Afaq MƏSUD

A.MƏSUD

Qorxunc Əlifba

Bir çox sahələrdə gözəçarpan irəliləyişlərinə səmimi qəlbdən sevindiyim ölkəmizin əslində hardasa alt qatında, ruhunda, canında gedən qorxunc, qaçılmaz tənəzzül prosesləri, əqli, mənəvi korlaşma, bütün parlaqlığı ilə ayağa qalxan ruhi deqradassiya bu məmləkətin gözlənilən işıqlı gələcəyinə zülmət dolu şübhə toxumu səpməyindədir. Yüksək rifahlı yaşayışa, işıqlı mənzillərə, müasir avadanlıqlı iş yerlərinə, itirilmiş axar-baxarlı ərazilərimizin bərpasına aparan bu naliyyətlər yazıqlar olsun ki, ümummənəvi miskinləşmə zəminində gedir.

Bu yerdə İsa Peyğəmbəri xatırlasaq: «Bütün dünyanı qazanıb ruhumuzu itirəcəyiksə, son qazancımız nə olacaq?» - deyib bir qədər dərindən düşünməyə ciddi ehtiyac yarandığını anlayarıq.

Ciddi ədəbiyyata, sənətə maraqsızlıq, ali fikrin, duyğunun bütün növ ifadə vasitələrinə anlamsızlıq, televizya ekranlarının savadsız, zövsüz müğənni xanımlar tərəfindən qəribə bir ajiotajla zəbt edilməsi, düşüncəsi evdar qadın səviyyəsindən yuxarı qalxmayan bu şou pərilərinin ideoloji rəhbərlərimizə çevrilmək iddiaları, mədəniyyətimizin baxımsızlıq ucbatından amansız biznes mexanizminə təslim olması meylləri və sair yaxın gələcəkdə əqli-mənəvi imkanlarımızın dövlətli afrika ölkələrinin vətəndaşları ilə yaxud, qonşu türkmənlərlə bərabərləşəcəyini vəd edir.

Uğramaqdə olduğumuz bu mənəvi uçurumun ən qorxunc uçuşlarına isə uşaqlarımız – gələcəyimizi təmin edəcək potensial vətəndaşlarımız, nə vaxtsa dünyanın ən gözəl məmləkətlərindən birinə çevriləcək ölkəmizin adını, ənənələrini, ruhunu və dilini yaşadacaq balaca azərbvycanlılar tuş gəlir. Bu azərbaycanlılar kimlərdi? Onlar hansı mühitlərdə, necə böyüyür? Mənəvi dünyaları, dünya baxışları, dil mədəniyyətləri hansı əsaslar üzrə formalaşır? Bu ümummilli əhəmiyyətli ciddi proses kimlərin, hansı qurumların nəzarəti altındadır?

Bu gün uşaq dünyamızın formalaşmasına xidmət edən qurumların – teatr və məktəblərin, uşaq verlişlərinin və oxu kitablarının vəziyyəti ilə yaxın tanışlıq həyəcandan savayı ayrı hiss doğurmur. Bu sahələrin hər biri ayrıca, geniş söhbətin mövzusudur.

Qələm dostlaroımdan birinin dediyi kimi: «Uşaq verlişlərimizə baxanda, adama elə gəlir, bizim uşaqlar debildir…»

Həqiqətən də, izləmək imkanımız olan rusiya, Türkiyə telekanallarının uşaq verlişlərinə baxdıqca, qələm dostumun yarızarafatla dediyi bu fikrin doğruluğuna inanmaq istəmirsənsə də, uşaq dünyamızın bu miskin mənzərəsindən duyduğun pərtliyi, naqolaylığı gizləyə bilmirsən. Cümlə qura bilməyən, məeasına varılmadan əzbərləmiş, qurama mətnlərlə danışan, öz fikrini ifadə edə bilməyən, ünsiyyətin əlifbası olan bu vacib qabiliyyəti ümumiyyətlə bacarmayan, üzlərinin ifadələri ilə insandan, fərddən çox, eyni sortlu məxluqata bənzəyən uşaqlarımızı seyr etdikcə, ümumiliklə, elliklə düçar oldğumuz bu bəlanı törədən səbəblər, bu səbəblərdən qurtulmağın yolları barədə düşünməkdən üzülürsən.

Bu ürəkbulandıran, qəlb qaraldan vəziyyətin çoxşaxəli səbəblərini arayıb-axtarmağın məsuliyyəti ölkənin elm, təhsil və sənət qurumları, ziyalıları ilə bərabər, bəlkə onlardan da öncə ölkənin bilavasitə maarif sahəsi ilə məşğul olan dövlət dairələrinin üzərinə düşür.

Kövrək uşaq dünyamızı yapıb quran, ona, tanış olacağı dünyanı hərflərlə anladan ilk kitabın – «Əlifba» kitabının titul səhifəsində, qürurlu göy rəngli şriftlə elə belə də yazılıb:

«Məktəbli dost! Bu kitab sənə Azərbaycan dövlətinin hədiyyəsidir!»

Dövlətin bu «hədiyyəsi» «Xəzər» nəşriyyatı tərfindən 2004-cü ildə buraxılıb. Nəşrin müəllifi Yəhya Kərimovdur. Kitab Azərbaycan Respublikası Thəsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmişdir.

İlk əvvəlbunu qeyd etməyi borcluyam ki, hərfləri tanımayan, söz, təhsil barədə təsəvürü ilk əvvəl rəngli şəkillərdən aldığı ilkin təəssüratları əsasında formalaşan uşaqlarımız üçün nəzərdə tutulan bu kitabın rəsmləri nəyinki cəlbedici deyil, şəkillərdə təsvir olunan «ata-analar», «nənələr» və «babalar», «bağbanlar» və «həkimlər», «müəllimlər» və «çobanlar» üzlərinin ifadələri, bədən biçimləri ilə insanda yalnız vahimə yaradır. Burda tısbağalar dinozavr balalarına, kirpilər qabana, meymunlar siklopa, ayılar itə, itlər dovşana (misalları uzatmaq olar) oxşayır. Burda armudlar qırmızı, əriklər sumağı, cücələr çəhrayı, toyuqlar mavi, marallar bənövşəyi rəngdədir. Nizami Gəncəvinin heykəli isə niyəsə oxuculara arxasını çevirib. Ən qorxunucu isə uşaqlardı. Başları bədənlərindən böyük olan əyriqıç, nöqtəgözlü, eyni üzlü uşaqlar. Ağızlarında əmzik, bələklərindən qartımış üzlərlə boylanan qoca çağalar…

Bu qorxulu kitabda – Azərbaycan dilində bir neçə ekvivalenti olan sözlər də niyəsə, sanki qəribə bir məqsədyönlülüklə rus dilində işlədilir.

Beləliklə «Əlifba»mız uşaqlarımıza təbilə «baraban», sobaya «qaz», idmana «gimnastika», «köynəyə» «kofta», münsiflərə «jüri», dəstə «düjün» (dyujina sözündən), burma mıxa «vint», nüsxəyə «tiraj», qolsuz gödəkçəyə «jilet», yük yerinə «baqaj» və sair (siyahını uzatmaq olar) deməyi öyrədir.

Mətnlər boyu işlənən adlar sırasında, ədəbiyyatçı ailəsində doğulub böyüməyimə və otuz ilə yaxın müddət ərzində ədəbiyyatla məşğul olmağıma baxmayaraq mənşəyini, bəzən heç mənasını da aydınlaşdıra bilmədiyim «Ayət», «Şaban», «Ümmi», «Zərinə», «Alay», «Sima», «Katerina» və «Maksim», hətta «Karmen»də var.

Qəribədir ki, ibtidai siniflərə (I-dən IV-cən) dil və ədəbiyyat tədrisi üzrə kitablar hazırlayan Y.Kərimovun, apastrofun artıq neçə illərdən bəri Azərbaycan dili qrammatikasında işlədilmədiyindən də xəbəri yoxdur.

Ən facilisi isə, əlbəttə ki, oxu mətnləridir.

Kitabın əsasını təşkil edən mənası, məzmunu müəmma dolu bu mətnləri, şərhsiz, izahsız, olduğu kimi nəzərinizə çatdırıram. Düşünürəm ki, bu mətnlər özləri barədə kifayət qədər məlumat verir.

İlk cümlələr: «Ətaya, əy!» (?) səh. 21 (Nəyi? – A.M.)

«Ayna nənəyə at!» (?) səh 21 (Nəyi? – A.M.)

«Aytən boyat» (?) səh 25

«Ay nənə boyat» (?) səh 25

«- Bəybala, bu, ulu baban Buta» (?) səh 29 (Səhv eləmirəmsə, «Buta» qadın adıdır. – A.M.)

- Ana, bu? (?) səh 29

- Bu, ulu nənən Tubu. (?) səh 29

«Baba Butaya: (burda da Buta mətnin üstündə verilən şəklə görə oğlandır. _ A.M.)

- Buta, al bu pulu top al, Altayla oyna» səh.31

«Tural arabaya otur. Onu (?) anbara apar». səh 33 (Nəyi apar? yenə məlum deyil. – A.M.)

«Dəyanət tarlada, talada, dərədə, təpədə olur! (?)

Buralar onun yurdudur». (?) səh 35 (Burda mətn bitir, aşağıda isə iri hərflərlə niyəsə «Dərbənd» sözü yazılıb. – A.M.)

«Odun yanır. Tural oraya odun atır.» (haraya, oduna? – A.M.)

«Tural oradan atılır. Aydın da atılır». səh. 37 («Oradan», yəni haradan? – A.M)

Ədilə yun darayır. Ədibə yunu əyrir. Yundan ip olur» (?) səh.37

«Adilə albalı dərir. Albalı iridir. O, dadlıdır.» (?) səh 39

«Musa Məsmə ilə dama oynayır. Musa Məsməni uddu. O, domino da oynaya bilir.» səh.47 (Heç dəxli var? – A.M.)

«Zərinə anasının əzizidir. Aqası Zərinəyə təzə don, zərli şal aldı. (?) Zərinə bəzəndi.» səh.51

«Qəmər nənə qaz bişirdi (?) O, qazı payladı. (?)» səh 52

«Qabil qışqırdı:

- Uşaqlar qayıq! Qayıq!

Qayıq yaxınlaşdı. Uşaqlar minib, dənizi dolandılar. Qayıq adaya yanaşdı.

Uşaqlar quşlara baxdılar.» səh.53 (Mətn «ibrətamiz»liyi ilə seçilir. – A.M.)

«Qışdır. Qar yağır. Qarğalar dən axtarır. Onlar qarıldayırlar:

- Qarr!.. Qarr!… Qarr!..» səh. 54

«Biz yeni evdə yaşayırıq. Ev meşənin yanındadır. Mənzilimizin beş otağı var. Otaqlar təmiz və səliqəlidir. Evə təzə mebel aldıq». səh.58

«Zeytun xeyirli meyvədir. Zeynal zeytun dərir. O, vedrəni doldurub, Sevdaya verdi. Sevda vedrəni boşaltdı.» səh.59

«Kamilənin beş yaşı tamam oldu. Yoldaşı Maksim ona marka albomu aldı. Katerina isə ona dərslik bağışladı. Kamilə sevindi. Kuklaya Karmen adı verdi. Karmen yeriyir və danışır.» səh.61

«Çəpiş çəmənlikdə otlayırdı. Kiçik it (yəni küçük. A.M.) çəpişt qovdu. Çəpiş çəpərdən tullanıb qaçdı. O, çayı keçdi.» (?) səh 64

«Süsənlə oynayanda Ümminin şarı partladı. Ümmi Süsəndən küsdü. Püstənin təbaşirli əli Ümminin üzünə toxundu. Ümmi Püstədən küsdü. Müslüm Ümminin üzümünü yedi. Ümmi Müslümdən də küsdü. Ümmi üç yoldaşından küsdü. O, düz elədi?» səh.67

«Kövsərin qardaşı Rövşən körpədir. Kövsər onu körpələr evinə apardı. O, uşaqlara şeir söylədi. Onlar şeiri öyrəndilər.» (?) səh 71

«jalənin atası jiquli aldı. jalə və qardaşı Əjdər çox sevindilər. Bir gün ataları onları yaylağa aparacağını bildirdi. O, maşını qarajdan çıxardı. Uşaqlar jilet, jaket, yemək götürüb, baqajla (yük yeri) yerləşdirjilər. jiquli yaylağa qalxdı». səh.80

«Atası jaləni sirkə apardı. Sirk adamla dolu idi. Dirijor çubuğunu qaldıran kimi orkestr çalmağa başladı. Manejə atların üstündə meymunlar çıxdı. Onların əynində pijama və jilet var idi.» səh.81

75-ci səhifədə isə səhifənin sağ tərəfində çəkilən it, pişik, inək və at şəklinin qarşısında iri hərflərlə yazılıb:

Hi-hi-hi-hi…

Ham-ham-ham-ham…

Mo-mo-mo-mo…

Myo-myo-myo-myo…

«Myo»ları, «ham-ham»ları, «mo-mo»ları anladıq. Bəs «hi-hi»nədir? At kişnərtisi?

Kitabın sonluğu da müəllifin «zəngin» söz və fikir ehtiyatından qaynaqlanıb.

«Azərbaycan dövləti sülhsevərdir. Xalqımız dinc yaşamaq istəyir. İstəyir ki, müharibə olmasın. Göyün üzü həmişə aydın və günəşli olsun.

Sülh bizim hüququmuzdur. (?) Biz istəyirik ki, şəhərlər və kəndlər yerlə yeksan olmasın. Biz istəyirik ki, yer üzündəki bütün uşaqlar sağlam böyüsünlər. Biz istəyirik ki, bütün xalqlar dost və mehriban yaşasınlar. (?) Hamı bir-birinə kömək etsin.

Biz yer üzünün uşaqları ilə dostluq etmək istəyirik. Yaşasın yer üzündə sülh!» səh.100

Bu yerdə Böyük Vətən müharibəsi dövrləri deyilmiş bir sözü xatırlayıram: «Müharibənin əsas dayağı arxa cəbhədir.» Bu da bizim arxa cəbhə. Bu sayaq, sözün əsl mənasında təxribatlar törədilən arxa cəbhəsi olan ölkə hansı müharibədə nəyə nail ola bilər? Fikrimcə, kitaba, təhsilə, dilə olan bu münasibət xalqımız üçün günaşırı cəbhə bölgələrimizə xəyanətkar güllələr açan, biçinçilərimizi, kənd sakinlərini, orduda xidmət kdən sütül əsgərlərimizi öldürən məkrli erməni qəsbkarların başımıza gətirdiyi bəlalardan daha təhlükəlidir.

Sözümü yekunlaşdıraraq, ölkəmizin bütün ziyalılarının, dilçilərinin və ədəbiyyatçılarının, əlaqədar təhsil və maarif qurumlarının diqqətini bu zərərli «Əlifba»ya yönəltmək istəiyrəm. Həyatımız, dövrün, zamanın tələbləri bizləri çox şeyə göz yummağa öyrədib. Lakin, elə mətləblər var ki, orda gözünü yumduqca, ürəyinin qanadığını duyursan. Məhz «Əlifba» belə mətləblərdəndir. «Ana», «Vətən», «Azərbaycan» kəlmələrinin ilk dəfə oxunduğu bu müqəddəs kitaba, bir çox şeylərə könüllü, ya könülsüz yumduğumuz gözlərmizi yummuğu ixtiyarımız yoxdur.

Uşaq qəlbini oyadan, ona dilmizin sehrini, dadını anladan, maarifə, sözə sevgi yaradan bu kitablar kitabı bizlərin ilk və ən böyük kitabıdır. Bu müqəddəsliyə hörmətsizlik edənlər, xalqına, vətəninə, dilinə, ən nahəyət müqəddəs Kəlama hörmətsizlik etdiyini, xalqın heysiyyətini təhqir etdiyini anlamalıdır.