eyni materialdan olduğunu necəsə, anladım.



MÖHTƏŞƏM MÖTƏBƏRLİYİN İFLASI


Bir çox "möhtərəmlər" üçün möhtərəmlik və möhtəşəmlik atributları olan bahalı malikanələrin və maşınların, torpaq ərazilərinin və zəngin villaların, son illər ucuz şou-biznesin möhtəşəmlik və mötəbərlik iddiasından xeyli uzaq, səfeh nümayəndələri tərəfindən həmin həcmdə və keyfiyyətdə əldə edilməsi, ölkənin möhtəşəmlik və mötəbərlik iddialı "ali" vətəndaşlarının statusunu bir xeyli laxlatdı.



QUS MÜƏLLİM

Qəribədi ki, hər bir şeyin gizli mahiyyətini izaholunmaz dəqiqliklə aşkara çıxaran balaca əl lupasının böyüdücü şüşəsiylə Hind okeanının qaranlıq dərinliklərində mamır və ot çürüntülərindən qatılaşıb seliklənmiş qumluğun üstünə qalxanvari, nəhəng bədəniylə yatıb, qırçınlı dodaqlarının arasında ustalıqla gizlədiyi iri, qılıncvari dişləri və üzgəcdən çox, yığcam balıq torlarını andıran qırmağabənzər ətraflarıyla əlaltından tutub udduğu ovlarının pusqusunda yaşayan əcaib dəniz filinin şəklinə baxdıqca, nədənsə, millət və vətən qeyrətiylə alışıb-yanan qəlbinin ağrıları qəddini əymiş, ağ, pərişan saçları kədərli simasının nəcib mərhəmətini bir qədər də artırmış görkəmli ədəbiyyatşünas alim - ölkənin bütün fəxri adlarına və təltiflərinə layiq görülsə də, incik qəlbinin qırışları heç cür açılmayan, hörmətli Qus müəllimi xatırlayıram...


GÜNLƏRİN BİR GÜNÜ...


Günlərin bir günü, necəsə yol getdiyim yerdə, həlim xasiyyətinə, dinməz və dözümlü təbiətinə görə hədsiz sevdiyim bir rəfiqəm haqqında - başı daim kasıb qohum-əqrəbasına, tanış-bilişinə əl tutmağa, yüksək vəzifəli ərinin və istəkli övladlarının gündəlik rahatlığını mükəmməl həddə təmin eləməyə qarışdığından, özünə vaxt ayırmağa halı qalmayan və bu səbəbdən, cavan yaşlarından ağır ürək xəstəliyi qazanan, solğun bənizli, fədakar qadın barədə düşünərkən, birdən-birə beynimdən, məni laxladıb az qala üzü üstə yerə yıxacaq qorxulu bir fikir keçdi...

...Son aylar yuxuda, ya kimlərləsə danışdığı yerdə qəfil ürək çatışmazlığından keçinən bir neçə qadın yaşıdımı yadıma saldıqca, dünyaya göz açandan bəri özünü, hansısa köndələn əqidələrlə ətrafındakılardan ötrü odun əvəzinə yandıran bu fədakar dostumun hər an susmaq üzrə olan xəstə ürəyi, lap indilərdə səfeh bir yarımçıqlıqla bitəcək həyatı barədə düşünüb vahimələndimsə də, elə həmin an, hansısa gizli fəhmimlə, bu incə, zərif ürəyin artıq çoxdannan susduğunu və rəfiqəmin bu dünyadan, yorğunluq və iztirab saçan heysiz bəbəklərlə üzümə zilləndiyi hansısa uzaq payız günü köçdüyünü anlayıb qəhərləndim...





1. Mülk dünyası - maddi məkan, hisslərlə qavranılan bədənlər dünyası. İnsanların realizə olduğu dünya.

2. Mələküt dünyası - ilahi məkan, qeyri - maddi obyektlər və arxietiplər dünyası.

3. Quran: "Hədis ül Qüds"